Het dramatische oorlogsjaar 1943 (3): Verzetsgroep gedecimeerd op Nationale Schietbaan

Zeventig jaar geleden was het 1943, een gemakkelijke som. Maar niet iedereen beseft dat dat jaar voor Brussel misschien wel het zwaarste was van de twintigste eeuw. Na de slag bij Stalingrad aan het Oostfront en de slag bij El Alamein in Noord-Afrika, beide in het voordeel van de geallieerden, leken de nazi's plots niet meer onoverwinnelijk. Het verzet kreeg hierdoor nieuwe hoop, maar de bezetting werd er alleen maar grimmiger door. De nazi's verscherpten hun jacht op verzetslui.

O p 20 oktober 1943 werden er bijvoorbeeld elf leden van de verzetsgroep Komeet geëxecuteerd op de Nationale Schietbaan. De vereniging Comete Kinship, die familieleden en sympathisanten van de verzetsgroep verenigt, plant daarom dit jaar een speciale herdenkingsbijeenkomst. Zo zal een van de meest vergeten oorlogsmonumenten van Brussel voor een keer wat meer aandacht trekken. De Nationale Schietbaan is een bijna idyllisch zakdoekje groen op een boogscheut van de VRT-toren, naast de crèche voor het VRT-personeel. Tegelijkertijd is het een van de meest tragische plekken van Brussel, met een extreem hoge concentratie heldengraven. Verzetsheld Edith Cavell werd er tijdens de Eerste Wereldoorlog geëxecuteerd en begraven. Youra Livschitz, een van de drie mannen die in april 1943 in Boortmeerbeek een transport naar Auschwitz tot stand bracht, werd er in 1944 geëxecuteerd en begraven. Saint Vé, de jaarlijkse patroondag van de VUB en de ULB, begint nog altijd elk jaar op 20 november met het leggen van een krans op de Nationale Schietbaan ter herdenking van de verzetshelden van de ULB die er werden geëxecuteerd. Een maand eerder, op 20 oktober, worden elk jaar de helden van Komeet herdacht. Dit jaar zal deze herdenkingsbijeenkomst extra groot zijn, vanwege de zeventigste verjaardag van die tragische dag.

De groep Komeet hield zich bezig met het opvangen en naar veiliger oorden smokkelen van gevallen piloten en parachutisten. In totaal redden ze zo het leven van meer dan 700 geallieerde piloten. Daarvoor lieten wel meer dan 200 Komeetleden hun leven. In januari 1943 werd Andrée de Jongh, de oprichtster van de Komeetlijn, gearresteerd terwijl ze op het punt stond de Pyreneeën met enkele piloten over te steken. Zij zou de kampen van Mauthausen en Ravensbrück overleven. In juni werd ook haar vader gearresteerd. Hij werd een jaar later gefusilleerd.

Ontsnappingsroute
Eind 1942 was de organisatie geïnfiltreerd door Duitsers die zich voordeden als Britse piloten. Een golf van arrestaties was het gevolg. Van de elf Komeetleden die op 20 oktober 1943 op de Nationale Schietbaan gefusilleerd werden, is niet veel geweten, behalve hun namen: Eric de Menten, Georges Marechal, Jean Ingels, Emile Delbruyère, Albert Marchal, Henri Rasquin, Ghislain Neybergh, Gaston Bidoul, Robert Roberts-Jones, Édouard Verpraet en Antoine Renaud. Nochtans doet Brigitte d'Oultremont, voorzitster van de Comete Kinship Association, er al jaar en dag alles aan om zoveel mogelijk informatie te verzamelen over alle mensen die terloops of intensief hebben meegeholpen aan het netwerk van Komeet. "We hebben al een lijst van 1.000 à 2.000 leden die in verschillende mate officieel erkend zijn voor hun rol. Ikzelf zit al aan een lijst met een 3.000 namen. Zelfs dat zijn ze nog niet allemaal. In onze vereniging is iedereen welkom die ook maar iets voor de Komeet heeft gedaan, al was het maar kleren geven of een nacht onderdak te bieden. Ik controleer wel alle verhalen, want er zijn ook mensen die fantaseren. Maar het speciale aan de Komeet was net dat alles spontaan verliep, dat de mensen het normaal vonden om te helpen, zelfs als ze er hun eigen leven mee in gevaar brachten. Daarom ook hebben ze na de oorlog niet allemaal over hun activiteiten verteld." In haar familie waren er verschillende mensen actief bij de Komeet. "Het waren allemaal vrienden en kennissen die elkaar introduceerden. Veel Komeetleden waren van adel, omdat dat nu eenmaal zo was. Die families kenden elkaar al sinds lang. Maar er waren ook veel hoge industriëlen. Andrée de Jongh kwam uit Schaarbeek, maar ook de Leopoldwijk was een centrum van de Komeetactiviteiten. Ik herinner me hoe mijn vader telkens als we door de Leopoldwijk reden een huis aanwees en zei: 'Daar drukten we onze valse papieren.' Overlaatst heb ik de dochter van de eigenaar van dat huis ontmoet. Nu kunnen we dat verhaal dus eens uitspitten. En dan was er La Cantine Suèdoise, een kantine waar goedkope maaltijden werden aangeboden en kleren gegeven. Daar kwamen de leden van Komeet regelmatig samen. Jean de Gand kwam daar een keer per maand vanuit Gent polshoogte nemen. Tegelijkertijd kwam ook generaal Von Falkenhausen (de Duitse militaire bevelhebber van België en Noord-Frankrijk, nvdr.) daar. Hij was namelijk een persoonlijke vriend van mevrouw Scherlinck, de dame die de kantine runde. Dat was soms wel oppassen. Von Falkenhausen was ook van adel, en als er iets was, dan stapten de mensen van de Komeet soms ook gewoon op hem toe om dat te bespreken. Onder andere toen Jean Greindl gearresteerd werd en in de kazerne van Etterbeek gevangen zat, gebeurde dat. Helaas zat hij daar nog gevangen toen de kazerne door de Amerikanen werd gebombardeerd. Toen hebben ze het gedaan gekregen dat het lichaam van Greindl aan de familie werd vrijgegeven."

