Nieuwe pluktuin Courjette is succes: 'Ik hoop dat ik het 's winters even leuk vind'

Courjette, de nieuwe zelfoogstboerderij aan het Laarbeekbos in Jette, is een succes. De moestuin floreert en er zijn al meer leden dan beoogd bij de start. Blije leden bovendien. “Je hebt toch een soort band met je groenten als je ze zelf geplukt hebt.”

Melse Van Couwen­berghe komt over de Schapenweg aangewandeld met haar hond. Een uur en een kwartier heeft ze erover gedaan om van Pannenhuis, waar ze woont, naar de pluktuin te wandelen. “Heel ontspannend, en zo heb ik meteen ook wat sport gedaan,” zegt ze. Als ze minder tijd heeft, komt ze met de fiets.

Van Couwenberghe maakt de hond vast, pakt haar mesje uit haar rieten tas en verdwijnt tussen de staakbonen. Vooraan zijn de meeste boontjes al geplukt, maar achterin hangen ze nog dik. Zelf plukken heeft voor haar een meerwaarde. “Je kan ook een groentemand kopen, maar dan heb je niet die band met je groenten. Op deze manier is het veel leuker. Het is supervers, het is lokaal en het is heel flexibel, je kiest zelf wanneer je komt.”

Courjette ligt ietwat verscholen tussen twee terreinen met volkstuintjes. De boerenbuiten, zo lijkt het, ware het niet dat in de verte het geronk van de Ring te horen is. De plek was in februari nog een verwilderd veld. Jarenlang werd de grond gepacht en bewerkt door boer Hoogsteyns uit Ganshoren. Na diens dood besloot de VUB, die eigenaar is, om een sociaal-economische bestemming aan het terrein te geven. Atelier Groot Eiland kreeg het veld – negenduizend vierkante meter groot – in bruikleen en besliste om er een zelfoogstboerderij van te maken. Twee jonge Brusselse boeren, Tom Seconde (28) en Jef Merckx (28), kwamen in dienst om van de wildernis een grote biologische moestuin te maken.

In maart ploegden ze de grond om en bouwden ze drie serres. Daarna begon het zaaien en het planten. De eerste oogst was klaar in mei.
Seconde en Merckx hoeven niet alles alleen te doen. Dagelijks komen enkele vrijwilligers van Groot Eiland – mensen die in het normale arbeidscircuit moeilijk terechtkunnen – een handje toesteken. En er zijn ook leden die meehelpen bij het planten en wieden, zoals Koekelbergenaar Maarten Herrebout. “Ik werkte de afgelopen maanden veel thuis en vond het fijn om hier af en toe fysiek bezig te zijn,” vertelt hij.

Vergeten groenten

Ondertussen groeien in de serres paprika's, aubergines en wel zes soorten tomaten. Naast de kassen is er een kruidentuin en verderop hebben Seconde en Merckx vijf grote groenteperken aangelegd, één voor de kolen, één met prei, look en verwante groenten, één met allerlei bonen- en spinaziesoorten, één met maïs, courgettes en pompoenen, en een bed met winterwortelen. Behalve de populaire groenten worden er ook allerlei minder bekende of vergeten groenten geteeld: patissons (van de pompoenfamilie), warmoes, lavas (een seldersoort), daikon, malabarspinazie, suikerbrood (een soort andijvie) en eetbare lupine.

De groenten die rijp zijn om geoogst te worden, zijn aangeduid met een vlagje. Bij de tomaten, de boontjes, de maïs en courgettes hangt een witte vlag, wat betekent: normale oogst voor eigen gebruik. Een rode vlag, zoals momenteel bij de patissons, staat voor overvloed. “De leden kunnen gerust een extra portie nemen, want alles moet weg,” legt Seconde uit. Blauw, zoals bij de nog prille aubergines, betekent dan weer dat de plukkers zich een beetje moeten inhouden en solidair zijn met hun medeplukkers.

Konijnen

Niet elke teelt lukt immers even goed. De eerste worteloogst viel tegen door de hoge onkruiddruk, zomerworteltjes zijn er dan ook niet. Voorts lieten de konijnen zich niet onbetuigd. De radijsjes werden aangevreten net voor ze geoogst konden worden en ook de onlangs geplante kooltjes liepen schade op. De jonge plantjes hebben het nog net gered en Jef Merckx heeft ze vanochtend, samen met de vrijwilligers, opnieuw in de grond gestoken en bedekt met een laag stro en een wit doek.

Aardappelen werden dit seizoen nog niet geplant. Seconde: “Dat is wellicht iets voor volgend jaar.” Uien zijn er al wel, in beperkte mate. Een duizendtal ligt in een van de serres te drogen. “We hebben ze vorige week zelf uit de grond gehaald,” legt Merckx uit. “Uien zijn one-shots, die blijven niet groeien. Iedereen heeft er graag en we zullen er nooit genoeg hebben. Dus gaan we ze tellen en verdelen, dat is het eerlijkst.”

Al de rest mag of beter gezegd moet door de leden zelf geplukt worden. Seconde: “Daarmee doen ze een flink deel van het werk van de boer. Die is doorgaans de helft van zijn tijd bezig met oogsten.”
Er zijn ondertussen al meerdere zelfoogsttuinen in Brussel, maar Courjette is de tweede, naast Chant des Cailles in Bosvoorde, die volgens de principes van CSA (Community Supported Agriculture) werkt. De deelnemers kopen niet louter groenten, maar worden lid en krijgen een oogstaandeel. Ze betalen vooraf een bijdrage voor het hele jaar en kunnen dan van mei tot mei komen oogsten. “Voor ons als boer is het belangrijk zo te kunnen werken,” zegt Seconde. “Je weet op voorhand hoeveel je zal moeten produceren en het geeft je ook financiële stabiliteit. De leden delen mee in tegenvallende oogsten, maar profiteren ook van de overschotten.”

