Rector Paul De Knop (VUB): ‘Ik ben meer een academicus-ondernemer’

Op 27 september geeft rector Paul De Knop na twee ambtstermijnen de fakkel door aan Caroline Pauwels. Acht jaar stond hij aan het roer van de VUB. Waar hij het meest trots op is? Dat hij het rendementsdenken geïntroduceerd heeft aan de universiteit. “Daardoor verkeert de VUB nu in zeer goede doen.”

De Knop heeft zich al helemaal geïnstalleerd in zijn nieuwe kantoortje. Aan de ene muur hangt een kleurenfoto waarop hij naast Nobelprijswinnaar François Englert poseert, aan de andere een reeks zwart-witfoto’s van wielrenners: tourwinnaars maar ook de amateur-wielrenner De Knop.

Het bureau op de vijfde verdieping heeft een mooi uitzicht, maar is een flink stuk kleiner dan zijn vorige. De Knop vindt het prima. “Je functioneren hangt niet af van je bureau.” Al erkent hij openhartig dat het, voor iemand die zich acht jaar lang met hart en ziel en een tomeloze energie gewijd heeft aan het runnen van de universiteit, een rare overgang is. “Plots komen ze je bureau opmeten omdat het gerenoveerd moet worden voor je opvolger. Je raakt je auto met chauffeur kwijt, en je secretaresse. Ook je salaris gaat naar beneden.”

Maar De Knop wil niet klagen en wil vooral niet in de weg lopen van zijn opvolgster. “Ik kan perfect ten dienste van iemand werken.” Dus is hij niet ingegaan op aanbiedingen van buitenaf, maar heeft hij het voorstel van de nieuwe rector aanvaard om zich te blijven ontfermen over het ambitieuze bouwprogramma van de VUB: het XY-project met 650 studentenkamers, het nieuwe zwembad, het Learning and Innovation Center, de kazernes aan de overkant, het zorghotel in Jette. “Waarom niet afmaken wat ik begonnen was? Ze noemen mij Paul De Bouwer.”

Paul De Bouwer, zegt u. U staat ook bekend als een echte manager. Vindt u dat het belangrijkste? U had er bijvoorbeeld ook voor kunnen kiezen om voortdurend te wegen op het maatschappelijk debat, zoals uw collega uit Leuven.
Paul De Knop: Ten eerste: ik ben geen groot intellectueel. Ten tweede: ik vond het belangrijker de universiteit klaar te stomen om in een competitief model haar mannetje te staan. Ten derde: ik ben iemand die graag resultaat heeft. Met bouwprojecten heb je dat, met financiën ook. Je staat in het rood of in het groen.

U hebt het rendementsdenken en de strategische planning binnengebracht. Ook aan de VUB gelden nu kpi’s of kritieke prestatie-indicatoren.
De Knop: Ik moest wel. Net voor ik acht jaar geleden aantrad, kwam er een nieuw financieringsdecreet, een systeem op maat van de groten. De VUB zou hierdoor minder geld krijgen. Om de pil te verzachten werd ons budget voor drie jaar bevroren. Als onze prestaties daarna niet beter waren, zouden we veel minder geld krijgen.
Ik heb toen voor elke opleiding een analyse gemaakt: dit kost jullie zoveel, dit brengt zoveel op. Daarbij heb ik aangegeven wat elke faculteit moest bereiken. Die strategische planning is een van mijn grootste successen. Hierdoor doet de VUB het momenteel zeer goed: we hebben 5.000 studenten meer, er is meer internationalisering, er zijn meer publicaties, meer spin-offs. En doordat ons marktaandeel is gegroeid, krijgen we van de overheid meer geld.

U krijgt meer geld, maar nog altijd niet genoeg.
De Knop: Neen, ik krijg van de overheid niet voldoende geld om al mijn vastbenoemde medewerkers te betalen. Voor de gebouwen krijg ik jaarlijks amper drie miljoen euro. Terwijl we een bouwplan hebben van 800 miljoen euro. Dus ben ik naar alternatieve financiering gaan zoeken. Fundraising en meer samenwerken met de bedrijven.

