Homosauna's vinden tweede adem in Brussel

Het weinige licht in de ruimte is rood. Veel meer dan het geruis van armen en zacht gehijg hoor je niet. In de verte rijdt een trein voorbij, die klanten kunnen bekijken vanuit de jacuzzi op de bovenverdieping.

“Neen, ik kom hier niet vaak,” zegt Thomas* uit Hamburg, een dertiger die al jaren in Brussel woont. “Maar ik heb leuke herinneringen aan deze plek.” Hij kijkt rond tijdens ons gesprek, jagend. Zijn ogen dwalen af naar de mannen die met enkel een handdoek rond hun middel passeren.

Ze gaan de sauna in, of het Turkse stoombad. “Just a minute,” zegt hij. Hij springt uit de jacuzzi, grijpt een handdoekje en slaat dat over zijn schouders. Hij volgt een man het duister in.

Later aan de bar, beneden in het felle licht van een groot televisiescherm, zien we elkaar terug. “Ik kom hier niet dagelijks, zelfs niet wekelijks. Maar soms heb ik gewoon zin in efficiëntie,” zegt hij. “Ja, ik gebruik datingapps. Maar daar kan je uren op blijven staren. In een sauna heb je nog echt het gevoel van te jagen. En is alles wat meer to the point. Dat heb ik wel graag.”

“Ik kom hier niet om de liefde te zoeken,” zegt Thomas, terwijl hij zich wijdbeens afdroogt in de kleedkamer. “Daar heb ik andere plekken voor. Hier komt ik voor het plezier van de jacht.”

Club 3000, het getal spreek je best op z’n Frans uit om authentiek te lijken, is niet de enige homosauna in Brussel. Volgens de internationale homogids Spartacus, telt Brussel er vijf. Drie ervan liggen in de Vijfhoek. Dat is best veel voor een stad als Brussel. Ter vergelijking: Amsterdam telt er volgens de gids één, Londen tien en Parijs dertien. Hoe komt het dat de homosauna het goed doet in Brussel? Het is namelijk ooit anders geweest.

Gevoel van vrijheid

In 1983 opende Macho Sauna op de Kolenmarkt, vlak bij het Fontainasplein. De sauna huist er nog steeds en is de grootste en meest populaire van de vijf Brusselse badhuizen. In de beginjaren van Macho was er enkel nog La Griffe, dat zijn deuren al opende in 1972 op het Dinantplein.

Een van de stichters van Macho was Michel Vincineau, professor Internationaal Recht aan de ULB. Vincineau was een van de mannen achter het gelijktrekken van de seksuele meerderjarigheid voor hetero's en homo's, een wet die pas in 1985 werd gestemd. Tot dan lag die voor hetero's op 16 jaar, voor mensen met gelijk geslacht was het 18.

“Het commerciële homocircuit in die dagen gaf echt een gevoel van vrijheid aan homoseksuelen die ze nergens anders vonden. En sauna’s hoorden daarbij. Ze brachten een vrijheid om seksualiteit voluit te beleven, iets wat voor velen nergens anders bestond. Ik vond het dus best een militante zaak,” zei Vincineau, intussen overleden, daarover in een interview.

“De politie kwam hier regelmatig over de vloer. De eigenaars zijn zelfs ooit gearresteerd,” zegt Giorgio*, die in de beginjaren achter de bar van de Macho Sauna stond. Intussen heeft hij het saunaleven vaarwel gezegd, maar hij denkt met plezier terug aan die periode.

“Weet je, in die tijd was er niets. Er waren amper homobars, en de enige plekken waar je seks kon hebben, waren parken. De sauna was in die tijd een echte ontmoetingsplek. Een social club, zeg maar. Gezelligheid kwam eerst, de seks kwam later. Die tijd ligt nu wel ver achter ons.”

Ook Stavros*, een Griek die in het begin van de jaren 1990 naar Brussel verhuisde, zag de tijden veranderen. Hij bezoekt het liefst de sauna Oasis in de Van Orleystraat, op een steenworp van het Barricadenplein in de Vrijheidswijk. “Ik hou wel van wat decadentie,” zegt hij. De Oasis huist in een statig herenhuis, ooit bewoond door de Brusselse burgerij. Het decor is rijkelijk versierd, er staat zelfs een grote piano en er liggen dure tapijten.

