Hoe Indiërs het werk van Belgische katholieken voortzetten

In Chennai, in India, zijn de projecten die ooit door Belgische katholieken werden opgestart, vandaag nog springlevend. Zo ondergaan tientallen leprapatiënten elk jaar een operatie met geld uit België. En via de door zuster Jeanne Devos, die ook in Brussel streed voor de rechten van uitgebuite dienstmeisjes, geïnitieerde vakbond vinden vrouwen de moed om voor hun rechten op te komen.

Rajesh draagt een groene polo en een grote glimlach. De 28-jarige IT-professional zet een paar zelfverzekerde stappen door het lokaal van de Damien Foundation India Trust in het zuiden van het land.

Twee jaar geleden werd bij hem lepra geconstateerd, een ziekte die tot op de dag van vandaag jaarlijks 5.000 mensen treft in de staat Tamil Nadu, waarvan Chennai de hoofdstad is. In heel India gaat het naar schatting om 130.000 mensen.

Ondanks de medicijnen die het ziekenhuis hem voorschreef, tastte de leprabacterie zijn zenuwen aan. Zijn voet werd gevoelloos en is gaan hangen. Een jaar geleden onderging hij daarom een operatie. Kosteloos, glimlacht hij, “because of good people like you.”

Rajesh is niet de enige. Elk jaar krijgen tientallen Indiërs een operatie met geld dat via België naar India vloeit. Wie zijn de mensen die het werk van de Vlaamse katholieken in leven houden?

20 kilometer van Brussel

Gedeeltelijk zijn dat sportieve Brusselaars. Op 28 mei vorig jaar vertrokken veertigduizend lopers vanuit het Jubelpark op een ronde van twintig kilometer door Brussel. Voor velen van hen is de loopwedstrijd een benefietactie. Ze laten zich sponsoren door vrienden en familie, en het geld dat ze door te rennen ophalen, gaat naar Damiaanactie, een ngo die in 1964 in Brussel werd opgericht uit een samenwerking van verschillende organisaties die werkten rond lepra. De Damiaanactie ontleende zijn naam aan pater Damiaan Deveuster, die zich zijn leven lang inzette voor het welzijn van leprapatiënten, en zelf op 46-jarige leeftijd aan de ziekte overleed.

Vandaag telt de Damiaanactie 1.200 medewerkers, die nauw samenwerken met de Wereldgezondheidsorganisatie van de Verenigde Naties, en lepra bestrijden in 16 landen wereldwijd. Het geld dat in België wordt opgehaald, gaat onder andere naar Congo, India en Nicaragua.

Ook dit jaar zullen duizenden Brusselaars zich opnieuw de longen uit het lijf rennen voor leprapatiënten, dit keer in Nigeria.

Van het geld uit België stelt de Damien Foundation India Trust 251 mensen tewerk, waaronder de verantwoordelijke dokter M. Shivakumar, die gepassioneerd vertelt over de ziekte die sinds er in de jaren 1980 een effectief medicijn werd gevonden, goed te behandelen is. De Indiase tak van de organisatie heeft op 13 locaties een ziekenhuis waar operaties worden uitgevoerd bij patiënten die door de zenuwaantasting vergroeiingen aan handen, voeten of neus hebben gekregen.

Stigma

De meeste van de patiënten die bij het Pope John Garden Leprosy centrum in Chennai behandeld worden, hebben de ziekte al langer. Toen ze ze kregen, was er nog geen medicijn tegen, waardoor lepra de patiënten heeft verminkt.

Zich terug in de maatschappij begeven, viel moeilijk, dus velen van hen blijven wonen in het centrum. “Er werd vaak gedacht dat lepra erfelijk is, waardoor patiënten werden uitgespuwd door de familie,” zegt Shivakumar. Families konden vrijwel onmogelijk een trouwpartner vinden voor andere familieleden, als één van hen besmet was met lepra.

Vandaag is het stigma veel minder. “Mijn familie kon het eerst niet geloven,” zegt Rajesh, die glimlacht als hij zegt dat hij wél getrouwd is. “Maar de dokters hebben hen gerustgesteld, en uitgelegd dat het goed te genezen valt.”

Voor patiënten die de ziekte in een laat stadium ontdekken, is het belangrijk dat ze zichzelf goed verzorgen, zegt dokter Shivakumar, die laat zien wat dat betekent. Hij leidt ons naar de tien patiënten die in de schaduw een voetbad nemen. Lepra is een zenuwziekte, en zenuwaantasting veroorzaakt ongevoeligheid en stopt ook de zweetafscheiding. Verwondingen worden daardoor niet opgemerkt en de huid wordt droog met diepe kloven. Hun voeten inspecteren en weken de patiënten daarom dagelijks, zodat hun huid vochtig en soepel blijft en vocht kan absorberen. Daarna wrijven ze ze in met olie.

