De vergeten zaak-Léo Moulin

Negentig jaar geleden beroerde de zaak-Léo Moulin Brussel en het verre buitenland. Léo wie? De vrijzinnige socioloog, culinaire historicus, en vader van muzikant Marc Moulin, die door zijn gevangenschap in een Italiaanse cel grote antifascistische betogingen op de been bracht.

De foto's van de betogingen in april 1931 zien er al bij al beschaafd uit. Onder het toeziend oog van de agenten lopen de betogers netjes over de centrale lanen. Maar er zijn in Brussel wel drie betogingen geweest die de arrestatie van Léo Moulin in Italië als aanleiding hadden. Aan de petten die veel van de betogers dragen is te zien dat zij studenten van de ULB zijn. Tijdens de eerste betoging lieten die volgens de kranten van toen ruiten sneuvelen toen ze langs het Italiaans Bureau voor Toerisme en het Italiaans consulaat trokken. Een korte zoektocht op Google leert dat de protesten weerklank kregen van de Heldersche Courant, over Het nieuws van den dag voor Nederlands Indië tot in The New York Times.

Op 10 april was Moulin in Milaan gearresteerd door het fascistische regime van Benito Mussolini. Moulin was in 1906 in Brussel geboren in een arbeidersgezin, en een uitstekend filologiestudent geweest aan de ULB en in Bologna. In 1931 werd hij door de Italiaanse autoriteiten betrapt met antifascistische brieven en pamfletten, en na een dubieus proces voor een speciale rechtbank naar de Regina Coeli-gevangenis in Rome overgebracht.

Historicus en archivist Brecht Declercq schreef er in 2009 een artikel over. “Moulin was als 25-jarige geëngageerd door antifascistische Italiaanse bannelingen rond de ULB en broeders van de vrijmetselaarsloges die in Italië door Mussolini waren ontbonden, om hand- en spandiensten te leveren aan de voornaamste antifascistische vereniging in Italië 'Giustizia e Libertà',” vertelt Declercq. “De protesten tegen zijn gevangenneming kwamen dus van studenten, vrijmetselaars, en bredere linkse en vrijzinnige antiklerikale milieus. Die banden met de vrijmetselarij helpen hem uiteindelijk ook. Door diplomatieke druk van minister van Buitenlandse Zaken Paul Hymans, ook een vrijmetselaar, en de ambassadeur in Rome werd de straf uiteindelijk teruggebracht van 24 maanden tot iets meer dan de helft.”

Bochtenwerk

Over zijn tijd in de gevangenis getuigde Moulin zelf in een nogal luchtig opgevat interview in het satirische Brusselse politieke weekblad Pourquoi Pas? in 1932. Daarin laat hij doorschemeren dat de harde britsen hem letsels bezorgden, en dat het menu beperkt was tot een dag pasta, een dag rijst, een dag kikkererwten, een dag pasta … enzovoort. Bolleboos Moulin schopte het wel tot bibliothecaris van de gevangenis waardoor de vrijzinnige de tijd kreeg om zowel de Bijbel als Dante's Goddelijke komedie te lezen. Over politiek wordt er in het interview niet veel gesproken, al vertolkt de interviewer de breder gedragen opinie dat Moulin zich beter niet had gemoeid met de interne politiek van een ander land. Moulin was echter ook een overtuigd Europeër. “Je me considère comme Européen, et je ne reconnais pas les frontières nationalistes.”

Zijn gevangenschap stond de latere academische carrière van Moulin niet in de weg, al nam hij ideologisch wel een zeer grote bocht. Declercq: “Moulin heeft zich na de zaak afgekeerd van de vrijmetselarij, en heeft zich in zijn onderzoek nadien afgekeerd van de politiek, ook al bleef hij achter de schermen actief als vertrouweling van veel politici. Volgens zijn zoon Marc voelde hij zich in zijn jeugdige naïviteit misbruikt door de Italiaanse bannelingen, voor een zaak die een jaar van zijn leven heeft gekost.”

Nog ingrijpender was Moulins associatie met de socialistische voorman Hendrik De Man, met wie hij tijdens de Tweede Wereldoorlog in het vaarwater van de collaboratie kwam, waardoor hij niet meer aan de ULB terechtkon. Moulin bleef vrijzinnig, maar kreeg wel posities aan de KU Leuven, de Universiteit van Namen en het Europacollege, werd een specialist van het middeleeuwse monastieke leven.

Moulin overleed in 1996. Zijn zoon Marc is de ook overleden Belgische jazz- en elektronicamuzikant van onder meer de band Telex, die ook producer en muziekjournalist was voor de RTBF.