De krakers: terug van nooit weggeweest

Een oude kliniek, een lege autogarage, een rusthuis en een kantoor: om de beurt zijn ze de laatste weken ingepalmd door krakers van verschillende organisaties. Die komen er opvallend zichtbaar mee naar buiten. De Brusselse regering lijkt ze al even opvallend te gedogen. “Dat lijkt een gemakkelijkheidsoplossing, maar dat is het niet.”

In een leeg kantoorgebouw, zo breed als een heel straatblok, zie je het tiental veldbedjes bijna niet staan. De meeste zijn nog niet opgemaakt. Ze staan er klaar voor mensen zonder papieren, die hier de komende weken misschien terecht zullen kunnen. “De politiek negeert onze situatie al langer, maar die is nog nooit zo’n erg geweest als het voorbije jaar,” zegt Modou. Hij is woordvoerder van La Voix des Sans-Papiers en een van de nieuwe bezetters in dit Molenbeekse pand.

“Er zijn mensen die hun huur niet meer kunnen betalen. We weten niet eens of we een coronatest kunnen laten afnemen zonder dat iemand onze gegevens doorgeeft. Maar de politiek doet alsof het probleem niet bestaat. We hebben nood aan onderdak, maar we willen onze problematiek ook echt visualiseren. Zo is het idee ontstaan om leegstaande gebouwen in te nemen.”

In totaal schaart een tiental burgercollectieven zich achter de kraak, met onder hen verschillende Brusselaars die zich in het verleden bezighielden met leegstand. Iedereen wil anoniem blijven, er is geen centrale organisatie en afspraken maken ze ‘organisch’, klinkt het. De groep noemt zichzelf ‘Solidaire Opvordering’. In enkele weken tijd hebben ze nu al vier gebouwen in Brussel bezet.

De laatste vrijdag van januari was het de beurt aan dit pand in Molenbeek, een oud kantoorgebouw in eigendom van Citydev. Een dertigtal Brusselaars – met papieren – trok het gebouw binnen, hing spandoeken aan de gevel en verspreidde het nieuws meteen in de pers en op sociale media. Pas als het illegale werk achter de rug is en er een akkoord met de eigenaar komt, willen ze er sans-papiers in opvangen. Via Instagram delen ze een foto met Bengaals vuur van op het dak. De beelden dagen uit. Dat is de bedoeling.

"Voor mij is het begonnen uit solidariteit,” zegt Mia*, een van de burgers die helpt bij de bezettingen. Ze werkt doordeweeks voor een Brusselse vzw, waar haar collega’s weten dat ze dit doet. “Ik wil de sans-­papiers ondersteunen in hun zoektocht naar onderdak, maar ook in hun politieke eisen.” De bezettingen zijn hun actiepunt. En die moeten zichtbaar zijn, vinden ze. “Mocht er een meer structurele politiek bestaan rond huisvesting of rond de regularisering van sans-­papiers, waren onze acties niet nodig. De strategie is nu onder meer om de publieke opinie aan te spreken. Want als de publieke opinie geraakt wordt, gaat dat de politici ook aan.”

Van het OCMW Brussel kregen deze burgers alvast het akkoord om zes maanden in de oude kliniek Antoine Depage te mogen blijven. Voor dit gebouw in Molenbeek zijn de onderhandelingen met eigenaar Citydev – een gewestelijk orgaan – lopende. Dankzij die onderhandelingen raken de politie en brandweer snel op de hoogte en is er telkens een veiligheidscontrole.

Telling

“Wij bezoeken op dit moment vijftien kraakpanden in Brussel,” zegt Artsen Zonder Grenzen, dat met zijn mobiele team Covid-uit­braken in die gebouwen controleert. “Het zijn er vast en zeker meer.”

Het kabinet van minister Alain Maron kent desgevraagd maar acht panden in het hele gewest. Zijn administratie, Steunpunt thuislozenzorg Bruss’Help dat eind november een grote telling van het aantal daklozen in Brussel organiseerde, kan nog geen absolute cijfers geven. “We zijn nog bezig met de analyse van onze laatste telling,” zegt Bruss’Help-­directeur François Bertrand. Bij de vorige telling, eind 2019, vonden zij in totaal 1.044 mensen in Brusselse kraakpanden. “Dat gaat alleen over de plaatsen die we kennen. Het is dus altijd een onderschatting,” verduidelijkt Bertrand. “We verwachten wel een stijging dit jaar. Kraken is zichtbaarder geworden.”

