Rusthuizen zetten zich schrap: 'We weten niet wat er op ons af komt'

Nu de tweede golf in Brussel aantrekt, houden ze in de woonzorgcentra hun hart vast. “Neen, een tweede keer hetzelfde, dat overleven we niet.”

Veel mensen zijn het misschien al vergeten, maar Brussel werd in de eerste golf hard getroffen door Covid-19. Heel hard. In Brussel lieten 1.522 mensen het leven door de ziekte. Bijna zeventig procent van de overledenen waren residenten van een rust- en verzorgingstehuis.

Vandaag zitten we aan het begin van een tweede golf. Die is helemaal anders. Ze gaat trager, en treft vooral jonge mensen, maar zoals dat gaat met een epidemie: ze kan snel overslaan naar de ouderen, die – dat heeft de eerste golf aangetoond – veel kwetsbaarder zijn.
Er is vandaag een voordeel: we kunnen ons iets beter wapenen tegen het virus. In maart kwam corona als een dief in de nacht. Nu is er tijd om voorbereidingen te treffen. Niemand weet of die zullen volstaan.

We speken af met Dominique Fris aan Stephenson Garden. Zij richtte dit familiale rusthuis zo'n vier jaar geleden op in Brussel-Stad, in een oude fabriek van Novartis, vlak aan de sporen. Stephenson Garden heeft zijn naam niet gestolen. Er ligt een prachtige tuin. Het witte rusthuis­gebouw steekt er tegen af in de blakende zon.

Een oudere man zit op een bank. “Hij stond helemaal alleen, en is hier bij ons komen wonen,” zegt Fris. “Hij kan hier zijn dagelijkse wandeling maken. Dankzij de tuin hebben de rusthuisbewoners de lange quarantaine beter kunnen doorstaan.”

Fris oogt ontspannen. “Ik heb in juli tien dagen vakantie kunnen nemen, maar wat ik heb meegemaakt was cauchemardesque, een echte nachtmerrie.” Ze kent de datums nog goed uit het hoofd. Het begon eind maart, twee weken na het begin van de lockdown, toen een residente gehospitaliseerd werd na een ongelukkige val, en het ziekenhuis meldde dat ze besmet was. De rusthuisbewoner overleefde het niet.

Toen besefte Fris dat het alle hens aan dek was. Ze pakte haar bagage en trok samen met haar man en haar dochter, die zelf verpleegster is, naar het rusthuis om er te gaan wonen. “We wilden vermijden dat de bewoners het gevoel kregen dat we hen aan hun lot overlieten. Mijn man werkt in de e-commerce. Die kon hier met zijn computer aan de slag. En mijn dochter en ik stonden dicht bij de rusthuisbewoners.”

Wat Fris meemaakte, is waar elk rusthuis mee te maken kreeg. Een schrijnend tekort aan beschermingsmateriaal. Personeel dat uitvalt. Een blinde vaart, omdat niemand wist hoeveel besmettingen er waren. Er was ook de angst onder de bewoners en bij de familie die niet meer op bezoek mocht komen. Het gevoel overheerste dat de rusthuizen aan hun lot werden overgelaten, op een moment dat iedereen vooral naar de ziekenhuizen keek.

“De eerste drie weken van april waren de moeilijkste,” vertelt Fris. “Op een bepaald moment lagen vijftien residenten aan de beademing, maar onze leverancier had geen zuurstof meer. We zijn die gaan halen bij een duikersclub. Ik noteerde toen negenhonderd ziekte-uren bij het personeel. Ik ging zelf de toiletten poetsen, terwijl ik een crisis moest managen.”

In de New York Times verscheen onlangs een schrijnende reportage over Brusselse rusthuizen die tevergeefs probeerden om residenten te laten hospitaliseren. Ze werden een soort parallel ziekenhuis, maar dan zonder de knowhow. Volgens die hypothese zou dat de enorme oversterfte in de rusthuizen verklaren.

Dat kan Fris niet bevestigen. “Maar wij hebben wel meegemaakt hoe onze dokter patiënten met zware Covid-19-symptomen heeft doorverwezen naar het ziekenhuis en hoe die per direct werden teruggestuurd. Volgens het ziekenhuis waren ze niet ziek genoeg, terwijl het toch ging om mensen met bijvoorbeeld zware longproblemen. We kregen de patiënten terug en ze waren zelfs niet getest,” zegt Fris.

Voor de residenten was het een harde periode. Fris: “Paniek was er niet, maar wel veel tristesse. Die is er tot op de dag van vandaag, omdat het bezoek beperkt is. En we weten niet wat er nog komt. Het duurt maar voort.”

Het is een paradox, maar de rusthuisdirectrice is achteraf gezien blij dat ze niet wist wat haar allemaal te wachten stond toen het rusthuis begin maart in lockdown ging. “Als ik geweten had wat er op ons afkwam, dan hadden we misschien de handdoek in de ring gegooid. Nu was het een dagelijks gevecht dat we voerden. Zo hebben we er ons door geslagen.”

