Reconstructie: zo kwam er een einde aan de hongerstaking

Maandag zat alles nog muurvast, woensdag was de hongerstaking van meer dan 400 sans-papiers plots voorbij. Hoe kon het ineens zo snel gaan?

De gezondheidstoestand van de hongerstakers mocht de voorbije dagen dan snel verslechteren, het zag er lang naar uit dat geen enkele van de twee partijen van hun standpunt zouden afwijken. Staatssecretaris Sammy Mahdi (CD&V) bleef herhalen dat er geen collectieve regularisatie of uitzonderingsregels zouden komen. De hongerstakers van hun kant bleven op hun standpunt staan: een regularisatie van mensen zonder papieren op basis van duidelijke criteria, door een onafhankelijke commissie.

Dat de spanning in de federale regering ondertussen opliep – de PS en Ecolo dreigden uit de regering te stappen als een hongerstaker overleed – leek aan die patstelling niets te veranderen.

Toch beslisten de hongerstakers woensdag plots hun actie af te breken. Volgens Mahdi gebeurde dat zonder dat de bestaande regels worden aangepast. Hoe kon het zover komen?

Maandag 14u. Na de groeiende druk in de regering en de aangekondigde dorststaking, stelt staatssecretaris Mahdi Dirk Van den Bulck aan als bemiddelaar. Van den Bulck is commissaris-generaal van de Vluchtelingen en de Staatlozen sinds 2005. Een eerste bezoek aan de vluchtelingen die dag levert geen concreet resultaat op, maar Van den Bulck is wel de spil in de gesprekken die de volgende dagen wel voor een doorbraak zullen zorgen. “De rol van de bemiddelaar was doorslaggevend. Hij heeft het vertrouwen kunnen herstellen tussen de Dienst Vreemdelingenzaken en de sans-papiers,” zegt advocaat Alexis Deswaef daarover. Als vertrouwenspersoon van de hongerstakers was Deswaef één van de aanwezigen bij de beslissende besprekingen.

Dinsdagochtend vroeg. Terwijl zijn vicepremier twee dagen eerder nog dreigde uit de regering te stappen, slaat Paul Magnette nu een heel andere toon aan op de RTBF-radio. Neen, er is geen regeringscrisis door de hongerstakers. En ja, het dossier begint te bewegen met de aanstelling van de bemiddelaar. Even later zal ook de covoorzitter van Ecolo Jean-Marc Nollet een gelijkaardige boodschap verspreiden. De bocht van de twee partijvoorzitters komt er na harde kritiek, niet enkel van de andere regeringspartijen, maar ook uit de eigen rangen.

De koerswissel van de twee partijen heeft invloed op de onderhandelingen, want de hongerstakers staan nu weer tegenover een – naar buiten tenminste – eensgezinde regering. Het verzwakt hun onderhandelingspositie, beseffen verschillende aanwezigen rond de tafel.

Dinsdag. 11-15uur. Bemiddelaar Van den Bulck zit samen met enerzijds de directeur van DVZ en het kabinet van Sammy Mahdi en anderzijds een aantal mensen die de hongerstakers vertegenwoordigen. Het gaat daarbij niet om de traditionele woordvoerders, maar om mensen uit de burgermaatschappij die dicht bij de actievoerders staan. Onder meer Mehdi Kassou (vluchtelingenplatform), Alexis Deswaef (advocaat) en Daniel Alliët (decennialang pastoor van de Begijnhofkerk) zijn van de partij.

Tijdens de geheime gesprekken, die vier uur duren, wordt in de ogen van de vertegenwoordigers van de hongerstakers wel vooruitgang geboekt, maar niet genoeg. “We kregen bijvoorbeeld al te horen dat alle dossiers van de hongerstakers sowieso ontvankelijk zouden verklaard worden en dus ook echt bestudeerd,” legt Alliët uit. “Dat is al een belangrijke stap, want vroeger werden veel dossiers niet eens echt geanalyseerd omwille van formele redenen.”

Dinsdag 15u. Brussels burgemeester Philippe Close zit samen met een delegatie van de hongerstakers, met onder meer ex-pastoor Alliët. “De burgemeester gaf het signaal dat hij een medestander was en dat de Stad voor juridische begeleiding kon zorgen. De advocaten van de Stad zullen hongerstakers die een individueel dossier indienen bijstaan en er komt ook sociale begeleiding.”

Of Close naast de wortel ook met de stok zwaaide en met een uitzetting dreigde, zoals her en der geschreven wordt, wil zijn kabinet niet bevestigen.