In de loop van de coronacrisis kreeg Bruss’Help plots hulpvragen uit kraakpanden die ze voordien nog helemaal niet kenden. Het gaat dan over medische noodhulp of voedselhulp. En dan ontstonden er nog nieuwe panden, waar transit­migranten en dakloze Brusselaars onderdak vonden. Het bekendste voorbeeld is een voormalig kantoorgebouw in de Longtinstraat in Jette. Maar ook in Ganshoren probeert de gemeente al maandenlang een oplossing te vinden voor honderdvijftig personen in een oud rusthuis.

“De situatie is niet langer houdbaar. Als gemeente hebben wij geen middelen, materiaal of personeel om die mensen te helpen,” zegt Valérie Libert, kabinetschef van burgemeester Pierre Kompany. “Het Gewest heeft er een eigen minister voor en een eigen budget. Onze vraag is: bied omkadering. Minister Maron kan zorgen voor een onthaalloket en hulp ter plaatse, ofwel moet hij die mensen andere opvang bieden.”

“Ik heb de indruk dat enkele mensen bij het Gewest het heel leuk vinden dat een groep burgers hun probleem oplost,” zegt Ludo Van den Kerckhove, de eigenaar van het kraakpand in Jette. Ook hij zoekt al maanden mee naar andere opvang voor de bewoners in zijn gebouw. “De ministers komen nooit zelf naar die vergaderingen. Ik zie telkens een andere kabinetsmedewerker,” zegt hij.

Het kabinet van minister Maron laat weten dat er een oplossing op tafel ligt voor de bijna tweehonderd bewoners van de Longtinstraat. Als de onderhandelingen met Citydev goed verlopen, kan een deel van hen naar het gekraakte pand in Molenbeek. Dat wil zeggen: naar een oplossing die hen wordt door­geschoven door de burgercollectieven. “Ik heb bewondering voor die groep enorm geëngageerde jongeren,” zegt Hervé Doyen, burgemeester van Jette, “want politiek gezien kom je al snel op de rand van wat legaal is.”

Minister Maron opent de komende weken wel 250 noodbedden voor andere dakloze Brusselaars. Dat is maar een deel van de oplossing, vinden de solidaire bezetters. In hun pand in Molenbeek kunnen geïnteresseerde krakers hun gegevens achterlaten op een krijtbord. Een paar jongeren komt langs de branddeur aan voor een nieuwe vergadering. Hoe ze hun lege gebouwen weten te vinden? “Dat is de kracht van meerdere collectieven,” zegt Mia.

Gedoogbeleid

“Kraken is er altijd geweest, maar het neemt toe op plaatsen waar de nood het hoogst is,” zegt docent sociaal beleid Koen Hermans (KU Leuven). Hij houdt zich bezig met dakloosheid. “Op dit moment is dat in Brussel. Er is een grote groep mensen zonder papieren die in de coronacrisis extra hard getroffen is. En als het gaat over mensen zonder papieren, heeft niemand er een beleid voor in ons land. Dan krijg je oplossingen zoals gedogen.”

Het gedoogbeleid staat zelfs in het Brusselse regeerakkoord. “Zolang het de structurele noodhulp voor daklozen niet vervangt,” verduidelijkt het kabinet van minister-president Rudi Vervoort (PS). En hoewel het huidige moratorium op uithuiszettingen juridisch gezien geen kraakpanden dekt, is er in de praktijk wel een richtlijn om het te volgen.

“Gedogen klinkt als een gemakkelijkheidsoplossing, maar dat is het niet,” zegt Hermans. “Brussel maakt hier een heel duidelijke politieke keuze. Als zij die bezettingen op dit moment een oplossing vinden voor de situatie, stellen ze eigenlijk mee het probleem aan de kaak. Tegelijkertijd nemen ze zelf de handschoen niet op. Ze durven geen eigen beleid te voeren rond de vraag wat mensen zonder papieren echt nodig hebben.”

Wat Modou als vertegenwoordiger van La Voix des Sans-Papiers vraagt, is een kans op onderdak, werk en opleiding. Federaal gezien is er op dit moment geen enkele marge voor zulke hulp. “Er komt geen algemene regularisatieronde,” herhaalde staatssecretaris voor Asiel en Migratie Sammy Mahdi (CD&V) onlangs als reactie op de bezetting van de Begijnhofkerk in Brussel-­Stad.

“Zo’n uitspraak zal me niet ontmoedigen,” zegt Modou. “Brussel heeft ook zijn rol te spelen in onze strijd. De meeste mensen zonder papieren wonen hier. Er zijn nog genoeg lege gebouwen. Brussel kan politieke druk uitoefenen op het federale niveau.”

*Mia is een schuilnaam