God van de daken (2): de Sint-Jan de Doperkerk in Sint-Jans-Molenbeek

De Brusselse kerken lopen leeg. De gebouwen blijven staan. Ze zijn niet uit de wijken weg te denken. Wij kropen op het dak. Zo hoog we konden. En zagen Brussel in al zijn brute schoonheid. Deze week: de Sint-Jan de Doperkerk in Sint-Jans-Molenbeek.

E r staat een fantastische foto in Bijdrage tot de geschiedenis van Sint-Jans-Molenbeek van Antoon-Willem Maurissen: de oude bakstenen Sint-Jan de Doperkerk (bouwjaar 1837), broederlijk naast de nieuwe betonnen kerk (bouwjaar 1931). Twee kerken op één plek! Pas toen de nieuwe art-decokerk echt klaar was, mocht de oude worden afgebroken.

Het was de gemeente niet om godsvrucht te doen. Molenbeek was in volle expansie. Niet zozeer een grotere kerk, dan wel meer openbare ruimte was de belangrijkste motivatie voor de herinrichting van de Parvis, het kerkelijk voorplein. De kerkfabriek had geen centen. De gemeente Molenbeek zamelde vijf miljoen frank in. Tot vandaag is niet duidelijk of de gemeente dan wel de kerkfabriek eigenaar van de kerk is.

De gemeente zocht de befaamde architect Joseph Diongre aan. Hij ontwierp een kerk in art deco. Dankzij het bouwprocédé (gewapend beton) konden de kosten gedrukt worden. Beton was niet alleen goedkoper dan baksteen, door de lichte structuur hoefden de funderingen ook niet zo diep. Helemaal origineel is de kerk overigens niet: ze heeft een grote zus in Raincy bij Parijs, gebouwd in 1922.

Toen Jean-Pierre De Meulder in 1977 pastoor werd in de Sint-Jan de Doperkerk, was de parochie al danig op haar retour. Nog driehonderd kerkgangers waren er toen, voor een kerk die er makkelijk duizend kan bevatten. De decennia erop zou het alleen maar bergaf gaan, hoewel er zich vandaag wel nieuwe parochianen aandienen, onder meer Afrikanen.

Vlaamse missen worden er allang niet meer gehouden. Volgens De Meulder is de recente instroom van jonge Vlamingen in Molenbeek te klein om nog een echte Nederlandstalige parochiegemeenschap in laag-Molenbeek in stand te houden. "In mijn loopbaan heb ik Molenbeek erg zien evolueren. De gemeente ging van zeventig- naar bijna honderdduizend inwoners, met meer dan honderd nationaliteiten in verschillende migratiestromen."

De Meulder houdt wel van de broeie­rige sfeer, bijvoorbeeld tijdens de donderdagmarkt, maar hij ondervond ook de nadelen van de multiculturele samenleving. De kerk werd tijdens de restauratie verschillende keren leeggeroofd. Hij kreeg ook boefjes op bezoek in de dekenij. "Ach, laag-Molenbeek is altijd woelig geweest." De Meulder betreurt dat de migratie vooral de onderkant van de maatschappij naar Brussel heeft gebracht en veel minder de elite. Dat maakt het veel moeilijker om een gemeenschap op te bouwen. "Ik heb het geprobeerd, hoor, om contact te krijgen met de imams. Maar taal- en cultuurverschillen maken dat haast onmogelijk."

De Meulder kent de praatjes wel. De Sint-Jan de Doperkerk ligt in 'klein-Maghreb' en kan maar beter een moskee worden. Meer nog: de toren lijkt zowaar op een minaret. De Meulder is daar absoluut tegen gekant. De kerk maakt deel uit van de geschiedenis van Molenbeek. Volgens sommige bronnen is het de alleroudste parochie van de Brusselse agglomeratie. Er stond al een kapel in de tiende eeuw, als refugium van de abdij van Nijvel. "De kerk moet een kerk blijven," vindt De Meulder. "Burgemeester Philippe Moureaux is het daarmee eens. Hij is een historicus, hé."

De Meulder ging enkele jaren geleden met pensioen. Vandaag is Charles Mbo hier parochiepriester. Mbo is een jonge Congolees, hij is er nog maar pas. Ook voor de katholieke kerk is het allemaal even wennen. Mbo heeft hoogtevrees. We raken uiteindelijk wel op de kerk - dat was de hele bedoeling, onze fotograaf gaat zelfs tot het dak van de hoge toren. Het uitzicht is wauw!