Gerrit Loots (VUB): 'Kinderen van IS-strijders niet terughalen is pas gevaarlijk'

Regeringsbeslissing of niet, het is een kwestie die het hevigste in de publieke opinie losmaakt. Ook bij Gerrit Loots ontbrandde een vuur, toen hij vorige lente voor het eerst over de kinderen van IS-strijders hoorde op de radio. “Het was een soort verontwaardigde bevlieging. Politici reageerden dat ze die kinderen niet wilden repatriëren. Hoe is het mogelijk dat je van jonge kinderen zegt dat ze een veiligheidsrisico vormen? Dat je er nog maar aan twijfelt om ze terug te halen?”

Professor Loots kwam in contact met de vzw Jihad van de Moeders, vrouwen die hun dochters zagen vertrekken naar de Syrische oorlog en dus grootmoeders zijn van de kinderen die daar nu zitten. “Die eerste samenkomst was de vergadering van de onmacht. Je zag het psychologische lijden van die moeders, die verwoed zochten naar manieren om hun kinderen en kleinkinderen terug te halen. Aan de andere kant had je organisaties als de Liga voor de Mensenrechten of het Rode Kruis, die evenmin iets konden doen.”“Vandaar is het idee gegroeid om ze zelf terug te halen, maar meenemen naar België kan alleen met het fiat van de overheid. Voor de Koerden, die de vluchtelingenkampen beheren, is dat een noodzakelijke voorwaarde. We mochten wel de kinderen bezoeken en de terugkeer voorbereiden. Zo beslisten we om daar ter plekke vast te stellen hoe de kinderen eraan toe zijn, samen met een aantal psychologen en artsen, en de VRT-ploeg van Rudi Vranckx.”

Kunt u de kampen beschrijven? Wat hebt u daar kunnen vaststellen?
Gerrit Loots: Er zijn twee kampen, Al-Roj en Al-Hol. In Al-Roj zaten acht kinderen, in Al-Hol zes. Net nadat we vertrokken zijn, is een van de moeders bevallen. Nu zitten er vijftien kinderen, allemaal jonger dan zes jaar. De vrouwen zitten er in een apart compartiment, om beschermd te worden tegen de andere vluchtelingen die er zitten. Die laatste zijn namelijk net slachtoffer geweest van IS. Vooral in Al-Hol leidt die insluiting tot meer radicalisering onder de IS-vrouwen. Er is bijvoorbeeld een enorme druk om hoofddoeken te dragen, anders worden de vrouwen met stenen bekogeld. Alle voorzieningen zoals hygiëne of medische verzorging zijn bovendien slecht. De kampen zijn moeilijk te besturen en heel onoverzichtelijk.

Hoe waren de kinderen eraan toe?
Loots: Ik had kinderen verwacht die heel getraumatiseerd zijn. Maar eigenlijk waren dat gewoon jonge kinderen die met ons speelden, die levendig waren. Ze waren niet bang van ons. Daar waren we allemaal verbaasd over, want ze hebben wel degelijk traumatische ervaringen meegemaakt. We hebben verhalen gehoord over bomaanvallen, en over de terreur binnen IS. Een van de moeders vertelde dat veel Belgische IS-strijders vermoord zijn door de terreurgroep zelf, omdat ze bijvoorbeeld wilden ontsnappen.

Hoe komt het dat de kinderen niet die zware traumatische symptomen vertonen?
Loots: Vooral dankzij de moeders. De meesten van hen zijn bewonderenswaardig goede moeders.

Dat klinkt vreemd.
Loots: Inderdaad. Het blijven leden van een afschuwelijke organisatie, en dat alleen al is te veroordelen. Maar het ging ons niet om hun motivatie om zich bij een terreurgroep aan te sluiten. We beschouwden hen in de eerste plaats als moeders. Ze vertelden ons dat ze bij bombardementen naar schuilkelders liepen, de kinderen met dekens bedekten en daarop gingen liggen. Die dekens dempen geluid en lichtflitsen. En als er iets belangrijk is in zo’n situatie, is het wel dat het kind die fysieke bescherming van de moeder blijft voelen. Zo hebben ze ervoor gezorgd dat die kinderen niet te angstig zijn geworden.

