Foyer (6): Wegwijs in vreemdelingenrecht

Negen uur ’s ochtends. Rond de Sint-Jan de Doperkerk is de markt al druk gaande; een straat verder is het nog rustig bij de dienst rechtsbescherming van de Foyer. De aanwezige personeelsleden, Ann Bog­man, Indra Janssen, Sebastiano Guzzone en Dirk Van Daele, nemen geconcentreerd alle mails door. Af en toe leest iemand een mailtje voor aan de anderen en overleggen ze. Welkom in het kluwen van vreemdelingenrecht en hulp aan nieuwkomers.

D e dienst rechtsbescherming is een van de oudste en bekendste diensten van de Foyer. Om preciezer te zijn is de dienst deels van de vzw Regionaal Integratiecentrum Foyer en deels van het Centrum Algemeen Welzijnswerk (CAW) Archipel, maar van de ingewikkelde verdeling van verantwoordelijkheden en arbeidscontracten merk je als klant gelukkig niets.

Je kunt bellen of schrijven, of na afspraak persoonlijk op consultatie komen met al je vragen over je dossier als asielzoeker of immigrant. "Vreemdelingenrecht is meer dan alleen asielzoekersdossiers," benadrukt Ann Bogman. "Het gaat erom dat een buitenlander niet zomaar naar België kan komen. De manieren om legaal naar dit land te komen, zijn via een kort verblijf als toerist of voor zaken, of een langer verblijf op basis van gezinshereniging, werk of studie. Daarnaast is er nog de asielprocedure als toegangspoort. Wie illegaal in België verblijft, kan in bepaalde gevallen in aanmerking komen voor regularisatie."

De dienst rechtsbescherming geeft regelmatig vorming over vreemdelingenrecht. Geïnteresseerden zijn bijvoorbeeld OCMW's, CAW's, kabinetten of de balie, want het is een moeilijke materie. Je moet niet alleen de wetten kennen, je moet ook weten hoe die wetten worden geïnterpreteerd en toegepast.

Vreemdelingenrecht, en met name de criteria voor regularisatie die nergens in de wet staan, is vooral een kwestie van praktijk. Veel studenten in de rechten hebben nooit vreemdelingenrecht gehad en moeten soms meteen na hun studie, zonder enige kennis van zaken, als pro-Deoadvocaat de belangen van vreemdelingen behartigen. Soms bellen zij dus ook voor advies naar de dienst rechtsbescherming.

Tien jaar wachten
Indra Janssen heeft vanochtend twee consultaties. Haar eerste afspraak is met een jonge Afrikaan die verlegen binnensloft. Hij weet duidelijk niet of het wel de moeite waard is geweest om helemaal vanuit Leuven naar Molenbeek te komen met de vragen die hij heeft. Maar al gauw wint hij aan vertrouwen en vertelt hij zijn verhaal. Hij zit al bijna tien jaar in een asielprocedure en vier jaar in een regularisatieprocedure, genoeg tijd om onder meer voor burgerlijk ingenieur te studeren. Nu het einde van zijn studie in zicht komt, zou hij toch eindelijk graag die papieren in orde hebben. "Een werkgever wil zeker zijn dat ik bij hem kan blijven voordat hij in mij investeert," legt hij uit.

Waarschijnlijk is het een kwestie van administratieve traagheid dat het dossier nog niet in orde is, en daarover zal de consulente enkele telefoontjes plegen. "Ik vind zeker niet dat iedereen op onze sociale zekerheid kan komen teren, maar ik moet wel zeggen dat ik veel mensen zie die gewoon een meerwaarde zijn voor onze samenleving. Iemand als deze man wil je toch in je land houden! Ik woon en werk in Molenbeek en denk dat ik daardoor veel zaken meer nuanceer dan mensen die over deze thema's beslissingen nemen zonder enig contact met de werkelijkheid."

De volgende klant stemt minder tot optimisme. Hij is een oude bekende van de consultatiedienst en heeft net bericht gekregen dat zijn regularisatieaanvraag is afgewezen. "Volgens de criteria zou zijn aanvraag goedgekeurd moeten worden, maar zijn advocaat heeft geen goed werk geleverd," besluit de consulente een beetje moedeloos. "Het zou allemaal wel wat humaner kunnen. Streng en duidelijk, zonder eeuwenlang wachten als je wel aan de criteria beantwoordt, en zonder valse illusies als je niet binnen de criteria valt."

Een moeilijk aspect van haar werk is aan mensen zeggen dat ze niet in aanmerking komen voor een verblijfsvergunning. "Omdat er zoveel onduidelijkheden en uitzonderingen zijn, blijven mensen vaak hopen, hoe duidelijk het nee ook is. Op dat moment zou je psycholoog moeten zijn, maar die opdracht heb ik niet," legt ze uit.

Toekomst zonder papieren
Haar collega Dirk Van Daele ondersteunt sociale diensten waar mensen zonder papieren aankloppen voor hulp. Het is een hoofdbreker: hoe help je mensen die eigenlijk buiten de wet staan? Van Daele organiseert vormingen over thema's als basisrechten, regularisatie en terugkeer. Hij legt uit dat het voor mensen die de boodschap krijgen dat ze niet het recht hebben om in het land te verblijven, heel moeilijk is om dit te aanvaarden. "Ze hebben vaak hun leven geriskeerd om naar hier te komen en willen dat niet zomaar opgeven. Maar als we hun situatie op een andere manier benaderen, is het soms toch mogelijk om tot een bevredigende uitweg te komen. Het lijkt alsof deze mensen alleen maar 'papieren' willen. Maar dat is niet de reden waarom ze naar België zijn gekomen. Sommigen zoeken hier bescherming, anderen willen geld verdienen voor hun achtergebleven familie of voor een huis of studie. Als ze hier uiteindelijk in de illegaliteit belanden, dan betekent dat meestal dat hun migratieproject in het slop zit. Daarom helpen we deze mensen om de focus op papieren los te laten en terug te keren naar de oorspronkelijke reden van hun migratie. We stimuleren hen om vandaaruit opnieuw te gaan nadenken over alternatieven, we adviseren over wat wettelijk kan en wat niet. Een vrijwillige terugkeer is een van de mogelijkheden."

'Toekomstoriëntering' noemen ze dat in het Integratiedecreet: mensen zonder papieren naar een zinvol toekomstperspectief oriënteren. Maar hoe dat concreet moet gebeuren, staat niet in het decreet. "Daarom hebben we in Brussel een visietekst ontwikkeld, zodat we met de verschillende organisaties die werken met mensen zonder papieren, op één lijn zitten."

Als mensen opteren voor een vrijwillige terugkeer en een reïntegratieprogramma, wordt er in de praktijk samengewerkt met ngo's in het land van herkomst voor de uitvoer van het opgestelde plan.

"Er zullen altijd mensen zonder papieren zijn, en daar moeten we een beleid voor hebben," zegt Dirk Van Daele. "Er zullen altijd immigranten zijn, en die moeten worden bijgestaan," zegt directrice Loredana Marchi. Geen uitspraken van dromers, maar van mensen die problemen niet uit de weg willen gaan.
De dienst rechtsbescherming houdt elke werkdag permanentie van 9 tot 12 uur en van 14 tot 17 uur op het nummer 02-414.04.53. Individuele consultaties zijn er alleen op afspraak.