Gaat dit niet ten koste van de academische onafhankelijkheid?
De Knop: Vorig jaar hebben we 61,5 miljoen euro opgehaald door beursgenoteerde obligaties uit te geven. Vele media hebben dit verkeerd begrepen. ‘VUB op de beurs’, stond er. We hadden evengoed kunnen lenen bij de banken, maar dan waren de kosten hoger geweest. Bedrijven investeren in de universiteit omdat dit meer opbrengt dan bij de bank. Hun return on investment is de intrest, die ligt contractueel vast.
Wat is het probleem zolang je je zeggenschap niet afstaat? Dit gebouw, het rectoraat, is dringend aan renovatie toe maar we hebben te weinig geld. De luifel staat vol met symbolen van de vrijmetselarij. U weet dat ik behoor tot de loge. Ik ben in de werkplaatsen rondgegaan en heb uiteindelijk 50.000 euro gekregen. Daar is toch geen probleem mee? Ook voor het zwembad hebben we privésponsors gezocht. Die kopen dan één of meerdere tegels aan 50 euro en krijgen een naamsvermelding.

Anders is het als u met privégeld een leerstoel opricht.
De Knop: Klopt. Dat zijn professoren die je aantrekt voor thema’s waarvoor geen regulier geld is, ethisch financieren bijvoorbeeld. Maar we blijven onafhankelijk. Geen enkele sponsor zal zeggen wat er uit de bus moet komen. Hoogstens mag hij in de stuurgroep toezien op de evolutie van het onderzoek.

Maar de keuze van de onderwerpen wordt wel beïnvloed. Toch?
De Knop: Dat is juist. Maar is dat bij de overheid zo anders? In het Europese wetenschappelijk programma Horizon 2020 liggen de thema’s ook vast. Ik denk dat men er te gemakkelijk van uitgaat dat het bij de overheid altijd een free lunch is. Soms eist de financierende overheid dat een bepaald onderzoek niet wordt gepubliceerd. Daar doen we natuurlijk niet aan mee. En als de overheid een gebouw subsidieert, is contractueel bepaald dat je vermeldt: ‘dit gebouw kwam tot stand met de steun van minister...’.

Met de invoering van de strategische planning moesten alle faculteiten zelf op zoek naar extra middelen. Resultaat is dat de faculteit Letteren en Wijsbegeerte in de verdrukking kwam. Latijn is ondertussen geschrapt.
De Knop: Ik heb Latijn niet afgeschaft. Dat heeft de faculteit zelf beslist. Voor mij hoefden ze die richting niet te schrappen. Ik heb hen wel gevraagd om creatief te zijn en oplossingen te zoeken. Dat heeft die faculteit te weinig gedaan. Waarom hebben ze samen met de ULB geen programma gemaakt? Dan hadden ze maar de helft van de kosten. Mijn boodschap is: doe meer met minder. Waarom nog apart een taalles Frans geven, als er op honderd meter een Franstalige universiteit is? Bij moraalwetenschappen en filosofie kan je perfect samenwerken met Gent en Antwerpen.
Ik zie ook niet in waarom een dergelijke faculteit niet kan zorgen voor extra inkomsten. Ik heb nu wat meer tijd en ga Italiaans leren. Bij het CVO kost dat 180 euro. De faculteit zou die lessen toch ook kunnen geven?
Maar het geldt voor iedereen. Ik word dagelijks geconfronteerd met juridische kwesties. Nu moet ik telkens een beroep doen op een extern advocatenkantoor. Waarom zou de rechtsfaculteit geen spin-off kunnen maken voor adviesverstrekking? Wij zouden dat dan intern vergoeden. Dat vergt natuurlijk een andere mindset.

Vorige week moest u zich, helemaal aan het eind van uw mandaat, nog verweren tegen de beschuldiging dat de VUB een kritische doorlichting van de rechtenopleiding zou hebben ‘begraven’ door naar de rechter te stappen.
De Knop: We kregen een heel positieve beoordeling behalve over één aspect, de evaluatietechniek. Wij vonden het geen objectief oordeel, wilden dat het rechtgezet werd en gingen in beroep. Dat werd echter onzorgvuldig behandeld. Daarom zijn we naar de rechter gestapt. Als je vindt dat je onheus behandeld wordt, kan je je daarbij neerleggen of ertegenin gaan. Wij zijn ertegenin gegaan. Met open vizier wachten we de beoordeling door een nieuwe commissie af.

