Nieuw rapport Amnesty: 'Mensenrechten geschonden in woonzorgcentra'

In de eerste coronagolf zijn de mensenrechten van de bewoners van woonzorgcentra geschonden. Dat zegt Amnesty International, dat vandaag een nieuw onderzoeksrapport publiceert. "De bewoners van de woonzorgcentra zitten in de vergeethoek, de dode hoek van het coronabeleid. De overheid heeft de mensenrechten niet gerespecteerd."

Tijdens de eerste coronagolf kwamen bijna zeven op de tien dodelijke slachtoffers in Brussel uit een woonzorgcentrum. De eerste golf zorgde voor schrijnende situaties in de woonzorgcentra. Artsen Zonder Grenzen maakte in juli al een analyse van de aanpak van de coronacrisis in de woonzorgcentra, en had het over een "reële humanitaire crisis."

Bij Iriscare, het sociaal en medisch agentschap in Brussel, kwamen er tussen 1 maart en 30 juni 32 klachten binnen. Daarvan waren er 24 gelinkt aan de corona-aanpak, zo schreef de krant Le Soir.

Nu heeft ook mensenrechtenorganisatie Amnesty International onderzoek gevoerd naar de aanpak van de crisis in de woonzorgcentra, aan de hand van interviews met personeelsleden, rusthuisbewoners en familieleden van bewoners die in woonzorgcentra wonen of er overleden zijn. Het onderzoeksrapport, dat betrekking heeft op de woonzorgcentra in heel het land, is vandaag publiek gemaakt.

"Het is niet zomaar een tragedie die zich heeft afgespeeld, maar het gaat echt om mensenrechtenschendingen", zegt directeur van Amnesty International Vlaanderen Wies De Graeve. "De bewoners van de woonzorgcentra zitten in de vergeethoek, de dode hoek van het coronabeleid. De overheid heeft niet op tijd en adequaat gereageerd, wat tot mensenrechtenschendingen heeft geleid."

'Zo goed als geen toegang tot ziekenhuis'

Amnesty International concludeert dat het recht op toegang tot gezondheidszorg, het recht op leven en het verbod op discriminatie niet gerespecteerd werden. "De meest kwetsbare mensen in deze pandemie, de bewoners van de woonzorgcentra, hebben niet dezelfde zorg gekregen als mensen buiten woonzorgcentra. Dat weten we allemaal, ook de overheid", gaat De Graeve verder. "Ze kregen niet allemaal toegang tot de ziekenhuizen, wat niet alleen blijkt uit getuigenissen, maar ook uit de cijfers. Twee derde van de doden waren rusthuisbewoners, waarvan tachtig procent in die woonzorgcentra is gestorven, in plaats van in het ziekenhuis zoals de meeste andere coronadoden."

Zo verwijst Amnesty International in het onderzoeksrapport naar een omzendbrief die Iriscare op 17 maart verspreidde. Die specifieerde dat woonzorgcentra slechts "in geval van strikte noodzaak" bewoners naar het ziekenhuis mag sturen "om de verzadiging in de ziekenhuizen te verlichten."

Wies De Graeve: "Het is niet zo dat er een expliciete overheidsregel was die woonzorgcentra verbood om bewoners naar het ziekenhuis te sturen. Maar de nadruk in de communicatie lag zodanig op het vrijwaren van de ziekenhuiscapaciteit, dat er binnen de woonzorgcentra de indruk ontstond dat dat wel het geval was. De overheid heeft geen kader gecreëerd om ervoor te zorgen dat bewoners de zorg kregen waar ze recht op hadden. Het was allemaal te vaag en dat is veel te lang zo gebleven."

Personeelstekort

Volgens het onderzoeksrapport leidde ook het personeelstekort in de woonzorgcentra tot mensenrechtenschendingen. De zorg van de bewoners werd erdoor verwaarloosd. "Begin april werd het een hel in ons centrum. In het team schaamden sommigen van ons zich, omdat we niet goed voor de bewoners konden zorgen", getuigt een zorgkundige in een Brussels woonzorgcentrum in het rapport. "Gezien het grote aantal afwezige zorgverleners was het zelfs moeilijk geworden om de bewoners regelmatig te laten drinken."

"Bovendien werd het bezoek van de huisarts tijdens de eerste golf opgeschort, waardoor de complexe medische zorg bij het al overbelaste personeel belandde", vult De Graeve aan. "Dat leidde ertoe dat besmette bewoners in woonzorgcentra soms behandeld werden met wat paracetamol, terwijl een behandeling in het ziekenhuis veel verder ging."

'Institutionele kluwen leidde tot chaos'

Dat de woonzorgcentra helemaal niet voorbereid waren op die eerste coronagolf, is een ander probleem. In Brussel volgde een actieplan voor de rusthuizen pas maanden na het begin van de crisis. "Maron had in mei gezegd dat er geen noodplan was, geen aanpak en geen beschermingsmateriaal. Het personeel werd aan zijn lot overgelaten", aldus De Graeve.

Op dat vlak lijkt de aanpak tijdens de tweede golf die nu nog volop woedt beter. "Maar sommige problemen blijven bestaan. Personeel én bewoners testen is de sleutel naar een beter beleid. Preventieve tests werden pas in augustus opgestart en midden in de tweede golf zijn ze opnieuw opgeschort. Daar laat de overheid opnieuw steken vallen", zegt de directeur van de Vlaamse tak van Amnesty.

Hij benadrukt nog dat de conclusies van het onderzoeksrapport van toepassing zijn op de woonzorgcentra in heel het land. "Ze gelden zeker ook in Brussel", klinkt het, maar grote regionale verschillen zijn er niet. "Wat we wel kunnen zeggen is dat het institutionele kluwen zeker in Brussel een van de structurele problemen is die tot de chaos van de eerste golf heeft geleid."

"Dat zorgde voor een klimaat waarbij iedereen bevoegd is, maar niemand verantwoordelijkheid opneemt", aldus De Grave nog. "Wat we op tafel willen leggen, is dat het onaanvaardbaar is als de verantwoordelijkheid in deze crisis wordt afgeschoven op die institutionele complexiteit waar beleidsmakers zelf voor verantwoordelijk zijn."