Roma-expert Koen Geurts: 'We zijn niet langer de Dienst Hopeloze Gevallen'

Een blond Roma-meisje in Griekenland, vier Servische Roma-jongeren op rooftocht door Oost-Vlaanderen en de Slovaakse Roma in de Gesùkerk. “Die niet aflatende negatieve berichten maken ons werk bijna onmogelijk,” zegt Koen Geurts, Roma-expert bij Foyer.

Het Regionaal Integratiecentrum Foyer is met de Dienst Roma en woonwagenbewoners een pionier. Foyer startte ermee in 2003 in het kader van het Vlaams minderhedendecreet. Al tien jaar lang werkt het aan scolarisatie van Roma-kinderen, aan toegang tot gezondheidszorg en arbeidsmarkt. Daarnaast heeft Foyer een Roma-werking in vier Brusselse wijken en bemiddelt het bij buurtconflicten. De dienst is uniek in Brussel. Aan Franstalige kant bestaat er niets dergelijks.

De bijzondere aandacht voor de integratie van Roma kwam niet te vroeg. In 2007, enkele jaren na de opstart, gingen de Europese grenzen open en trokken duizenden Roemeense en Bulgaarse Roma naar ons land op zoek naar economisch geluk of op de vlucht voor discriminatie.

De expertise die Foyer gedurende tien jaar heeft opgebouwd, is intussen aanzienlijk. Er wordt vanuit het buitenland met heel wat interesse naar gekeken. “Wij leren veel van buitenlandse voorbeelden,” zegt coördinator Koen Geurts, “maar zij komen nu toch vooral naar onze aanpak kijken.”

Die kennis wordt nu te boek gesteld en zal in de lente van dit jaar worden voorgesteld. Toch is het voor Geurts soms vechten tegen de bierkaai. Dat heeft te maken met niet aflatende negatieve berichten over de Oost-Europese Roma, “en daarbij worden alle Roma over dezelfde kam geschoren,” zegt Geurts. “We worden heel vaak door media opgebeld. Maar telkens weer komen er die tendentieuze vragen.”

“Om de vooroordelen te ontkrachten, schrijf ik wel eens een opiniestuk. Ik ben blij dat ik die kans krijg, maar dan zet de krant er, zoals onlangs, een foto bij van woonwagenbewoners! Terwijl dat die niets met Oost-Europese Roma te maken hebben. Neen, het is niet makkelijk om het amalgaam te bestrijden.”

“Die negatieve media-aandacht voor Roma is dodelijk voor onze werking. Onze bemiddelaars zijn zelf Roma. De media-aandacht raakt hen recht in het hart. Ze krijgen schrik. Roma hebben de neiging om zich op zichzelf terug te plooien. En het voedt de al geïnternaliseerde argwaan tegenover niet-Roma. Hoe kunnen wij de Roma-gemeenschap sterker maken, als zij telkens weer in kwaad daglicht worden geplaatst? Het is telkens weer een stap achteruit.”

Is het geen tijd dat de Roma zelf het woord nemen?
Koen Geurts: “Ja natuurlijk, maar vandaag kan dat nog niet. De Roma-gemeenschappen kennen een heel egalitaire structuur. Een woordvoerder die in naam spreekt van de hele gemeenschap, ligt erg moeilijk. Daarnaast moet je om op televisie in debat te gaan over de Roma-problematiek al beslagen ten ijs komen. Daar voelen Roma zich nog niet toe geroepen.”

Sinds 1 januari zijn de Europese grenzen volledig open voor werknemers uit Bulgarije en Roemenië. Ze kunnen nu ook aan de slag in niet-knelpuntberoepen. De stad Gent vreest een nieuwe toevloed van Roma.
Geurts: “Er zullen Roma bij komen, maar het zal geen massale migratiegolf zijn. De Roma die al wilden verhuizen, hebben dat eerder al gedaan. Dat is ook wat we horen in de thuislanden.”
“Roma die naar ons land komen, willen hier in de eerste plaats werken. Dat de arbeidsmarkt volledig opengaat voor Bulgaren en Roemenen is dus vooral een kans, want ze zullen nu niet langer verplicht zijn om, zoals nu, als zelfstandige of schijnzelfstandige te werken.”

In welke sectoren zijn Roma actief?
Geurts: “Ze verzamelen ijzer, werken in de bouw en horeca of baten een nachtwinkel uit. Meer en meer Roma hebben ook een contract, in de logistiek of als chauffeur. En daarnaast zijn er parkwachters of straatvegers. Dat is een groot verschil met tien jaar geleden. Vandaag zien we veel meer stabiliteit bij de Roma-gezinnen.”
“De Slovaakse Roma blijven wél een moeilijkere groep. In die mate zelfs dat Roemeense Roma het hen verwijten dat ze niet actiever op zoek gaan naar werk. Binnen de Roma-gemeenschap worden Slovaken bijna als de vierde wereld beschouwd.”
“Het zijn onder meer de Slovaakse Roma die nu het onderwerp uitmaken van een taskforce van het Brussels Gewest. Die wil een fatsoenlijke strategie om om te gaan met het nomadisch bestaan van die tientallen gezinnen die al jaren van het ene kraakpand naar het andere verhuizen.”