Er waren ongetwijfeld nog moeilijke momenten in de afgelopen acht jaar.
De Knop: Zeker, het begon al meteen na mijn aanstelling met een bezetting van de universiteit door mensen zonder papieren. Ik heb toen huizen aan de overkant ter beschikking gesteld maar dat leidde tot rellen met krakers. Recentelijk was er de terreurdreiging. Tussendoor moest Willem Elias, decaan en een vriend van mij, opstappen nadat hij, na de zelfmoord van Steve Stevaert, een Facebookbericht had gepost dat absoluut niet kon. Amper enkele maanden later moest Jurgen Tack aftreden als secretaris-generaal van het Fonds voor Wetenschappelijk Onderzoek. Ik was toen voorzitter van het FWO. Ik vind nog altijd dat die man is afgeslacht in de media nog voor hij de kans kreeg zich te verdedigen voor de raad van bestuur.

Ook over het nieuwe blauwe logo was een en ander te doen omdat de studenten inspraak misten. Intussen is het goedgekeurd. Het lijkt erg op dat van de ULB. Nauwere samenwerking met de ULB was één van de speerpunten van uw beleid.
De Knop: Mijn standpunt is: autonomie behouden, maar maximaal samenwerken. In het nieuwe Learning and Innovation Center, dat gebouwd wordt op de grens tussen VUB en ULB, komt een gezamenlijke wetenschappelijke bibliotheek. De kazerne gaan we samen uitbouwen tot internationale studentensite. Voorts gaan we ons restaurant openstellen voor ULB-studenten. Dat van de ULB kan dan dicht. We denken zelfs na over een gezamenlijk pand in het centrum van Brussel, dat zou fungeren als een soort Faculty Club.

Brussel is een troef, maar ook een handicap. Vele Vlaamse studenten worden er nog altijd door afgeschrikt. Waarom wordt Brussel maar geen studentenstad?
De Knop: Het is deels onze eigen fout. Deze campus werd destijds met de rug naar de stad gebouwd. We hebben ook nog altijd onze eigen cultuurdienst in plaats van gebruik te maken van het cultuuraanbod van de stad. Maar de fout ligt ook bij de politiek. Al mijn collega’s, in Leuven, Gent en Antwerpen, zitten op de schoot bij hun burgemeester. Hier is dat niet zo. Wij vallen onder zes burgemeesters, maar die van de Stad-Brussel zit daar niet bij. Er zijn inmiddels wel twee Brusselse ministers voor studentenzaken.
Het is ook niet eenvoudig om een stad die altijd negatief voorgesteld wordt te promoten bij studenten. Antwerpen, waar ik woon, is niet veiliger, maar dat wordt niet zo benadrukt.
Ik denk dat mijn opvolgster de juiste persoon op het juiste ogenblik is met de juiste kwalificaties.

Waarom denkt u dat?
De Knop: Zelf ben ik meer een academicus-ondernemer. Zij zal als vrouw wellicht meer aandacht hebben voor het menselijke, het welbevinden, de werkomgeving. Ook heeft ze meer met Brussel dan ikzelf want ze woont er.
Bovendien komt ze uit de communicatiewetenschappen. De troeven van Brussel moeten beter in de verf gezet worden. Zij heeft een breed netwerk in de wereld van politiek, cultuur en media.
Ik zal haar bijstaan voor die zaken die nog wat management vergen.

Paul de Knop

• 1954: geboren in Antwerpen, waar hij nog steeds woont
• Studie: licentiaat Lichamelijke Opvoeding en Vrijetijdsagogiek (VUB)
• Sinds 1978: werkzaam aan de VUB
• 2000: wordt gewoon hoogleraar sportsociologie, sportbeleid en sportmanagement
• 2008-2016: rector VUB