Dinsdag, late namiddag. De vertegenwoordigers van de hongerstakers brengen verslag uit van hun vergadermarathon eerder die dag. Er wordt besloten dat de toegevingen niet volstaan om de actie te stoppen. De patstelling lijkt opnieuw volledig.

Dinsdag, rond 23 uur. De actievoerders krijgen in extremis een telefoontje met een uitnodiging om de volgende ochtend opnieuw samen te zitten.

Woensdag 9u-11u. De deelnemers van de vorige dag gaan opnieuw rond de tafel zitten voor een cruciale vergadering. Ook staatssecretaris Sammy Mahdi schuift deze keer aan. Volgens die laatste is er die ochtend enkel verduidelijkt wat eerder al eens werd besproken. “"Aan de procedures zal er niets veranderen," zegt hij donderdag aan onze redactie. "En we blijven humaan beoordelen, maar dat deden we al een vijftal jaar." Zijn kabinet voegt nog toe dat het niet om onderhandelingen, maar informatiegesprekken ging.

De vertegenwoordigers van de actievoerders hebben een licht andere lezing van het gesprek.

“Er is ons die ochtend duidelijk gemaakt dat er aanzienlijke mogelijkheden waren voor een humanitaire regularisatie in het kader van de 9bis-procedure,” vertelt Alliët. “We hebben begrepen dat er voortaan meer ruimte zal zijn voor een menselijke beoordeling van de dossiers. Iemand terugsturen die hier al 13 jaar is, dat zal niet meer kunnen. De staatssecretaris heeft dat gezegd in het bijzijn van DVZ-directeur Freddy Roosemont, dat had dus wel een zeker gewicht. Er werden ook snelle procedures beloofd. Men gaf het voorbeeld van één van de actievoerders die vorige week een dossier zou ingediend hebben en al na 5 dagen geregulariseerd was.”

Tegelijk beseft Alliët dat er formeel niets verandert. “En Mahdi zal ook nooit zeggen dat hij zijn beleid veranderd heeft door de hongerstaking.”

Deswaef zit op dezelfde lijn. “Er is ons de voorbije jaren altijd gezegd dat het asiel- en migratiebeleid streng en humaan zou zijn, maar in de praktijk was het vooral dat eerste. Voor het eerst sinds lang had ik het gevoel dat dat over humaan ook gemeend is.”

Woensdag 11.00 uur. De vertegenwoordigers van de hongerstakers begrijpen dat ze niet méér uit de kan kunnen halen en zullen even later pleiten voor een stopzetting van de actie. “We hebben de actievoerders ook duidelijk gemaakt dat ze wel degelijk iets bereikt hebben,” legt Alliët uit. “Het thema ‘mensen zonder papieren’ staat weer helemaal boven op de politieke agenda, er kan nu bijvoorbeeld veel sneller werk gemaakt worden van een regeling rond knelpuntberoepen. In West-Vlaanderen zoeken werkgevers wanhopig mensen en deze actievoerders vragen niets liever dan werk.”

Een tweede succes boekte de hongerstakers met de humanere invulling van het regularisatiebeleid, aldus nog Alliët. “Dat zal niet enkel voor de hongerstakers zijn, maar ook in toekomstige dossiers,” vertelt Alliët. “Als de staatssecretaris woord houdt, kan driekwart van de hongerstakers straks aan het werk zijn en is er gewoon niet genoeg volk voor een volgende kerkbezetting.”

De hongerstakers in de Begijnhofkerk, waarvan velen al erg lang in het land zijn (vaak al van voor 2009) en dus in aanmerking komen voor regularisatie, stemmen vrij vlot in met het afbreken van de hongerstaking. Aan de VUB en de ULB, waar de actievoerders vaak nieuwer zijn en dus minder kans maken, duurt het tot woensdagavond.

Als de actievoerders gestopt zijn, is het ook om te vermijden dat er dodelijke slachtoffers vallen, benadrukt Deswaef. Pastoor Alliët nuanceert. “Of we dichtbij overlijdens stonden? Er zijn al langere hongerstakingen geweest en voor zo ver ik weet viel er nog nooit een dode in België. En die dorststaking was ook meer een estafettestaking, waarbij verschillende mensen om beurten een tijd niet dronken. Onze bedoeling was altijd al om iedereen levend door de actie te brengen. Maar een risico is er altijd, al was het maar omdat de hongerstakers ook onderliggende aandoeningen kunnen hebben en we ook met Covid zitten.”