De taskforce komt er na de uitzetting uit de Gesùkerk in Sint-Joost. Begrijpt u burgemeester Emir Kir (PS)? Hij kreeg bakken kritiek.
Geurts: “Ja. Ik begrijp hem. De toestand in Gesù was niet meer menselijk. En om ze recht te trekken, was een ontruiming de enige optie. Kir wil niet anders dan de gezinnen uit een precaire situatie halen. Vandaag zijn de Roma er trouwens beter aan toe dan enkele maanden geleden. En dat was uiteindelijk de bedoeling.”

Het zwaartepunt in jullie werking ligt op scolarisatie. Zien jullie vooruitgang?
Geurts: “Ja. Anders zou ik hier niet meer zitten. Toen ik hier begon, noemden we het hier de ‘Dienst van de Hopeloze gevallen’. Roma hadden meestal geen verblijfsvergunning en konden niet geregulariseerd worden. Het was hopeloos. We hadden niets te bieden.”
“We probeerden de Roma-kinderen naar school te krijgen, maar de ouders hadden zelfs geen recht op kindergeld. Om hen te helpen moest Foyer zich beroepen op débrouillardise, plantrekkerij.”
“Dat is vandaag anders. We zien bij veel Roma een investeringslogica. Ze kopen een huis, sturen hun kinderen hier naar school. Er groeit een ondernemingsgeest. Er zijn bedrijfsleiders die andere Roma tewerkstellen. Ze willen hier doorgaans blijven. Terugkeren is geen optie.”

Ziet u die vooruitgang ook in de cijfers op school?
Geurts: “Vroeger kwamen ouders nooit rapporten ophalen. Het absenteïsme van Roma-kinderen was dramatisch. Alle scholen met Roma-kinderen zaten met de handen in het haar. Vandaag zien we in Molenbeek op enkele jaren tijd een daling met 50 procent van het aantal ongemotiveerde afwezigheden bij Roma-kinderen.”
“Niet alle problemen zijn hiermee verdwenen. Er zijn nog hardnekkige spijbelaars die het gemiddelde naar beneden halen. Dus het blijft moeilijk. En in Sint-Joost, waar de Roma-populatie vluchtiger is, zien we ook een onregelmatiger beeld.”
“We werken verder aan ouderbetrokkenheid. Die is een stuk verbeterd. Dankzij bemiddeling, vertaling en vorming van de ouders. Het is zover gekomen dat Roma-ouders de rapporten van hun leerlingen met elkaar vergelijken. En fier zijn over de punten.”

Dan hebben we het wellicht niet over de jongeren die opgroeien in een crimineel Roma-milieu, en die al van kinds af leren om op rooftocht te gaan? Dat is toch verschrikkelijk?
Geurts: “Ja, dat is onmenselijk. De jongeren die begin december met hun auto crashten in Oost-Vlaanderen, zitten in een gesloten instelling. En dat maakt hun ouders niets uit. Die ouders zien de detentie van hun kinderen louter als een inkomensderving. Want er is geen buit. En de jongeren zullen, als ze op vrije voeten zijn, terug naar hun familie gaan. Die ouders moeten zwaar gestraft worden. De families zijn gekend bij het gerecht. Het probleem is dat ze door de jongeren worden afgeschermd.”

Hoe moeten we zulke criminele praktijken dan interpreteren?
Geurts: “Het is een familiale keuze. Het gaat om maffia-achtige praktijken van een aantal Roma-families, maar het is niet cultureel bepaald. Dat laatste is een theorie die onder meer door de Utrechtse criminologe Dina Siegel wordt verdedigd. Ze zegt letterlijk dat alle Roma-bedelaars deel uitmaken van georganiseerde criminele bendes. Dat is gewoon niet waar. Dat is pure stigmatisatie die niet overeenkomt met onze ervaring op het terrein.”

CIJFERS

• Er zijn in Brussel naar schatting 8.000 Roma, voornamelijk uit Roemenië en Bulgarije, in mindere mate uit Slovakije en ex-Joegoslavië.
• Daarnaast zijn er 500 rondtrekkende Roms, Manoesjen en voyageurs. Ze kunnen op enkele privéterreinen terecht in Brussel. Er is één publiek terrein in Haren, dat al bijna twee jaar gesloten is nadat het vernield werd. De stad Brussel heeft er nochtans 800.000 euro in geïnvesteerd.