Expertrapport legt verschillende visies op waterzuivering bloot

Het waterzuiveringsstation Brussel-Noord had geen reden om twee jaar geleden zijn installaties stil te leggen en heeft geen geldige reden om aan zijn overheidscontract te twijfelen. Dat zegt een onafhankelijke commissie van experts. Toch blijkt uit briefwisseling dat er al langer problemen zijn tussen de overheid en het privébedrijf, ondanks de duidelijke resultaatsverbintenis.

D insdag 8 december 2009. Het waterzuiveringsbedrijf Aquiris legt zijn installaties stil, waardoor het afvalwater van meer dan een miljoen mensen ongezuiverd de Zenne in stroomt. Er steekt een storm van protest op, waarbij Brussels minister van Leefmilieu Evelyne Huytebroeck (Ecolo) kop van Jut is.

Huytebroeck verergert de zaak door slecht te communiceren en een Europese top over het milieu in Kopenhagen te verkiezen boven parlementaire vragen. Toch blijkt uit een rapport van drie onafhankelijke experts nu dat Huytebroeck weinig te verwijten valt, en dat de redenen voor het sluiten van het waterzuiveringsstation Brussel-Noord ongegrond zijn. Anders dan concessiehouder Aquiris beweert, zijn de grote hoeveelheden puin en zand in de zuiveringsfilters niet schadelijk voor de installatie, oordelen de experts. De conclusies zijn heel technisch, maar ook heel onthullend: uit een paar interne documenten in de studie blijkt dat het bedrijf Aquiris en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest er fundamenteel andere opvattingen op nahouden over wat er in het concessiecontract van het zuiveringsstation beschreven is.

Tot 2027
De nv Aquiris is een dochter van de Franse multinational Veolia Eau, de wereldwijde nummer één in de behandeling van afvalwater. Sinds 2007 zuivert het bedrijf het afvalwater van de Brusselaars. Daarvoor werd in 2001 een openbare aanbesteding toegekend aan Veolia. Het Brussels Gewest en Aquiris kwamen overeen dat het waterzuiveringsstation Brussel-Noord voor een bedrag van een miljard euro werd gebouwd en uitgebaat door Aquiris, en dat het in 2027 aan het Brussels Gewest zou worden overgedragen. Dit type transactie heet in het jargon 'build, own, operate, transfer', een vorm van publiek-private samenwerking. Het Brussels Gewest heeft geen geld om het Brusselse water in eigen beheer te zuiveren.

Al sinds het openingsjaar 2007 registreert de directie van Aquiris problemen, zo blijkt uit het expert­rapport. En al sinds 2008 stuurt Aquiris ook met de regelmaat van een klok brieven naar de BMWB, de gewestelijke administratie bevoegd voor waterbeheer, om te melden dat er na zware onweersbuien abnormaal veel zand en puin in zijn collectoren zit. Het bedrijf heeft het over 'aberraties, die maar blijven duren'. Ook stelt Aquiris dat de Brusselse riolen geen stort zijn, en waarschuwt het bedrijf ook dat het in de toekomst niet mogelijk zal zijn om in deze omstandigheden het station te blijven uitbaten volgens de gewenste normen. Het Gewest wordt gevraagd maatregelen te nemen. Minister Huytebroeck reageert enkele dagen later en vraagt onder meer aan rioolnetbeheerder Vivaqua en de Stad Brussel om iets aan de afbrokkelende riolen te doen. De Stad antwoordt een maand later dat het aan het Gewest is om financiële en technische maatregelen voor slechte riolen te nemen. Vivaqua stelt dan weer dat het bereid is samen te werken om de problemen op te lossen.

Dan blijft het een jaar stil, tot 25 november 2009. Aquiris stelt dan abnormaal veel puin in zijn installaties vast en laat enkele dagen later per brief weten dat de installaties schoongemaakt moeten worden, en daarom ook gesloten. Aquiris herhaalt zijn vraag om dringend iets aan het probleem te doen en plant een bestuursvergadering op 8 december.

Uit de notulen van die bestuursvergadering blijkt dat de twee afgevaardigden die voor het Gewest in de raad van bestuur van Aquiris zitten (een contractuele verplichting), allebei hun kat sturen naar de vergadering. Bestuurder Jean-Pol Rosière, de directeur van de BMWB, doet dat zelfs een halfuur voor aanvang. Vervolgens worden bij het begin van de vergadering de problemen met de installaties overlopen, waarna de raad van bestuur unaniem beslist het station te sluiten omdat de veiligheid van het personeel niet meer gegarandeerd kon worden en de installaties bij het niet-oplossen van het probleem voor enkele maanden zouden moeten worden gesloten voor grondige herstellingen. Daags nadien volgt de reactie van de BMWB, die om uitleg vraagt, waarop Aquiris de standpunten herhaalt. Ondertussen staan Vlaanderen en Brussel in rep en roer over de vervuilde Zenne.

Pas op 17 december 2009 antwoordt minister Huytebroeck op vragen van bezorgde Brusselse parlementsleden, en geeft ze ook de reden op waarom de twee vertegenwoordigers van de gewestelijke administraties niet aanwezig waren op de cruciale bestuursvergadering. "Een belangenconflict," klinkt het zonder meer. Voor meer uitleg moeten we zoeken naar een verslag van het Rekenhof uit 2006 over Aquiris, waarin gesteld wordt dat hoge ambtenaren niet tegelijkertijd een concessiehouder kunnen controleren en lid zijn van de raad van bestuur van dat privébedrijf. Ze kunnen met andere woorden niet tegelijkertijd instaan voor de belangen van de overheid en de belangen van een bedrijf. Kafkaiaans.

Huytebroeck geeft ook te kennen dat ze de twee vertegenwoordigers geen instructies kan geven, waarmee ze in feite wil zeggen dat de twee heren quasi onafhankelijk kunnen opereren. Bits antwoordt ze ook op parlementslid Didier Gosuin (FDF, oppositie). "U kent een van hen," sneert Huytebroeck. Inderdaad: Alain Lefebvre, een van de bestuurders, is tweede schepen voor het FDF in Oudergem, de gemeente van burgemeester Gosuin. Gosuin was ook Brussels minister van Leefmilieu vóór Huytebroeck. Tot vandaag zit zowel Lefebvre als Rosière in de raad van bestuur van Aquiris.

Te hoge kosten
Het expertrapport zegt geen juridische uitspraken te doen, maar ontleedt wel het volgende probleem: het zuiveringsstation Brussel-Noord heeft een capaciteitsprobleem en staat voor ongepland forse uitgaven. Het Gewest en Aquiris geven ook een andere interpretatie aan het concessiecontract en luisteren weinig naar elkaars argumenten. Bovendien maakt een probleem met de kwaliteitsnorm van het afvalwater dat Aquiris wettelijk de toelating heeft om een deel van het afvalwater onder de zuiveringsnorm in de Zenne te lozen. Voorts stellen de experts vast dat Aquiris geen reden tot klagen heeft over zand in de installaties, omdat dit niet schadelijk zou zijn. Over bouwpuin spreken de experts zich gek genoeg weinig uit, buiten de vermelding dat dit ook niet echt een probleem kan zijn.
Niemand lijkt te winnen in het hele dossier-Aquiris. Minister Huytebroeck heeft het dossier acht jaar geleden geërfd van haar voorganger, Aquiris is een privébedrijf met privébelangen, en Brussel is een administratie met machtige directeurs. Maar het is wel Huytebroeck die verantwoordelijk is. En blijft.