De stilstand van het sekswerk: 'Met prostitutie koop je geen stemmen'

Met straatprostitutie in de Alhambrawijk en twee totaal verschillende raambuurten in Schaarbeek en Sint-Joost-ten-Node heeft Brussel een complex prostitutielandschap. Veiligheid voor de sekswerkers en leefbaarheid voor de buurtbewoners zou de leidraad moeten zijn. Maar veel aandacht van politici krijgt dit niet. “Met prostitutie koop je geen stemmen.”

De rendez-voushotels zijn van oudsher dé voedingsbodem voor straatprostitutie in de Alhambrawijk. Maar in de Van Gaverstraat is de eigenares van Studio 2000 het moe. Ze wil het vastgoed al langer verkopen. Brussel-Stad deed een bod. “We zien het hotel graag verdwijnen en willen er appartementen in,” zegt schepen van Stedenbouw Ans Persoons (one.brussels–SP.A). “De deal ging niet door, maar de eigenares beweert wel dat ze de wil heeft om te verkopen aan iemand die er woningen van maakt.”

Ook in Studio Europe in de Koopliedenstraat beweegt er wat. Daar vechten twee partijen van co-eigenaars voor de rechtbank een geschil uit. Zowel Ans Persoons als Jan Leerman van het Comité Alhambra meent te weten dat er nieuwe plannen op tafel liggen, waaronder een cohousingproject. Een van de eigenaars reageert vooralsnog terughoudend aan de telefoon. “Mijn man en ik wachten de uitspraak af. We staan open voor alternatieven, maar voor hetzelfde geld rekken we het hotel nog een poos tot aan ons pensioen.” Als beide hotels binnen afzienbare tijd de handdoek in de ring zouden werpen, wordt er een nieuwe horde genomen in een lang verhaal.

Eind jaren 1990 groeide straatprostitutie in de Alhambrawijk uit van randverschijnsel tot fenomeen. Bronstige chauffeurs draaiden er de klok rond korte lussen door de smalle straten. Drie opeenvolgende PS-burgemeesters bonden vanaf 2005 de strijd tegen de overlast aan. Bloembakken en betonblokken verhinderden de carrouselrijders om terug te keren naar 'Start'. Een nieuw politiereglement bestrafte prostituees en klanten met GAS-boetes. Sinds de Raad van State die maatregel terugfloot, gebeurt dat met pv's. Intussen vonden nieuwe middenklassers hun weg naar de wijk. En de recente oplevering van een vijftigtal nieuwbouwwoningen in de Koopliedenstraat maken samen met de heraanleg van de Antwerpsepoort het stadsvernieuwingsproces stilaan compleet.

Tel daarbij ook nog de mogelijke sluiting van de rendez-voushotels en je zou verwachten dat de straatprostitutie opdroogt. Maar niets is zeker. De hotels zijn sinds oktober dicht door corona en nu al zijn er verschuivingen. Klanten die de afstandsregels aan hun laars lappen en in de Alhambrawijk nog een beroep doen op de enkele schaarse straatprostituees, krijgen er vandaag een wandeling bovenop. Meestal loopt die via de Mechelsestraat naar appartementen op de Adolphe Maxlaan of – volgens het Comité Alhambra – naar kamers in het Hotel Esperance, vlak bij de Nieuwstraat. Is dat ommetje een voorbode van het post-coronatijdperk en zien we de verplaatsing van prostitutie naar niet-gecontroleerde afwerkplekken in een aangrenzende zone?

Brussel-Stad voert al twee decennia een verjaagbeleid zonder noemenswaardig alternatief voor de straatprostitutie. PS-Burgemeesters Freddy Thielemans en Yvan Mayeur dachten nog even aan sinistere en gevaarlijke P-zones langs het kanaal van Willebroek of naast het Amerikaans paviljoen op de Heizel. Met Philippe Close (PS) verdween nadien elke bereidheid om naar een oplossing te zoeken. Voor hem is prostitutie een vorm van menselijk lijden waarin niet mag worden geïnvesteerd. “Het enige wat Brussel-Stad interesseert, is het wegwerken van de overlast,” zegt Bernard Clerfayt (Défi), Brussels minister en voormalig burgemeester van Schaarbeek. “Dat de activiteit naar andere gemeenten kan verschuiven, is haar geen zorg.”

Niet in eigen voortuin

Het zit muurvast. Het sekswerkerscollectief Utsopi en de gezondheidsorganisatie Espace P stellen veiligheid en een sociale, medische omkadering voorop. Ze pleiten er al jaren voor om de straatprostitutie te beperken tot enkele straten van de Alhambrawijk. Het Comité Alhambra komt daarentegen op voor de belangen van de wijkbewoners. “Prostitutie oké, maar niet in de eigen voortuin.” Beide standpunten zijn legitiem, maar niemand weet ze tot een structureel alternatief te verzoenen. Philippe Close ontvangt tweemaandelijks alleen nog het Comité Alhambra.

