Steeds meer Brusselaars willen energie delen: ‘Ik heb nieuwe vrienden dankzij de zonnepanelen’

Een windmolen op de bovenste verdieping, zonnepanelen op het dak of zelfs een ruil van zonne-energie tegen maaltijden. Een groeiend aantal Brusselaars wil de eigen opgewekte energie delen met andere bewoners van de hoofdstad. “Het verhoogt het draagvlak voor hernieuwbare energie.”

De Jacques Francksquare in Sint-Gillis. Op het plein voor het appartementsgebouw van de Zuiderhaard laten buurtbewoners haastig hun hondjes uit, hopend nog voor de regen thuis te zijn. Het is zaterdagnamiddag wanneer we er Fathi Ayachi (77) ontmoeten. Ayachi woont al drie jaar het gebouw van de socialewoningmaatschappij, dat sinds een ruim een jaar ook zonnepanelen heeft. Een goede dag voor zonnestroom is het niet bepaald: de zon breekt slechts moeizaam door de zware wolken heen.

“Ik blijf een groot voorstander van het project,” vertelt Ayachi wanneer we hem vragen naar de zonnepanelen. De partners Zuiderhaard, City Mine(d), Energie Commune, Leefmilieu Brussel en de gemeente Sint-Gillis lanceerden een jaar geleden SunSud, het eerste project dat zonnestroom deelt in sociale woningen in Brussel. In februari konden de bewoners de eerste verjaardag van het project vieren. “Toen ze me vertelden over dit initiatief, was ik meteen overtuigd. Het is in het belang van iedereen,” vertelt Ayachi. “Mijn facturen hebben nog een beetje vertraging, maar het ziet ernaar uit dat ik minder zal moeten betalen.”

Niet alle huurders doen mee aan het project waarvan de zonnepanelen door de Zuiderhaard zelf werden betaald. Zij die deelnemen, krijgen zowel korting op hun persoonlijke energiefactuur als op die voor de gemeenschappelijke delen. Wie niet meedoet, krijgt enkel korting op zijn of haar factuur voor de gemeenschappelijke delen. Het huurderscomité van SunSud koos in eerste instantie voor een verdeling van de zonnestroom met voorrang voor de gemeenschappelijke meters. Alleen al voor die gemeenschappelijke delen leidde dat tot een besparing van 4.000 euro op de lasten in 2022, ofwel een besparing van 40 euro per huurder.

De vorige weken liepen evenwel nog nieuwe inschrijvingen binnen, laat Pierre Genot van Zuiderhaard weten. Vandaag doet ongeveer een dertigtal huishoudens – op een totaal van iets meer dan honderd appartementen – mee aan het delen. Wie actief deelneemt, zag ook een korting op zijn of haar persoonlijke elektriciteitsrekening. Voor de meeste huurders schommelde de besparing tussen 23 en 310 euro, zo'n 15 procent op hun totale rekening.

Niet meer alleen breien

“Sommige mensen zijn nog een beetje bang,” vertelt Khalid Mansouri, al vijftien jaar bewoner van het gebouw. “Ik doe al van bij start mee met het project omdat duurzaamheid en energie me al lang interesseren. Maar niet iedereen denkt zo. Sommigen zijn bang omdat ze twee facturen krijgen – eentje van de energieleverancier en eentje van de zonnepanelen. Sommigen denken dat het bedrog is – een gevolg van de vele energieleurders die we hier soms over de vloer krijgen. Bovendien zijn hier soms stroompannes waarvan we niet weten waar ze vandaan komen. Dat helpt natuurlijk niet voor het vertrouwen. Maar in het algemeen zijn de voordelen groot. Behalve de korting op de rekening heeft het project rond de zonnepanelen ertoe geleid dat wij als bewoners met elkaar zijn beginnen te praten. Ik heb dankzij de zonnepanelen nieuwe vrienden gemaakt. Voordien was er amper contact tussen de buren.”

