'Het voorkooprecht is in de eerste plaats een sociale maatregel'

De komende zeven jaar krijgt de Stad Brussel - als het Gewest het goedkeurt - als eerste de kans om een pand te kopen wanneer het te koop staat in de Marollen. Voorstanders bejubelen het als oplossing tegen leegstand en als manier om meer publieke woningen te creëren. Tegenstanders vrezen vertraagde procedures en lange wachttijden voor nieuwe kopers.

Het voorkooprecht in de Marollen geldt voor een groot deel van de straten tussen de Kapellemarkt aan de ene kant en de Zuidlaan aan de andere kant. Binnen de perimeter vallen de belangrijkste straten van de Marollen, zoals de Huidevetterstraat, de Hoogstraat en de Blaesstraat.

Gedurende een periode van zeven jaar krijgt de gemeente voorrang bij de verkoop van woningen binnen dit gebied. Dat betekent dat wie een woning verkoopt, ze eerst verplicht moet aanbieden aan publieke spelers voordat ze op de markt komt. Naast de gemeente zullen ook andere publieke instanties zich kandidaat kunnen stellen, zoals bijvoorbeeld Citydev of het OCMW. Het kost de gemeente geen geld om voorkooprecht te verwerven. Maar er moet wel een meerderheid worden gevonden binnen de gemeenteraad over de perimeter van het voorkooprecht. Dat gebeurde afgelopen maandag in de Brusselse gemeenteraad.

'Sociale maatregel'

"Het voorkooprecht is in de eerste plaats een sociale maatregel," zegt Els Wauters, woordvoerster van schepen voor Duurzame Wijkcontracten Arnaud Pinxteren (Ecolo). Het voorkooprecht is gekoppeld aan een wijkcontract, waardoor de gemeente ook extra budget heeft om een woning aan te kopen. Het doel is enerzijds de leegstand tegengaan en anderzijds meer publieke woningen aanbieden - en grip houden op de huurprijs.

In de Marollen is er volgens Wauters nood aan kwaliteitsvolle woningen die betaalbaar zijn en ook geschikt voor grotere gezinnen. De kans bestaat dat de gemeente of publieke instelling de opgekochte woningen met dat doel zal verbouwen en beschikbaar maken. De gemeente betaalt trouwens de prijs die marktconform is. Finance.Brussels maakt als externe partij een schatting van de prijs.

De perimeter is goedgekeurd door de gemeente, nu moet het Gewest die nog bekrachtigen. Daarna worden de eigenaren ingelicht. Zij zullen in geval van verkoop eerst de overheid moeten waarschuwen. Vanaf het moment dat de beslissing in het Belgische Staatsblad verschijnt, is de maatregel zeven jaar geldig met de mogelijkheid om één keer verlengd te worden.

Alhambrawijk en Manneken Pis

"Ook in andere wijken van de Stad Brussel zijn dergelijke perimeters vastgelegd," zegt projectleidster van het Wijkcontract Marollen Kristien Van Den Houte. "Denk aan de Alhambrawijk of de buurt rond Manneken Pis." Een voorbeeld is het gebouw Grand Carmes dat door de Stad Brussel is gekocht via een voorverkoop. Tijdelijk maken LGBTQI-verenigingen gebruik van de ruimte voordat er woningen komen.

Ook de Alhambrawijk maakt deel uit van een perimeter met voorkooprecht. Ook dat gebied is redelijk uitgestrekt: het gaat om alle percelen tussen de Antwerpselaan, het IJzerplein, de Handelskaai, Kalkkaai, Vaartstraat, Nieuwbrug en Emile Jacqmainlaan. "Een cruciale wijk," zei schepen van Stedenbouw Ans Persoons (One.brussels/Vooruit) eerder aan BRUZZ. "We merken dat we niet genoeg vat krijgen op dat gebied waar er heel wat problemen zijn: 31 panden zijn er onbewoonbaar verklaard, in 11 panden is sprake van leegstand en in ruim 30 sprake van bouwmisdrijven."