Ans Persoons betreurt dat er niet vanuit een breder kader wordt nagedacht. “Betrek er specialisten bij,” zegt zij. Ook Jan Leerman van het Comité Alhambra is die mening genegen. “Er zou een taskforce Prostitutie moeten komen. Verzamel experten. Organiseer politieke tafelconferenties en werk aan luisterbereidheid. Het Oosterweeldossier zat ook muurvast. Een goede intendant heeft dat kunnen openbreken. In die zin is het jammer dat Rudi Vervoort zo'n afwezige minister-president is.”

Het Gewest houdt zich inderdaad al jaren op de vlakte. In het regeerakkoord van 2019 staat dat het over prostitutie “een intergemeentelijke coördinatie” op zich zal nemen. De belofte gaat terug op het veiligheids- en preventieplan van 2017. De bevoegdheid ligt bij het kabinet-Vervoort. Samen met de portefeuille stadsvernieuwing is dat het meest aangewezen departement om proactief na te denken over overlastbestrijding en de plaats van prostitutie in de stad. In een schriftelijke reactie laat het kabinet weten dat het de clausule van het regeerakkoord voor een tweede keer verhuist naar het nieuwe veiligheids- en preventieplan van 2021-2024.

“Dat intergemeentelijke overleg heeft niet veel om het lijf,” reageert Clerfayt. “Prostitutie is geen prioriteit. Je koopt er geen stemmen mee en het is snel morele paniek. Rudi Vervoort kan trachten de visies samen te brengen, maar zolang er geen globaal debat ontstaat, zal het Gewest zich niet investeren.” Nochtans zijn er mogelijkheden. “Het stadsbestuur van Charleroi schroeft zijn besluit van 2014 terug en maakt een einde aan het totaalverbod op tippelen,” klinkt Martine Di Marino van de gezondheidsorganisatie Entre 2 Wallonie blij aan de telefoon. “Jarenlang zagen we de nachtprostitutie in kraakpanden toenemen en bereikten we de straatprostituees nog nauwelijks. Maar nu krijgen ze weldra een nieuwe, minder bevolkte, maar nog steeds gemengde wijk toegewezen.”

Focus op de raambuurten

Ook in de twee raambuurten boekt het beleid weinig vooruitgang op het vlak van leefbaarheid. Voorlopig zijn ze nog potdicht. Volgens een informeel communiqué van minister David Clarinval (MR) aan Utsopi en de gemeente Schaarbeek maakt sekswerk geen deel uit van de niet-medische contactberoepen die op 1 maart mochten heropstarten. Maar binnen afzienbare tijd gaan hier opnieuw twee totaal verschillende werelden open.

De zogenaamde carrés liggen verspreid over Schaarbeek en Sint-Joost. Het woonwijkje is zowat het ruigste wat het gewest te bieden heeft: een afgeleefd huizenbestand, overbevolking, huisjesmelkerij, zwerfvuil, bendevorming, openlijke drughandel en een enorm komen en gaan van inwoners. De sekswerksters huren de carrés rechtstreeks van de eigenaar. De kans op Nigeriaanse en Ghanese mensenhandelpraktijken is erg reëel. In 2011 kwamen beide gemeenten tot een gedeeld politiereglement dat paal en perk moest stellen aan de wanpraktijken. Vier jaar later trok burgemeester Emir Kir (ex-PS) er zonder overleg de stekker uit om voortaan in Sint-Joost met een Trumpiaanse onvoorspelbaarheid cavalier seul te spelen. Al enkele jaren koopt de gemeente carrés op om er nadien niets mee te doen, op het dicht metselen van de ramen na. “Tijdens een recente gemeenteraad zei Kir dat hij ook hiermee voorlopig stopt om begrotingsredenen,” meldt gemeenteraadslid Frederik Roekens (Groen). “Gebouwen opkopen? Euhm, oké ... maar waar is de visie? Is er een plan? Welke kant wil hij op? En intussen neemt de verdoken prostitutie in de buurt toe.”

De Schaarbeekse Aarschotstraat ligt dan weer aan de rand van een woonwijk. Hier, geen carrés, wel 'salons voor prostitutie'. Ze worden gerund door vennootschappen en zijn vrijwel integraal bevolkt door sekswerksters uit Oost-Europa of van Albanese origine. Die zijn in twintig jaar tijd een stuk autonomer geworden. In de jaren 2000 werd de straat heraangelegd en kon burgemeester Clerfayt de uitwaaiering naar de zijstraten terugdringen. Sinds 2011 moeten de 56 toegelaten salons beschikken over een conformiteitsattest. Dat leidde tot een drastische verbetering van de werkplaatsen. Maar sindsdien ligt het ook hier stil. Overdag valt de resterende overlast nog mee. De nacht blijft desastreus.