U hebt hen drie dagen geobserveerd. Is dat genoeg? Montasser AlDe’emeh stelt in ‘De Morgen’ dat haat hen met de paplepel is ingegeven en dat het waanzin is te beweren dat ze geen gevaar betekenen voor onze samenleving.
Loots: Er is geen enkele psycho­logische ontwikkelingstheorie terug te vinden die zal zeggen dat je baby’s en peuters kan indoctrineren. Zelfs als je daarin zou slagen, kan je dat weer omkeren als je de kinderen uit die omgeving weghaalt. Het idee van indoctrinatie is absoluut ongeldig.Ik heb ook onderzoek gedaan naar voormalige kindsoldaten, onder andere in Oeganda. Ze zijn meegenomen als jonge kinderen en zijn als jonge volwassenen vrijgelaten. Zo’n lange periode, dat zou pas indoctrinatie zijn. Maar zelfs daar zie je dat ze veel spijt hebben van wat er gebeurd is, dat ze nachtmerries hebben, zodra ze uit de hel weggehaald zijn.

Nochtans leeft de angst bij de bevolking dat we door die kinderen terug te brengen potentiële aanslagplegers importeren.
Loots: Als ze terugkomen samen met hun moeders en hier terechtkomen in een veilige omgeving, bijvoorbeeld bij hun grootouders, is er geen enkel gevaar dat die kinderen eerder terroristen zullen worden dan eender welk ander kind in de klas.
Het wordt anders als de kinderen weggehaald worden van de moeders. Daar moeten we goed over nadenken. Door alles wat ze samen hebben meegemaakt, zijn de kinderen heel gehecht aan hun moeder. Als we hen van elkaar scheiden, creëert dat een enorm trauma bij de kinderen.

De meeste moeders wacht hier wel een gevangenisstraf.
Loots: Maar het is de reis terug waarbij de moeders meegaan, die belangrijk is. Er is daarna altijd nog de mogelijkheid om de moeders te bezoeken. Kinderen onder drie jaar kunnen zelfs mee de gevangenis in.Bovendien is er nu een kans dat de Turken Syrië binnenvallen en de Koerdische kampen wegvagen. Die kinderen weten ook wel wat dat betekent. Als tieners zullen ze dan beginnen na te denken: ‘Ze hebben ons eruitgehaald, maar mijn moeder ginder laten creperen.’ Ik denk dat je geen psychologie moet gestudeerd hebben om te begrijpen welk effect dat kan hebben. Als er dan iemand achter hen staat om hen in te fluisteren dat de westerse samenleving hen dat heeft aangedaan ...

Is het dan niet veiliger om kinderen en moeders gewoon daar te laten? Is er dan nog een risico voor ons?
Loots: Ja, binnen vijftien jaar. Als we de kinderen daar laten, zal een aantal sneuvelen in bombardementen. Een aantal zal waarschijnlijk in fundamentalistische groepen terechtkomen. Dan kan IS de jonge kinderen opleiden tot degenen die terugkomen en die bomaanslagen plegen. Dan hebben ze hen in hun macht, en met meer argumenten. ‘Zie je wel, ze hebben niets voor je gedaan. Wij zijn jou er komen uithalen.’

Hen nu samen met de moeders terughalen, is onze beste optie. Alle andere keuzes zijn gevaarlijker. Als we hen nu terughalen, kan er nog sprake zijn van herstel, door de rechtspraak. Dan kan je opnieuw samenleven en kunnen we de oorlog echt achter ons laten.

Het valt ons op dat dit thema veel reacties losmaakt. We zien vaak veel commentaren in de media onder artikels die over de kwestie gaan. Het lijkt erop dat voor- en tegenstanders niet met elkaar in dialoog kunnen treden.
Loots: Er is geen dialoog. Er wordt heel emotioneel op gereageerd.

Zo vreemd, want het gaat ook niet om duizenden kinderen.
Loots: Nee, precies. Het gaat over amper vijftien kinderen in de kampen. Er zou daarnaast nog een twintigtal Belgische kinderen in kampen zitten, waar ze kunnen worden geïdentificeerd. Alsof ons hele politiesysteem en onze inlichtingendiensten geen dertig kinderen en zo’n vijftien moeders aankunnen. Die verdienen wel meer erkenning dan dat.

