Onderzoek naar hulp voor ouderen in Brussel: ‘Zorgverleners moeten meer de straat op’

In 2011 bedroeg het aantal Brusselse vijfenzestigplussers met een migratieachtergrond achtentwintig procent. Tien jaar later is dat ruim veertig procent. Maar zorgbehoevende Brusselse ouderen vinden niet altijd de weg naar zorginstellingen. "Cultuursensitieve zorg verlenen betekent ook buiten de deuren van de zorginstelling werken,” stelt VUB-onderzoekster Sylvia Hoens.

Hoens deed voor de VUB (Agogische Wetenschappen) onderzoek naar alternatieve vormen van zorg die zijn ontstaan om gaten in het reguliere aanbod op te vangen. In Brussel sprak ze met ‘community health workers’ die letterlijk de straat op gaan om ouderen aan te spreken en ze in contact te brengen met vrijwilligersorganisaties of ouderenzorg.

Waar komt de interesse voor dit onderwerp vandaan?
Hoens: “We zagen in Brussel verschillende uitdagingen: er waren heel wat families met migratieachtergrond die de toegang naar de zorg niet vonden. Aan de andere kant zijn er soms wél zorgorganisaties in de buurt, maar werkten ze niet cultuursensitief. Daarmee bedoel ik dat men rekening houdt met het feit dat iedereen een eigen cultuur heeft. Diversiteit in Brussel is een realiteit. Zorgorganisaties staan daar wel voor open maar hebben vaak te weinig kennis om er mee aan de slag te gaan.”

In je studie bespreek je een pilootproject van EVA BXL met community health workers. Wat is dat precies?
Hoens: “Een community health worker vormt de brug tussen het zorgaanbod en de patiënt. In Zuid-Afrika zijn community health workers al regelmatig ingezet bij sensibilisering over hiv of andere ziektes. De mensen gaan de wijk in om bijvoorbeeld medicatie op te volgen. In België komt het ook voor, onder de naam cultuursensitieve zorgambassadeur bijvoorbeeld.”

In Brussel werd samen met het Europees Sociaal Fonds en partners als EVA bxl, het Kenniscentrum Welzijn Wonen Zorg, Groep INTRO en VUB Agogische Wetenschappen dit project ontwikkeld. Het pilootproject werkte tot drie keer toe met een tiental deelnemers die werden ingezet als cultuursensitieve zorgambassadeur, oftewel community health worker in de Brabantwijk en Kuregem.

“De community health workers sloegen een babbeltje, boden hulp met boodschappen doen of brachten ouderen in contact met vrijwilligers...cultuursensitief werken betekent dat je niet binnen de gesloten deuren van de organisatie blijft, maar ook naar buiten gaat.”

Wat waren de resultaten?
Hoens: “De zorgorganisaties in de buurt hebben lessen kunnen trekken over hoe je mensen in de wijk kunt contacteren. Er is zeker een wil om dat te doen, met de middelen en de tijd die er zijn. Binnen een zorgorganisatie moeten alle niveaus mee zijn: management en medewerkers. Voor de community health workers was het ook een verrijking. Ze hebben hun sociaal netwerk vergroot, net als hun erkenning. Wel merkten we op dat de praktijk van community health workers verder zou moeten ontwikkeld worden. Zij kunnen immers niet volgens een vaststaand stappenplan werken."

Zijn Belgische overheden hiermee bezig?
Hoens: “Minister voor Volksgezondheid Frank Vandenbroucke (Vooruit) is tijdens de coronacrisis gestart met het inzetten van community health workers. Dat project is verdergezet en dat is goed nieuws. Outreachend werk is heel belangrijk. Je mag er niet van uitgaan dat mensen de weg naar de zorg wel kennen. Ofwel is het aanbod niet gekend, of mensen ervaren schroom om er naartoe te gaan. Een community health worker verkleint de stap, want is ook een vertrouwenspersoon voor de buurt.”

In je studie bespreek je ook andere vormen van ouderenzorg, zoals inwonende zorgverleners die 24 uurszorg verlenen.
Hoens: “Klopt, dat is iets wat ook in België voorkomt, al is het niet op dezelfde schaal als in Duitsland, Oostenrijk of Italië. Het gaat over buitenlandse zorgverleners uit Bulgarije of de Filipijnen bijvoorbeeld die inwonen bij ouderen om voor hen te zorgen. Dat gebeurt soms via een agentschap of via particulieren. Voor ouderen met een grote zorgnood die niet naar een woonzorgcentrum willen, is het vaak de enige optie."

"Maar er zijn ook nadelen: voor de ouderen is er geen controle op de kwaliteit van zorg. Voor de zorgverlener is er ook geen controle op de arbeidsomstandigheden. Hebben ze voldoende privacy? Hoe zijn de werkomstandigheden? Inwonende zorgverleners beantwoorden aan een tekort dat bestaat in onze zorgsector. Misschien moeten we ervoor zorgen dat de zorg zo is georganiseerd dat het niet nodig is, om alternatieven te zoeken in het buitenland? Ik denk aan collectieve woonvormen waardoor mensen langer thuis kunnen leven.”