Dat ziet ook Sofie Van Bruystegem, die voor stedelijk platform City Mine(d) het project begeleidde. “We wilden niet naar de bewoners gaan met het idee hen een project op te leggen. We wilden ook hun input. Zo waren er mensen die zeiden er niets van te snappen, maar die wel iets voor het milieu wilden doen voor hun kleinkinderen. Stap per stap hebben we dit energiedeelproject ontwikkeld in samenspraak met de bewoners. De resultaten zijn niet alleen zichtbaar op economisch of ecologisch vlak, maar ook op sociaal vlak. Er werden banden gesmeed. Zo vertelde een bewoonster me dat ze voordien altijd maar thuis zat te breien. Sinds het project komt ze buiten en heeft ze zich ontpopt tot een van de meest geëngageerde bewoners.”

Slimme meters

Steeds meer Brusselaars tonen interesse in energiedelen. Wie groene energie opwekt en meer elektriciteit produceert dan verbruikt, verkoopt die overschotten automatisch aan het net of geeft die gewoon gratis weg. Maar die energie kan sinds april 2022 ook wettelijk op een andere manier besteed worden, bijvoorbeeld door die te delen met andere Brusselaars.

Dat kan op drie manieren. Ten eerste kan een huishouden via de zogenoemde peer-to-peerhandel de energie delen met een ander Brussels huishouden. Bij het tweede systeem, het systeem waartoe ook het SunSud-project behoort, moeten alle deelnemers van het deelsysteem gevestigd zijn in het gebouw waar de energie geproduceerd wordt. Tot slot is er nog de energiegemeenschap, de meest ingewikkelde vorm. Een energiegemeenschap moet als vzw of vennootschap worden ingeschreven. Zo'n gemeenschap dient voor meer dan twee deelnemers die niet in hetzelfde gebouw wonen.

De interesse voor energiedelen is reëel. “Op dit moment lopen er ongeveer 650 aanvragen om aan energiedelen te doen,” vertelt Benjamin Wilkin, directeur van de Facilitator Energiedelen en Energiegemeenschappen, de instantie die Brusselaars ondersteunt bij het opzetten van een energiedeelsysteem. “Meestal voor het delen van energie binnen één gebouw.”

Tot veel concrete projecten leidde de nieuwe wetgeving momenteel nog niet. “Op dit moment hebben we in Brussel vijf voorbeelden waarbij energie wettelijk gedeeld wordt: drie peer-to-peervoorbeelden en twee voorbeelden van het delen in een gebouw. Een energiegemeenschap hebben we nog niet: zo'n gemeenschap opzetten neemt makkelijk een jaar in beslag omdat er allerlei voorwaarden en formaliteiten aan voorafgaan.”

Wie energie wil delen, moet best wat stappen doorlopen. Zo moet Sibelga slimme meters komen plaatsen om het verbruik van de deelnemers te meten. Om je door het hele proces te begeleiden, kan je gratis een beroep doen op de facilitator van Leefmilieu Brussel, maar zij maken bijvoorbeeld geen facturen voor je op. Je kan dat zelf doen, of je kan daarvoor een beroep doen op een derde. Als je een energiegemeenschap wil oprichten, moet Brugel het project ook goedkeuren.

Ondanks de administratieve stappen willen toch heel wat mensen aan energiedelen doen. Wat verleidt hen daartoe? Wilkin: “Behalve het ecologische en sociale aspect is het ook zo dat je met je buren een stabiele prijs over een bepaalde periode kan afspreken. Als je bijvoorbeeld aan Engie zou verkopen, is dat contract doorgaans maar een paar maanden geldig en is de prijs niet onderhandelbaar. Dat kan goed, maar ook slecht zijn. Ook als afnemer is een aantrekkelijke prijs natuurlijk interessant.”

Windmolen op het dak

We trekken naar de Marius Renardlaan 27 in Anderlecht. Veel energiedeelprojecten willen met zonnepanelen werken, maar hier gooit men het over een andere boeg. Van op straatniveau is van de windmolen op het dak van de woontoren met 430 appartementen niets te merken. Toch staat er een exemplaar, waarvan de rotor gebruikmaakt van de opstijgende winden. Voorlopig is het nog maar een prototype dat nog geen energie levert, maar het verhaal achter de windmolen is bijzonder. Want de investering in de windmolen – en binnenkort nog meer windmolens – kan gemaakt worden dankzij een energiedeelproject.