“Ik zal het simpel vertellen: we hebben wellicht gewoon geluk gehad.” Aan het woord is directeur Niko Beerten, die geprezen wordt om zijn aanpak in Arcadia, het woonzorgcentrum van het OCMW van Molenbeek. “We hebben ons rusthuis een week eerder op slot gedaan dan de rest van het land,” vertelt Beerten ons in de tuin van Arcadia. “We hebben dezelfde arts als die van het rusthuis in Watermaal-Bosvoorde, waar een cluster was ontdekt. Hij had ons gewaarschuwd. Dat is onze redding geweest.”

In Arcadia stierven tijdens de piek slechts een handvol bewoners. Wat niet wil zeggen dat de crisis een walk in the park was. Arcadia kampte met dezelfde problemen. Gebrek aan materiaal en uitval bij het personeel. De ziektebriefjes liepen binnen. Ziek of angstig? Dat valt volgens Beerten moeilijk uit te maken. “Maar ik heb met interims de gaten gevuld. Ik had in 2019 een werklastmeting gedaan, en wist dus heel goed waar de noden het hoogst waren.”
Beerten: “We konden ook steunen op het OCMW. Dat heeft vrij snel een equipe samengesteld van mensen die beschermingsmateriaal zijn gaan zoeken op de markt.”

Kleine dingen

Het valt op, hoe hard Brussel ook getroffen is, de kritiek op de overheid is hier veel milder. Brussels minister van Gezondheid Alain Maron (Ecolo) werd bijvoorbeeld niet op dezelfde manier aangevallen als Wouter Beke (CD&V). En over Iriscare, het gloednieuwe agentschap van de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie, klinken over het algemeen weinig negatieve geluiden. In een omstandig rapport van Artsen Zonder Grenzen bleek Brussel zelfs licht beter te scoren dan Vlaanderen en Wallonië in de aanpak van de Covid-19-crisis.

Beerten: “Misschien omdat er bij de rusthuizen in Brussel meer goede wil is. Natuurlijk kan je over bepaalde zaken doorbomen, maar Iriscare heeft het niet slecht gedaan. We werden tijdens de crisis een paar keer per week opgebeld. Als je in een zware crisis zit, dan helpt dat. We kregen op een bepaald moment ook tablets voor de rusthuisbewoners. Ik heb uit deze crisis geleerd dat je je kan optrekken aan kleine dingen. Als een gang hier in het rusthuis coronavrij is, dan levert dat een goed moment op.”

Het lijkt er intussen op dat de rusthuizen die het best georganiseerd waren, met het beste netwerk en de meest professionele aanpak, ook het best de coronacrisis hebben doorstaan. In Arcadia waren er haast nooit handen te kort. Er was voldoende beschermingsmateriaal en er werd heel preventief gewerkt. Ook bij Stephenson Garden kwamen ze uiteindelijk niet in de problemen. Fris: “Als je goed georganiseerd bent, is het makkelijker om de koers te veranderen. Een goede band hebben met het personeel, dat helpt.” En er is een portie geluk. “We hebben een schenking van 100.000 euro gekregen van een dame uit Waals-Brabant om beschermingsmateriaal te kopen.”

Wat de toekomst brengt? Fris en Beerten zijn al minder breedvoerig. Ze weten ook niet wat er op hen afkomt. Het is een feit dat de Brusselse rusthuizen nu beter voorbereid aan de meet komen dan in maart (zie kaderstuk bovenaan).

De twee rusthuisdirecteurs zijn het erover eens dat de tweede golf pas behapbaar zal zijn als die niet te lang duurt. Als er perspectief is, voor de rusthuisbewoners en het personeel. Weer een crisis van maanden, dat wordt heel moeilijk. Fris: “Dat overleven we niet. Dat mag écht niet gebeuren. De bewoners zijn niet klaar om het gevecht van april een tweede keer aan te gaan.”
Testen en het onder controle houden van uitbraken zijn daarom essentieel. Minister Maron kondigde aan dat vanaf september iedereen in het rusthuis getest zal worden: residenten en personeel. Beerten: “Testing is goed, het haalt de druk van de ketel bij personeel en residenten. Het geeft hun zekerheid.”

Griepvaccin

Beerten vreest wel dat andere virus: influenza. “Het zijn gelijkaardige symptomen. Dat kan heel verwarrend zijn. We zullen daarom iedereen zoveel mogelijk vaccineren.”
Beerten wil verder ook naar de langere termijn kijken. Hij denkt dat de crisis het zorgberoep kan veranderen. “Wat zijn de verantwoordelijkheden, wat zijn de competenties? Het zou bijvoorbeeld goed zijn als elk rusthuis een verpleegkundige gespecialiseerd in ziekenhuishygiëne in huis heeft. Alleen zijn die dun gezaaid op de arbeidsmarkt.”

Ook over de rusthuizen van de toekomst kan volgens Beerten veel gezegd worden. “Moeten we niet naar kleinere eenheden? In Arcadia hebben we eenheden van zestig. Als je die groep kan verkleinen, is dat een winst in de strijd tegen elke epidemie. Vergeet intussen ook niet dat ik hier in het rusthuis veel tweepersoonskamers heb. Kan dat eigenlijk nog? Dat zijn vragen die zeker gesteld mogen worden.”