Artsen Zonder Grenzen: 'Woonzorgcentra zijn aan hun lot overgelaten'

Een reële humanitaire crisis, zo omschrijft Artsen Zonder Grenzen de situatie in de woonzorgcentra. Volgens een nieuw rapport kampten de rusthuizen met een gebrek aan personeel en beschermingsmateriaal, was er te weinig informatie en opleiding en verdween een aanzienlijk deel van de medische bijstand door de crisis. "Het gevoel in de steek gelaten te zijn was sterk aanwezig in alle woonzorgcentra."

Dat het coronavirus lelijk huis heeft gehouden in de woonzorgcentra, was al langer duidelijk. In Brussel vielen bijna zeven op de tien doden in een rusthuis. Sinds 21 maart heeft Artsen Zonder Grenzen ondersteuning geboden aan 135 Belgische woonzorgcentra, waarvan 81 in Brussel, gedurende een periode van drie maanden. Op basis van die interventies schetst de ngo in een nieuw rapport geen fraai beeld van de aanpak van de coronacrisis in de woonzorgcentra.

Rusthuisbewoners die een ziekenhuisopname nodig hadden, werden slechts in 57 procent van de gevallen naar het ziekenhuis gebracht. Voor de coronacrisis lag dat transferpercentage op 86 procent. “In 30 procent van de woonzorgcentra die door onze teams bezocht werden, konden niet eens alle noodoproepen behandeld worden”, zegt Stéphanie Goublomme, verantwoordelijke voor het AZG-project ter ondersteuning van de woonzorgcentra. Het aantal bezoeken van huisartsen was met de helft gedaald in vergelijking met de periode voor de crisis.

Het rapport meldt ook een schrijnend tekort aan beschermingsmateriaal. “Op het moment van de evaluatie door AZG beschikte amper 54 procent van de woonzorgcentra over voldoende beschermende kledij, heerste in 64 procent van de woonzorgcentra een gebrek aan FFP2-maskers en kon slechts 42 procent van de wasserijmedewerkers gebruik maken van gepaste beschermingsmiddelen”, licht Goublomme toe. Vijfien procent van de bezochte centra beschikte niet over virusdodende producten en de ontsmetting van medisch materiaal was in een op de vijf de woonzorgcentra onvoldoende.

Gebrek aan informatie

Bovendien was er een groot gebrek aan kennis: slechts 53 procent van de bezochte rusthuizen vond dat hun personeel voldoende geïnformeerd was. "In sommige centra zagen we personeel dat zich had beschermd door vuilniszakken als schort te gebruiken", getuigt een gezondheidstoelichter. "Anderen waren wel gekleed in volledige beschermingsuitrusting, maar gingen zonder zich te ontsmetten van kamer naar kamer, waardoor het virus kon worden overgebracht."

Volgens Artsen Zonder Grenzen liep er heel wat mis op vlak van informatiedoorstroming. Te veel aanbevelingen, protocollen en richtlijnen zorgden vaak voor onduidelijkheid. "De aanbevelingen en richtlijnen waren onduidelijk en vaak niet aangepast aan de realiteit van woonzorgcentra", luidt het rapport. "De zorgmedewerkers wisten niet altijd welke richtlijnen ze moesten volgen, door een gebrek aan duidelijkheid en omdat de aanbevelingen voortdurend wijzigden."

'4 personeelsleden voor 70 bewoners'

In de meerderheid van de Brusselse woonzorgcentra was er tijdens de crisis een groot gebrek aan personeel, blijkt verder in het rapport. In meer dan zestig procent van de Brusselse rusthuizen was meer dan tien procent van het personeel afwezig door ziekte of door angst. Dat percentage ligt hoger dan in Vlaanderen, maar lager dan in Wallonië.

"Op een dag kreeg ik een telefoontje van een directrice van een woonzorgcentrum in het Brusselse", getuigt het hoofd personeelszaken van Artsen Zonder Grenzen. "Huilend legde ze me uit dat ze in een onmogelijke situatie zat, dat ze nog maar vier medewerkers had om voor haar zeventig bewoners te zorgen."

Psychologische gevolgen personeel en bewoners

"Het gevoel in de steek gelaten te zijn was sterk aanwezig in alle woonzorgcentra", klinkt het verder. "Het personeel heeft sterk geleden onder het gebrek aan psychosociale ondersteuning. Het risico op een groot aantal burn-outs en posttraumatische syndromen in de komende weken en maanden is reëel en nu al waarneembaar."

“We hebben uitvoerig geluisterd naar de personeelsleden, die vreesden om verstoten te worden of om hun kinderen thuis te besmetten, of die doodsbang waren om het virus in het woonzorgcentrum binnen te brengen”, vertelt psychologe Sanne Kaelen. Volgens Artsen Zonder Grenzen was de psychologische ondersteuning voor personeelsleden tijdens de crisis vrijwel onbestaande of inadequaat.

Maar ook de rusthuisbewoners leden in negen op de tien bezochte centra aan verergerde of nieuwe mentale symptomen, met verdriet, depressies en cognitieve stoornissen bovenaan de lijst. In tien procent van de bevraagde centra werd een toename van zelfmoordgedachten onder bewoners vastgesteld. "Bij de bewoners was het niet zozeer de vrees voor het virus die een rol heeft gespeeld", legt dokter Sofie Spiers uit. "De lockdown had de grootste impact. Van de ene dag op de andere werden zij compleet geïsoleerd, zonder enige vorm van ouderenparticipatie."