Huishoudpersoneel

Aan de andere kant van de stad heeft een zestigtal vrouwen zich verzameld in de buitenwijk Perumbakkam, waar de regionale overheid Chennai Regional Corporation een woonwijk uit de grond heeft gestampt om bewoners van de sloppenwijken opnieuw te huisvesten.

Veel van de vrouwen die hier leven, werken in het huishouden van rijkere families. De meesten van hen zijn aangesloten bij de vakbond, die is voortgekomen uit de National Domestic Workers Movement. Die beweging werd in 1985 opgericht door zuster Jeanne Devos en heeft inmiddels in meerdere staten een vakbond.

Priya is één van de vrouwen die is samengekomen onder het afdak dat de vrouwen tegen de felle zon beschermt. Ze is pas 29, maar heeft al twee kinderen en een carrière van zestien jaar achter de rug. Op haar dertiende begon ze met werken, toen nog voor 500 rupies per maand, ruim zes euro. “Drie jaar geleden hoorde ik voor het eerst van de vakbond,” vertelt ze. Na vier jaar werken voor dezelfde baas met een maandsalaris van 6.000 rupies, ongeveer 73 euro, vroeg ze om opslag. In plaats van in te gaan op haar verzoek, dreigde hij met ontslag. Via de vakbond leerde ze hoe ze met haar baas over opslag kan onderhandelen.

Vakbond

De verhalen van andere vrouwen zijn schrijnender. Zuster Clara Pitcha, die coördinator is van de vakbond in de zuidelijke staat Tamil Nadu, vertelt hoe één van de vakbondsleden tijdens het schoonmaken van de badkamer zuur in haar oog kreeg, en gedeeltelijk blind werd. “Werkgevers willen soms geen andere producten gebruiken, omdat die duurder zijn,” zegt ze. “Wij geven daarom handschoenen, en leggen uit waarom ze die moeten gebruiken.” Eén keer in de maand komt de vakbond samen in Chennai.

Op die manier heeft ook de 32-jarige Jaya, die weduwe is, via de vakbond de moed gevonden om haar werkgever tegen te spreken. “Na een jaar werken zei mijn baas dat ik een ketting had gestolen. Ik werkte er al een jaar en toch werd ik beschuldigd. Ik zei tegen hem dat ik niet meer terug zou komen, en zelfs toen hij me een hoger salaris bood omdat hij me graag wilde houden, heb ik voet bij stuk gehouden,” zegt Jaya, die ons haar woning laat zien, een kleine ruimte met kale betonnen muren van hoogstens twintig vierkante meter, waar de pannen netjes staan opgestapeld in een kast. Ze deelt haar huis met haar moeder en twee kinderen.

De tienduizenden families die in deze gebouwen wonen, zijn een kwetsbare groep. Veel van de vrouwen werken in huishoudens van welgestelde Indiase families, en moeten ver reizen om bij hun werkplek te komen. Ze werken binnenshuis, zonder de sociale controle die een werkvloer met collega’s kan bieden.

Huishoudpersoneel krijgt vaak te maken met seksuele intimidatie, zegt Jeanne Devos aan BRUZZ, die door haar werk een boegbeeld is geworden voor de strijd tegen uitbuiting van huishoudpersoneel. Ook lenen werknemers soms geld van hun baas, wat ze in een afhankelijke positie brengt: ze kunnen niet vertrekken totdat ze die schuld hebben afbetaald.

Erkend beroep

Afgelopen najaar was Jeanne Devos in India, waarschijnlijk voor het laatst, zo vertelt ze. Met haar 82 jaar is reizen niet meer zo evident. Vandaag heeft zuster Justine Amala Valarmathi het werk in Tamil Nadu overgenomen. De National Domestic Worker Movement behaalt stap voor stap overwinningen. Zo werd huishoudelijk werk erkend als beroep, wat het werk van een vakbond mogelijk maakte. Op dit moment zijn er onderhandelingen bezig over het vastleggen van een minimumloon, dat al in enkele staten bestaat.

Toch is het werk van Jeanne Devos nog niet voorbij. In Brussel gaat ze nog af en toe in gesprek met FAIRWORK Belgium for Domestic Workers, een vzw die zich inzet voor huishoudpersoneel. Huishoudelijk werk zorgt, na de bouw, voor de tweede grootste groep arbeidsmigranten in Brussel, zo bleek uit het meest recente jaarverslag van de organisatie, die vorig jaar in totaal 290 hulpvragen ontving.

De meeste werkneemsters komen uit Brazilië, de Filipijnen of uit Spaanstalige Latijns-Amerikaanse landen en bevinden zich in een kwetsbare positie omdat de arbeidsinspectie niet altijd kan controleren bij de werkgever. Jeanne Devos wijst dan ook op het belang van de wekelijkse bijeenkomsten van de vzw, die elke zondag taalles verzorgt en training en informatie over arbeidsrechten.