Volgens mij staan die kinderen symbool voor een fundamenteel debat in onze samenleving. We zitten volop in een globaliserings­proces. Aan de ene kant zie je mensen die zeggen dat we moeten opkomen voor onze eigen identiteit en cultuur, en de ander als gevaar­lijke vijand afschilderen. Ze ontmenselijken de ander. Aan de andere kant heb je het discours van de menselijkheid, dat kiest voor de rechten van de mens, rechtspraak en vrede.

De kinderen vormen het speerpunt in dat debat. Ze zijn kinderen van IS-strijders, het product van het allergruwelijkste, maar ook zij zijn nog altijd mensen. Het gaat hier echt om kiezen voor vrede of kiezen voor haat. Ik heb reacties gezien als: ‘Terughalen? Verzuipen als jonge katten, om er vanaf te zijn.’ Dan denk je, waar zijn we mee bezig? En waar eindigt zoiets?

In die clash van discoursen moeten we binnenkort naar de verkiezingen. Die gaan over die keuze, voor de logica van de vrede of de logica van de oorlog. Voor degenen die opkomen voor de menselijkheid of degenen die de haat blijven voeden. Dat moeten we goed beseffen. Voor welke soort samen­leving kiezen we? Daar staan die kinderen symbool voor.

Wat voorafging

In december oordeelde een Brusselse rechter in kortgeding dat de Belgische regering zes kinderen en hun moeders moet terughalen uit Syrië. Het gaat om de Antwerpse IS-strijdsters Bouchra Abouallal en Tatiana Wielandt en hun kinderen, die in het Koerdische kamp Al-Hol verblijven.

De federale regering ging tegen die uitspraak in beroep, want ook de moeders terughalen ligt te gevoelig. “De moeders zijn hier veroordeeld en hebben actief meegewerkt aan het voorbereiden van terroristische aanslagen. Deze twee IS-vrouwen hebben doelbewust en herhaaldelijk ons land de rug toegekeerd.

Hen terughalen is een brug te ver,” zei minister van Asiel en Migratie Maggie De Block (Open VLD) hierover. De regering liet intussen wel weten dat er volop gewerkt wordt aan een manier om de kinderen terug te halen, zonder hun moeders. Daarover lopen er onderhandelingen tussen Buitenlandse Zaken en de Koerdische regering, zo liet minister van Justitie Koen Geens (CD&V) begin januari weten. Volgens OCAD, dat de dreigingsanalyse coördineert, zijn er in totaal zo’n 170 Belgische minderjarigen in de confl ictgebieden in Syrië en Irak. De meeste van die kinderen zijn jonger dan zes. Van ongeveer negentig procent is niet geweten waar ze zijn. In de vluchtelingenkampen zijn al zeker een vijftiental kinderen gelokaliseerd.

Gerrit Loots licentiaat psychologie 1980 licentiaat antropologie 1986 sinds 1989 psychotherapeut, onder andere voor kinderen, jongeren en gezinnen 1993 assistent aan de faculteit sociale wetenschappen aan de VUB behaalt in 2000 doctoraat in de psychologie sinds 2010 gastprofessor bij de Universidad Católica Boliviana San Pablo in La Paz (Bolivia) specialiseerde zich onder andere in vroege ouderkind interactie, welbevinden van kinderen in oorlog, migratie, armoede en sociale uitsluiting

Gerrit Loots

• Licentiaat psychologie 1980
• Licentiaat antropologie 1986
• Sinds 1989 psycho­therapeut, onder andere voor kinderen, jongeren en gezinnen
• 1993 assistent aan de faculteit sociale wetenschappen aan de VUB
• Behaalt in 2000 doctoraat in de psychologie
• Sinds 2010 gastprofessor bij de Universidad Católica Boliviana San Pablo in La Paz (Bolivia)
• Specialiseerde zich onder andere in vroege ouder-kind­interactie, welbevinden van kinderen in oorlog, migratie, armoede en sociale uitsluiting