"Bij elk wijkcontract is het één van de doelstellingen om de leegstand te bestrijden en om kwaliteitsvolle woningen te creëren," zegt Van Den Houte. Dat is niet toevallig: om in aanmerking te komen voor een Duurzaam Wijkcontract moet een wijk aan verschillende criteria voldoen, bijvoorbeeld veel lage inkomens of een hoge werkloosheidsgraad hebben. Regelmatig gaat dat gepaard met een tekort aan betaalbare woningen of woningen geschikt voor grote gezinnen.

De kans bestaat dus dat de Stad Brussel de huizen die ze in de toekomst opkoopt wil inzetten voor betaalbare woningen. Naast woningen kan de gemeente ook kiezen voor een andere invulling. "Ik denk aan sportvoorzieningen, of voorzieningen voor een intergenerationeel of intercultureel publiek," zegt Van Den Houte.

Sint-Gillis

Samen met het Gewest en de gemeente Anderlecht heeft ook Sint-Gillis een nieuwe perimeter ingesteld om voorkooprecht te verkrijgen over een reeks panden die vallen binnen het wijkcontract Midi. "Via het Gewest krijgen we de informatie over een pand dat te koop staat," zegt Willem Stevens (One.brussels/Vooruit), schepen van Stedenbouw in Sint-Gillis. "We kopen regelmatig een pand, binnen de budgettaire beperkingen die we hebben. Vorige week waren het er nog drie, en deze week stellen we opnieuw een koop voor op de gemeenteraad."

Voor de gemeente Sint-Gillis is het de enige manier om nieuwe betaalbare publieke woningen te creëren. "Er zijn steden – zoals Wenen – waar historisch een groot aantal publieke woningen bestaat. Maar dat is bij ons niet het geval. Sint-Gillis is bovendien een dichtbevolkte gemeente zonder braakliggende gebieden met mogelijkheden tot nieuwbouw. Daarom is dit voor ons de beste manier om meer publieke woningen aan te bieden," zegt Stevens. De woningen komen onder het beheer van de Grondregie, die op dit moment al zo’n duizend publieke woningen telt in Sint-Gillis.

'Maanden vertraging en geldverspilling'

Tijdens de vorige legislatuur heeft toenmalig schepen van Stedenbouw Geoffrey Coomans de Brachène (MR) een perimeter met voorkooprecht ingesteld rond de Grote Markt. Dat was een gerichte actie om het erfgoed te beschermen. De perimeter in de Marollen is volgens hem te groot. "De perimeter is zo groot dat de Stad Brussel zowat heel de Marollen kan opkopen," stelt het gemeenteraadslid uit de oppositie.

"Ik heb vanuit de vastgoedsector gehoord dat ze telkens twee maanden verliezen vanwege deze werkwijze. Bovendien is de overheid al eigenaar van heel veel woningen in de Marollen, denk maar aan de woningen van Le Foyer Bruxellois, het OCMW en de Grondregie die een aanzienlijk deel van het totaal aan woningen uitmaken. Ik denk niet we de juiste middelen gebruiken, we hebben nood aan dynamiek, maar we vertragen het proces."

Coomans de Brachène verwijst tot slot naar het 'algemeen voorkooprecht' waar de Brusselse regering naar lonkt. Minister-president Rudi Vervoort (PS) wil meer grond in handen krijgen om betaalbare woningen te bouwen, aangezien steeds minder mensen nog eigenaar kunnen worden. Een voorontwerp van ordonnantie is eind vorig jaar in eerste lezing goedgekeurd.

De sectorvereniging BVS heeft met de Confederatie Bouw en de Brusselse Kamer van Koophandel een gezamenlijke verklaring naar buiten gebracht waarin ze zich uitspreken tegen het voorstel. De Adviesraad voor Huisvesting reageert gemengd: tien positieve adviezen, zes negatieve adviezen en drie onthoudingen.