“In de hoogdagen begin jaren 1990, waren er overal verse bloemen. De uitbaters runden een succesvolle bloemenzaak. Op zaterdagen was er zelfs een gratis buffet,” herinnert hij zich. Zijn ogen blinken, zijn lachje is fijn. “Het is er minder druk dan vroeger, maar ik kom er toch nog gemiddeld twee keer per maand. Vroeger bleef ik wat langer hangen aan de bar, nu ga ik iets efficiënter op jacht.”

Aidscrisis

Terug naar de sauna. Deze keer de Macho. Er klinkt technomuziek in de gangen. Het is er duister, maar niet pikdonker. Aan het barretje staan jonge barmannen te keuvelen en vers vruchtensap te persen. De gasten hangen aan de toog, enkel gehuld in een witte handdoek.

In de lounge praten mannen met elkaar, één man trekt baantjes in het zwembad. Het is zondagmiddag, twintigers en dertigers sijpelen de sauna binnen. Ze zoemen nog van de avond daarvoor, hun gezichten zijn rood van de alcohol. De stemming is vrolijk, de stamgasten lachen.

In de traphal van het badhuis, die drie verdiepingen hoog naar verschillende kamertjes en zaaltjes leidt, is het dringen. Ook hier wordt amper gesproken. Mannen kijken, schuren tegen elkaar aan, pauzeren eventjes, verdwijnen daarna in het duister van de afwerkhokjes om vervolgens hun wandeltocht voort te zetten in het rode licht van de hal.

De seksuele spanning is er te snijden. De beats klinken luider, de lounge beneden is intussen veranderd in een dansvloer. Het badhuis lijkt nu meer op een afterclub dan een gratuite seksclub.

De Macho Sauna ontstond in de vroege dagen van de aidscrisis, die de homogemeenschap buitenproportioneel hard trof. Sauna’s waren plekken waar seksualiteit en seks gevierd werden, helemaal in de geest van de seksuele emancipatie van homo’s. Al snel volgde dan ook de associatie tussen aids, hiv en de sauna. De bezoekerscijfers daalden.

“Mensen werden inderdaad voorzichtiger,” herinnert Giorgio zich nog. “Maar wij waren wel de eersten die serieus aan preventie deden. Nergens anders vond je bijvoorbeeld condooms. Wij hadden er.” Die aanpak heeft de sauna gered. Badhuizen waren veilige plekken om seks te vinden en te beleven, in die tijd geen evidentie.

Toch wachtten sauna’s moeilijke tijden. Homoseksualiteit raakte stilaan uit een duister verdomhoekje en werd openlijker beleefd. Daardoor was de noodzaak voor aparte seksuele ontmoetingsplekken minder groot dan voorheen.

Bovendien vergemakkelijkte het internet de zoektocht naar seks en liefde. Datingwebsites en later ook apps, namen die functie verder over.

In de vroege jaren 2000 zakte het bezoekersaantal van de sauna’s drastisch. Niet alleen in Brussel, wereldwijd stond de emblematische badhuiscultuur onder druk. Bovendien raakten de smoezelige buurten waar de sauna’s zich in bevonden, opgekuist, waardoor de huur de hoogte inschoot en sauna’s verlieslatend werden. De Spades 4-sauna, op vijf passen van de Macho in de Bodegemstraat, moest in 2015 de deuren sluiten.

Van crisis is er evenwel geen sprake in de Macho. Wanneer het internationale technofeest La Demence, dat populair is bij homo’s van Israël tot de VS, in Brussel landt, staat er een lange rij mannen aan te schuiven aan de deur. Jong en oud dansen er broederlijk naast elkaar, zitten samen te puffen in de sauna of het stoombad, gaan tegelijk op jacht.

Ook in de Oasis, Stavros’ favoriete plek, lijkt de crisis gekeerd. Misschien omdat de gasten van de vroege jaren tachtig er hun weg naartoe terugvinden? “In het begin van de jaren 2000 was er bijna geen volk meer in de Oasis,” zegt Stavros. “Maar rond 2015 hebben een paar sauna-uitbaters uit Parijs de club overgenomen en opgeknapt. Er zijn weer meer bezoekers.

Maar de tijden van vroeger komen nooit meer terug.” Ondanks zijn nostalgische zucht naar drukke badhuizen met ongedwongen seks, is hij vrij optimistisch over de toekomst. “Zolang ik zin heb, ga ik erheen.”

De namen met een * zijn schuilnamen.