Een illegale krant bij klaarlichte dag

Zeventig jaar geleden was het 1943, een gemakkelijke som. Maar niet iedereen beseft dat dat jaar voor Brussel misschien wel het zwaarste was van de twintigste eeuw. Diefstal en moord – al of niet om politieke redenen – was aan de orde van de dag.

O p de laatste dag van 1942 werd de toon voor het komende jaar gezet: Georges Petre, burgemeester van Sint-Joost en vooraanstaand vrijmetselaar, werd in zijn huis in de Verbiststraat door collaborateurs vermoord. Op 8 april 1943 vermoordde het verzet dan weer Paul Colin, hoofdredacteur van de collaborerende krant Le Nouveau Journal. Kranten waren namelijk ook een belangrijk wapen in de Tweede Wereldoorlog, zowel voor de nazi’s als voor het verzet. Daarom was het verschijnen van een vals nummer van Le Soir op 9 november 1943 een bravourestuk dat wereldnieuws werd.

Het fotoboek Brussel 1940-1944 van Chantal Kesteloot is een pareltje: het toont hoe vrolijk en fijn de Duitse bezetting was, althans voor wie het gepast vond om een Duitse modeshow bij te wonen of zijn kinderen met een Duitsgezinde jeugdvereniging naar een vakantiekolonie in Duitsland stuurde. Bij de kapper kon je al deze mooie verhalen lezen en de mooie foto’s erbij bewonderen in het tijdschrift Signaal, een van de vele kranten en tijdschriften waarmee de nazi’s probeerden de mensen te doen geloven in hun goedheid. Foto’s van de andere kant van de werkelijkheid zijn veel zeldzamer, maar komen toch ook in het boek voor: armoedige vluchtelingen, razzia’s op de zwarte markt in de Marollen, het Jubelpark dat wordt omgespit om groenten te verbouwen, ... Natuurlijk fotografeerde het verzet zichzelf niet uitgebreid, want zulke foto’s konden zich tegen hen keren. Een zeldzame foto van mensen aan het werk voor het verzet is die van drie mensen in een clandestiene drukkerij in een kelder in de Sint-Gillisstraat, bezig met het in elkaar steken van La Libre Belgique.

Onfeilbaar plan
Voor het verzet was het belangrijk om de mensen te informeren en de leugens van de propaganda te doorprikken. Een collaborerende journalist als Paul Colin was veelbetekenend als keuze voor een moordaanslag van het verzet en was een kaakslag voor de nazi’s. De daders van de aanslag, Arnaud Fraiteur, André Bertulot en Maurice Raskin, waren allen verbonden aan de verzetskringen rond de gesloten ULB. Het duurde niet lang of ze werden opgepakt. De Duitse bezetter nam het dossier uit handen van het Belgisch gerecht en maakte er een breed uitgesmeerd schijnproces van, waarna ze alle drie in Breendonk werden geëxecuteerd.

De pers speelde een belangrijke rol in de Tweede Wereldoorlog, en Brussel was daar het centrum van. Zodra de nazi’s België hadden bezet, gingen ze de pers controleren. Kranten als Le Soir of Het Laatste Nieuws werden ‘gestolen’: ze hadden dezelfde titel als vooroorlogse kranten, maar verschenen zonder toestemming van de oorspronkelijke eigenaar en werden gecensureerd. Alles werd gecontroleerd, van papierverkoop over nieuwsgaring tot de distributie van kranten. In deze omstandigheden was het een echte kunst en heldendaad om illegale kranten te drukken en te verspreiden. Maar het grootste kunstje dat op dit vlak werd vertoond was Le Faux Soir, een door verzetslui in elkaar gestoken nummer van Le Soir dat op 9 november 1943 in de Brusselse krantenkiosken lag. Dit was wel een originele manier om de 25ste verjaardag van de Duitse nederlaag aan het eind van de Eerste Wereldoorlog te gedenken. Het idee kwam van Marc Aubrion, die zijn plan kon verwezenlijken met de hulp van talrijke leden van de verzetsgroep Onafhankelijkheidsfront. In 21 dagen moesten ze op illegale wijze komen aan papier van groot formaat, alle artikels en illustraties bij elkaar schrijven, en een onfeilbaar plan bedenken voor de distributie van de vervalste exemplaren. Dankzij een sympathiserende medewerker van de echte Le Soir konden ze een origineel drukblok van de hoofding van de krant gebruiken en kwamen ze aan het officiële distributieschema. De bestelwagens die Le Soir moesten afleveren werden vertraagd, terwijl op het gebruikelijke tijdstip de valse Le Soir bij de krantenverkopers werd afgeleverd. Zo verkochten deze zonder het te beseffen een illegale krant.

Luid buldergelach
Ze moeten er plezier aan hebben beleefd om de draak te steken met de Duitse propaganda en de bombastische stijl van collaborerende journalisten te imiteren: “Men zou kunnen stellen, zonder tegenspraak van de Moskouse propaganda te moeten vrezen, dat de wintercampagne dankzij de tussenkomst van de herfstcampagne naadloos aansluit op de zomercampagne.” De typische propagandastijl werd omgebogen tot typische Brusselse zwanzerij.

De onvoorbereide Brusselse burgers die op 9 november deze krant in handen kregen, konden hun ogen niet geloven. Ze haastten zich in vele gevallen naar huis om niet in de problemen te komen door luid buldergelach op de openbare weg. Exemplaren van de krant werden in de komende dagen aan astronomische bedragen verkocht en exemplaren ervan vonden hun weg naar heel Europa. Alleen de Duitsers konden er niet mee lachen en arresteerden een vijftiental medeplichtigen, waarvan velen de dood vonden, onder andere drukker Wellens. Aan hem herinnert een gedenkplaat in de Ruysbroeckstraat bij de Zavel. Het Onafhankelijkheidsfront kon haar kas wel aanvullen met het geld uit de verkoop van de namaakexemplaren en ontving ook een premie van Groot-Brittanië voor deze heldhaftige verzetsdaad. Een origineel exemplaar van deze Faux Soir vormt een van de pronkstukken van het Nationaal Museum van de Weerstand in Anderlecht.