Om te begrijpen hoe de windmolen er kwam, moeten we eerst even terug naar 2018, zegt Vincent Spruytte van syndicus Managimm, die het gebouw beheert. “In dat jaar plaatsten we een warmtekrachtkoppeling (WKK), die gelijktijdig warmte en elektriciteit opwekt en werkt op natuurlijk gas. De bewoners hebben hier niets voor moeten betalen: een externe partner financierde de WKK, en verdient het geld terug via groenestroomcertificaten. Het bespaarde de eigenaars niet enkel geld op de energiefactuur: overtollige energie verkochten we tot voor kort aan het net en sinds kort aan de bewoners van het gebouw. Zo is ons proefproject als energiegemeenschap gestart.”

Marius Renard is, net als SunSud overigens, een van de afwijkende projecten die al een toestemming kregen voor energiedelen nog voor er een wettelijke basis voor was. “Ongeveer honderdvijftig appartementen delen de overtollige energie op basis van de WKK nu,” aldus Spruytte. “De prijs wordt bepaald door de algemene vergadering.”

En zo komen we terug bij de windmolens. Het geld dat de bewoners betalen voor de energie van de WKK wordt geïnvesteerd in 24 windmolens, waarvan er dus al een prototype op het dak staat. “Zo kunnen we de stijgende vraag naar elektriciteit binnenkort beantwoorden met groene energie.”

Marius Renard en SunSud zijn niet de enige originele projecten rond energiedelen. Tussen de 650 aanvragen die het Brussels Gewest kreeg, zaten enkele pareltjes, geeft Benjamin Wilkin toe. Zo wou een school in Ettterbeek de overtollige zonnestroom ruilen tegen maaltijden van een nabijgelegen traiteur. “De traiteur heeft in juli en augustus veel energie nodig omdat er meer gekoeld moet worden,” zegt Alain Bonus, de directeur van de school. “Dat zijn net de maanden waarin wij amper energie verbruiken. In ruil voor maaltijden op speciale schoolevenementen wilden wij de energie geven. We hebben jammer genoeg bericht gekregen dat het niet toegelaten is. We bekijken nu hoe we hem de energie dan gewoon kunnen verkopen.”

Met handen en voeten en aquarellen

Volgens expert hernieuwbare energie Sebastian Serl (VUB) is een van de voornaamste voordelen van het energiedelen dat mensen de nodige investeringen in energietechnologieën kunnen spreiden over meerdere personen. “Het nodige startkapitaal is vaak een barrière om te investeren. Bovendien kunnen energiegemeenschappen overtollige stroom bijvoorbeeld aan omwonenden verkopen. Dat democratiseert de stroomopwekking en creëert meer draagvlak voor hernieuwbare technologieën.”

Daar kan ook Adeline Moerenhout van Brugel zich in vinden. Ze benadrukt dat het hier telkens gaat om lokaal opgewekte energie, wat niet enkel goed is om ecologische redenen, maar ook om de afhankelijkheid van externe bronnen te verminderen. “We denken dat dit model de klimaattransitie kan versnellen. Op deze manier kunnen in theorie alle Brusselaars meedoen. De vrees bestond immers dat niet iedereen zonnepanelen kan zetten: op deze manier kunnen zij toch deelnemen aan de klimaattransitie.”

SunSud is daar een goed voorbeeld van. “Aanvankelijk werd de samenwerking met de bewoners van SunSud als vertragende 'omweg' gezien,” herinnert Sofie Van Bruystegem van City Mine(d) zich. “Maar de collectieve aanpak heeft vruchten afgeworpen. Zo hebben we workshops georganiseerd om mensen te leren omgaan met het systeem en via aquarellen hebben we het project proberen uit te leggen aan mensen die de taal nog niet machtig waren.”

Van Bruystegem hecht veel belang aan het sociale aspect van de projecten. “Normaal associëren we energiedelen met een geëmancipeerde middenklasse, maar dit project bewijst dat het energiedelen ook sociaal kan zijn. Toch ongeveer dertig procent van de Brusselaars verkeert in energiearmoede. Daarom zijn dergelijke projecten zo belangrijk.”