Voor elke volwassene van een gezin rekent Courjette 365 euro aan, een euro per dag. Voor de kinderen is er een aparte tarifering in functie van hun leeftijd. Niet weinig, maar als je goed rekent, is het volgens Seconde voordeliger dan de supermarkt. “Natuurlijk moet je die som in een keer kunnen neerleggen.”

Ook Lakenaar Simon Ruyters, die voor zijn gezin met twee jonge kinderen meer dan achthonderd euro heeft betaald, vindt de prijs meevallen. “Vroeger zaten we in een voedselteam dat groentemanden verdeelde. We kwamen niet toe met de mand en waren ook negen euro per week kwijt. Het pakket was bovendien minder gevarieerd.”

Nu haalt hij zo ongeveer alles van het veld. “We hebben de afgelopen maanden alleen uien en wortels moeten kopen.” Hij erkent: doordat je de seizoenen volgt, eet je soms een tijdlang hetzelfde. “We hebben al een keer of zes zo'n patisson verwerkt en eten momenteel wel heel vaak boontjes, ik wist niet dat er zoveel soorten bestonden. Maar straks is het weer iets anders. In elk geval, we eten meer groenten dan ooit tevoren.”

Minstens eens per week komt hij plukken. “In het begin dacht ik dat dat snelsnel kon. Ik bleek er ruim twee uur mee kwijt te zijn. Maar het is een toffe activiteit, je bent er echt uit.” Hij beseft wel dat het in de winter mogelijk anders zal zijn als hij met zijn “laarzen in de modder staat”.

Soms komt hij met het hele gezin. Liefst spreekt hij dan af met vrienden die ook hun kinderen meebrengen. “De kinderen plukken graag mee, maar na vijf minuten zijn ze het natuurlijk beu. Dan is het fijn als ze met anderen kunnen spelen.”

Groene plek

Als hij rond een uur of vijf in de middag gaat, neemt hij graag een biertje mee. Sinds kort staan er in de tuin wat banken en tafels van pallethout. Voor hem is Courjette ook een plek om in het groen te zijn. “Belangrijk, als je thuis alleen een koertje hebt.” Ruyters vindt dan ook dat in de abonnementsprijs veel meer zit dan alleen de verse groenten. “Je krijgt er een groene plek bij, je steekt iets op over de teelt, je ontmoet mensen en je engageert je. Je volgt het verhaal van het begin tot het einde en vertrouwt de boeren.”

Sommige plukkers betreuren dat het project, wellicht door het systeem met jaarabonnementen, vooral de witte middenklasse aantrekt. “Je krijgt gauw de kritiek dat het voor de happy few is,” zegt een Lakenaar die, samen met zijn dochter, edamameboontjes aan het plukken is. “Misschien kan de overheid in de toekomst enkele abonnementen subsidiëren, zodat bijvoorbeeld ook nieuwkomers kunnen komen plukken,” suggereert hij. Of Courjette zou een sociaal tarief kunnen hanteren. “Het is een van de pijnpunten,” erkent Seconde, “maar niet simpel om dat zomaar te veranderen.”

Ondertussen telt Courjette honderddertig leden (volwassen equivalenten). Dat is meer dan bij de start verhoopt. Toen mikten de twee boeren op negentig leden voor het eerste seizoen. Is het succes mede te danken aan de coronacrisis? “Ik kan niet vergelijken,” zegt Seconde, “maar ik zag wel dat bij mijn collega-boeren en in de hoevewinkels tijdens de crisis de vraag plots een stuk hoger lag.”
Ver boven de honderddertig leden willen Seconde en Merckx momenteel niet gaan. “Anders kunnen we qua productie niet meer volgen. Maar we zullen ons teeltplan optimaliseren, zodat de productie volgend jaar stijgt en er ruimte is voor nieuwe leden.”

Volledig rijp

De meesten komen redelijk dicht uit de buurt, Jette, Laken, Ganshoren, Koekelberg. Merckx: “Er zijn ook leden uit het centrum, maar dat is al behoorlijk ver en we merken dat we hen minder vaak zien. Je moet toch minstens eens per week langskomen, liefst vaker. Sommige van onze groenten bewaren namelijk niet zo lang. Bij de supermarkt koop je vaak groenten die te vroeg geoogst zijn en die thuis nog een flinke rijptijd hebben. Hier wordt alles pas geplukt als het volledig rijp is.”

“Deze groenten zijn veel lekkerder doordat ze niet in de frigo hebben gelegen,” zegt buurtbewoner Laurent, die net klaar is met plukken. In zijn blauwe krat liggen verse munt, enkele tomaten, courgettebloemen, maïs en een hele grote courgette “voor de soep”. Hij werkt van huis uit en komt zeker drie keer per week langs. Vroeger had hij vlakbij een volkstuintje. “Dat was te zwaar, je moest alles zelf doen en mocht de teelt niet laten versloffen, anders ging je perceeltje naar een ander. Hier hoef ik gelukkig alleen nog te plukken.”