Significant voor de afwezigheid van het Gewest was het uitrollen van het stadsvernieuwingscontract Brabant-Noord-Sint-Lazarus in 2017. Wie dat leest, verbaast zich dat er met geen woord over prostitutie in wordt gerept. Marie Demanet van het stedenbouwkundig bureau ERU was een van de auteurs. “In onze voorbereidende analyse zagen we in dit gemeenteoverschrijdende project juist wél een kans om prostitutie en leefbaarheid beter te harmoniëren, zowel in Sint-Joost als in Schaarbeek. We dachten na over de opheffing van parkeerstroken in de Aarschotstraat, nieuwe mobiliteitsplannen, een aanhoudend overleg met de bewoners en de systematische renovatie van de zovele verloederde neoclassicistische gevels in beide buurten. Alleen besliste het Gewest vrijwel meteen na onze diagnose om prostitutie niet op zich te behandelen. Het vond dat een stadsvernieuwingscontract daarvoor geen geschikt middel was.”

“In Brussel zat ik nog nooit in een vergadering waar prostitutie aan bod komt,” vertelt bouwmeester Kristiaan Borret. “Nochtans denk ik dat we het moeten beschouwen als een deel van het stedelijke leven, en dus dat het ook een plaats in de publieke ruimte verdient. Kwaliteitsvol ontwerp is ook hier van tel.”

Hoe het anders kan

Er is marge om na te denken over hoe het anders kan, ook al raak je hiermee aan een complexe juridische en financiële materie. Kan de scheef­gegroeide situatie in de carrébuurt nog ooit wel goed komen? Waarom niet stilaan denken aan een geleidelijk uitdoofbeleid? Juridisch gezien is dat in die buurt niet onhaalbaar. De conformiteitsattesten worden er immers verleend aan natuurlijke rechtspersonen, dus aan de sekswerkers zelf. Telkens als er iemand mee stopt of op pensioen gaat, zouden de gemeenten kunnen overwegen om aan een nieuwe kandidaat geen attest meer uit te reiken. Het zwaartepunt van de raamprostitutie wordt hierdoor geheroriënteerd richting Aarschotstraat.

Daar zijn drie scenario's mogelijk. Het goedkoopste en eenvoudigste is om de huidige overlast verder te bestrijden via een algemene facelift van de straat. Denk aan autoluwheid, een beter vuilnisbeleid en een lichtplan.

In een duurder scenario is een schaalverkleining te overwegen. Dat kan door de vijftien salons recht tegenover de stationsuitgangen te sluiten. Burgemeester Cécile Jodogne (Défi) en de juridische dienst van Schaarbeek wijzen terecht op hindernissen. “Zolang de vennootschappen in regel zijn, kunnen we de conformiteitsattesten niet zomaar intrekken. De panden opkopen zou de enige mogelijkheid zijn. Maar dan zit je al snel aan minstens vijftien miljoen euro publiek geld, dat je ook aan andere doeleinden kan spenderen. We moeten dus keuzes maken.” Moeilijke keuzes allicht, maar geen onmogelijke. Het Gewest zou via een strategisch plan extra financiële middelen kunnen vrijmaken. De meerwaarde van de operatie houdt in dat je langs een van de belangrijkste stations van België een publieke ruimte creëert waar ook vrouwen en kinderen zich op hun gemak voelen. Voor de getroffen sekswerkers zelf is er voldoende plaats in de salons van het tweede deel van de straat, langs de sporenberm. De onderbezetting van de ramen is er immers frappant, want raamprostitutie leidt al jaren onder de concurrentie van internet-gerelateerde prostitutiesectoren.

Een derde plan om over na te denken? Het Gewest verleent een vergunning aan een privépromotor die raamprostitutie onderbrengt in een kwaliteitsvol eros center, elders in de stad. In Oostende lukt dat. Ook het Villa Tinto in de Antwerpse raambuurt werkt op deze manier. Niets garandeert dat de uitbaters van de salons in de Aarschotstraat vervolgens zullen sluiten, maar misschien kiezen ze op termijn wel eieren voor hun geld. Een degelijk eros center kan immers de concurrentie aangaan met een verloederde Aarschotstraat die potentiële klanten afschrikt. Bovendien zal de bouw van de nieuwe metrolijn in de Brabantwijk allicht een nieuwe dynamiek en meerwaardeontwikkeling doen ontstaan en wordt de druk op raamprostitutie er alsmaar groter.

Hoe dan ook, de gemeente Schaarbeek is al jaren met voorsprong de enige politieke instantie die pragmatisch over prostitutie durft te redeneren. Er is zelfs een prostitutieplatform dat op regelmatige basis politie, gezondheidswerkers, vertegenwoordigers van de sekswerkers en een prostitutieambtenaar samenbrengt. Die embryonale structuur is er en waarom zou die niet kunnen uitgroeien tot een ronde tafel waaraan ook andere gemeenten, samen met het Gewest aanschuiven met het oog op een constructief debat?