Huisartsen over geestelijke gezondheid: 'We staan alleen'

Het verhaal van Gérard is maar een van de schrijnende getuigenissen in het Zwartboek geestelijke gezondheid, dat de Brusselse huisartsen van de Federatie van Brusselse Huisartsen Verenigingen (FBHAV) dit voorjaar publiceerden. De anekdote legt de vinger op een van de etterende wonden in ons gezondheidssysteem: het contact tussen de huisarts en de gespecialiseerde zorg in ziekenhuizen is vaak abominabel en kost soms zelfs levens.

De publicatie van het zwartboek, waarvoor een vijftigtal artsen input leverde, kreeg nauwelijks aandacht in de pers. “Mentale problemen zijn geen aantrekkelijk onderwerp,” zegt Lawrence Cuvelier, zelf huisarts en een van de auteurs van het boek. “Het toont ons een spiegel van de maatschappij en wat we daarin zien is niet flatterend.”We ontmoeten Cuvelier samen met zijn collega Alain Devaux, die behalve huisarts ook voorzitter is van de commissie Geestelijke Gezondheid van de FBHAV.

Waarom schreven jullie dit zwartboek?
Lawrence Cuvelier: Omdat de problematiek zelden in zijn geheel wordt gezien. De huisdokter is vaak de eerste hulpverlener met een overzicht over de sociale, psychische én lichamelijke kant van een dossier. Zijn sterkte zijn de lage drempel en de continuïteit omdat hij zijn patiënten kent. Zijn zwakte dat hij vaak alleen staat, terwijl hij iemand nodig heeft om over die geestelijke problemen te praten.Ruim de helft van jullie consultaties houdt verband met mentale problemen. Dat is enorm.
Cuvelier: Ja, maar het zijn zelden puur geestelijke aandoeningen. Daarnet zag ik nog een man met een nakende burn-out. Hij werkt in de horeca van 10 tot 13 uur en dan van 18 uur tot 4 uur ’s nachts. Dat is ook een sociaal probleem. Natuurlijk is hij moe.

Zijn de huisartsen wel genoeg voorbereid op die mentale klachten?
Alain Devaux: We leren enkel over ziektes aan de universiteit, niet over gezondheid en dat is een probleem. Maar daarnaast is het vooral belangrijk dat we meer in een netwerk werken. Dat gebeurt bijvoorbeeld in dit wijkgezondheidscentrum, waar er ook een psycholoog werkt.
Dreigen artsen zonder aanspreekpunt niet zelf patiënt te worden?
Devaux: Ja, huisartsen kampen veel vaker met burn-out dan de gemiddelde mens. En ook de zelfmoord­cijfers liggen hoger.

Is dat een typisch Brusselse situatie, die grote hoeveelheid mentale klachten en de eenzaamheid van de arts?
Devaux: Deels wel. In deze stad bestaan er zoveel initiatieven dat je je er makkelijk in verliest, zelfs als professional. Dat heeft onder meer met het complexe bestuur te maken. Wat het eerste deel van de vraag betreft: een stad als Brussel concentreert armoede. Onder mijn patiënten heb ik een Tsjetsjeens gezin van vier dat in één kamer woont. Het is er zo vochtig dat twee kinderen astma hebben. Als die mensen bij mij komen, stinkt het zo hard naar schimmel dat ik nadien moet verluchten. Hoe wilt u dat die mensen zich goed voelen?
Cuvelier: Je hebt hier ook heel verschillende bevolkingsgroepen. Sommige migranten hebben posttraumatische stress door dingen die in hun thuisland of onderweg gebeurd zijn. Anderen hebben gewoon de stress van de cultuur­shock.

Zijn die mentale klachten een nieuw fenomeen?
Devaux: Niet echt. Maar de voorbije decennia zag je wel dat het sociale weefsel steeds verder afbrokkelde. Als ik vroeger een oudere dame in haar sociale woning bezocht, kwamen er meteen nadien drie buren om nieuws vragen. Dat zie nu veel minder.

Het zwartboek klaagt aan dat het contact met de tweede lijn, die van de gespecialiseerde zorg, vaak erg stroef is. Maak dat eens concreet.
Devaux: Er zijn bijvoorbeeld veel te weinig bedden om alle mensen met mentale problemen op te vangen. In theorie komt er nu een hervorming – de zogenoemde psy 107 – die het aantal bedden nog vermindert, maar meer ambulante zorg organiseert, thuis of overdag in het ziekenhuis. De basis van dat plan vinden we goed. Maar in de praktijk zie je dat het beleid veel te weinig middelen vrijmaakt voor die hervorming. Je moet bijvoorbeeld mensen hebben die patiënten thuis gaan halen voor een afspraak.

Kregen jullie al reacties uit de politiek op het zwartboek?
Cuvelier: In Brussel waren die heel positief.
Wie is er eigenlijk bevoegd voor geestelijke gezondheidszorg in Brussel? (de twee artsen grinniken)

Devaux: Fremault, Vanhengel, Gosuin, en ik mis er geloof ik nog twee. Jodogne is er nog bij. Als iemand de Brusselse instellingen begrijpt, is het omdat het hem slecht is uitgelegd (aan Nederlandstalige zijde is Bianca Debaets in het VGC-college bevoegd voor welzijn en gezondheid, red.).

In het zwartboek pleiten jullie ook voor een budgetverdeling zonder communautaire dimensie. Hoezo?
Cuvelier: Er wordt niet altijd goed samengewerkt tussen de gemeenschappen. Op het terrein lukt dat nog, maar in de structuur hangt iedereen van iets af. Het zou logischer zijn om één gezondheidsbevoegdheid in Brussel te hebben in plaats van de huidige versnippering van middelen.

Het viel ons op dat het zwartboek ook een lans breekt voor zaken die helemaal buiten de geneeskunde staan: genoeg budget voor onderwijs en huisvesting bijvoorbeeld. Wat gaat daar fout?
Devaux: We hebben niet genoeg plaatsen voor kinderen in de scholen, terwijl de demografische boom voorspeld was. Dus krijgen we containers met klassen op speelplaatsen. Ik ken een lerares die lesgeeft in een lagere school aan een klas van dertig kinderen van wie er geen een Frans spreekt. Die dame heeft nu een burn-out. Welke jeugd bereiden we dan voor? De jeugd die we gezien hebben in de Peterboswijk.

Als je later mentale problemen wil vermijden, moet je echt investeren in onderwijs, welzijn en huisvesting.

Eisen uit het zwartboek

• Een 24/24 helpdesk voor artsen bij zware mentale problemen
• Systematische feedback door specialisten aan de huisarts die een patiënt doorverwees
• Integratie van gespecialiseerd zorgpersoneel (zoals psychologen) in dokters-praktijken
• Een budget-verdeling die losstaat van het communautaire
• Meer financiële steun voor het onderwijs-, wel-zijns- en huisvestings-, milieu- en veiligheidsbeleid