Gedenkmanifestaties
Onderzoekster Adeline Remy bevestigt dat het verhaal van de groep Komeet uniek is. "Niet alleen het netwerk tijdens de oorlog, maar ook de vriendenkring die de herinnering aan deze groep in stand houdt, is heel speciaal. Je moet weten dat veel mensen die aan het verzet hebben deelgenomen daar na de oorlog eigenlijk niet over wilden praten. Het zijn vaak hun kinderen die achteraf zelf op zoek zijn gegaan naar informatie om de wederwaardigheden van hun ouders te reconstrueren. Een beetje idealisering komt daar soms wel bij kijken. De groep Komeet was een heel diverse groep uit alle lagen van de bevolking en met contacten in het hele land en daarbuiten. Andrée -Dédée- de Jongh had via haar werk als verpleegster in een ziekenhuis haar eerste contacten met gewonde Britse militairen gelegd. Arnaud Deppé was dan weer opgegroeid in Baskenland en had daar de nodige contacten om een ontsnappingsroute door de Pyreneeën uit te bouwen. Spanje was een neutraal land, dus eenmaal daar waren de piloten en parachutisten in veiligheid. Spijtig genoeg ging de eerste tocht al fout en werd Arnaud Deppé in Bergen gearresteerd.' Andrée de Jongh werd in januari 1943 in Baskenland gearresteerd. Nog altijd worden jaarlijks in hun sporen voettochten door Baskenland gehouden door de organisaties die hun herinnering in stand willen houden.

Veel van de helden uit het bewogen jaar 1943 werden net als andere helden na de bevrijding geëerd met een straatnaam of monument in Brussel. "Het was soms zelfs een wedloop tussen verschillende gemeentes om als eerste de naam van een held te kunnen geven aan een straat of plein," legt SOMA-medewerkster Chantal Kesteloot uit. "Vooral voor de grote helden als Montgomery, Eisenhouwer of Churchill moest er op elkaar worden afgestemd. Stalin wou ook iedereen meteen na de oorlog eren, maar uiteindelijk werd gekozen voor de benaming Stalingradlaan, om de aandacht niet zozeer op de persoon, maar op de belangrijke veldslag te vestigen." Maar straatnamen veranderen is geen sinecure en brengt voor de bewoners veel rompslomp mee. Daarom werden er vooral straten naar oorlogshelden vernoemd in gemeenten waar er nog nieuwe straten werden aangelegd. "En sinds kort zijn er de herinneringstegels, bronzen tegeltjes die in het voetpad worden aangebracht op de plek van een gedenkwaardige gebeurtenis."

Het is duidelijk dat veel Brusselaars de gebeurtenissen van de Tweede Wereldoorlog nog lang niet vergeten zijn. Sommige gemeenten houden regelmatig speciale gedenkmanifestaties. In Schaarbeek organiseert schepen van Burgerlijke Stand Bernard Guillaume telkens op 1 november een bezoek aan de verschillende oorlogsmonumenten van de gemeente, een traditie die zijn oorsprong vindt in de herdenking van WO I, en waaraan nadien de herdenking van WO II werd toegevoegd. De toer begint met een bezoek aan de Voltairelaan, waar Komeetlid Victor Michiels werd neergeschoten. Vervolgens komt een resem zeer uiteenlopende oorlogsmonumenten aan bod, waaronder de Nationale Schietbaan.

De toer van de gemeente Schaarbeek begint op 01/11 om 10 uur aan het gemeentehuis. De herdenkingsbijeenkomst van Komeet vindt op 20/10 plaats om 10.30 uur aan de Nationale Schietbaan, gevolgd door een mis in de Basiliek van Koekelberg om 11.30 uur. Meer informatie over de vereniging van familie en sympathisanten van de verzetsgroep Komeet is te vinden op de website www.cometeline.org.