Tien gemeenschapscentra investeren in bakstenen

De Vlamingen timmeren sinds de jaren 1970 hard aan de aanwezigheid in Brussel. Ook lokaal. Met 22 gemeenschapscentra hoeft de Vlaamse Brusselaar zich nooit verweesd te voelen in zijn stad. De cultuurhuizen van de Vlaamse Gemeenschapscommissie of VGC zitten op de meest diverse locaties. Nu eens zijn ze gehuisvest in een oud atelier of vroegere garage, dan weer in een statig herenhuis. Om al dat moois te onderhouden moet er geïnvesteerd worden, veel geïnvesteerd. Tien gemeenschapscentra zullen de komende vijf jaar in fasen worden aangepakt. Een overzicht.

De Kriekelaar, Schaarbeek: Isoleren van de concertzaal

In 2007 ging het Klimopgebouw feestelijk open, de voormalige pillenfabriek in de binnentuin van De Kriekelaar. Met een investering van 2,5 miljoen heeft Schaarbeek daarmee een mooie Nederlandstalige ankerplaats in de Gallaitstraat, met tal van lokalen die druk gebruikt worden voor cursussen. De foyer en de tuin zijn de kers op de taart.

Drie jaar later schort er nog een en ander, met name aan de concertzaal. In 2008 zag De Kriekelaar zich zelfs verplicht de concertorganisatie te staken na klachten over geluidsoverlast. De Vlaamse Gemeenschapscommissie (VGC) gebruikte een beproefde techniek: ze kocht de loft die het meest te lijden had onder het lawaai. Sindsdien kunnen er opnieuw concerten georganiseerd worden. Maar de VGC zit nu wel met een leegstaande loft opgescheept. Bovendien kunnen drie huizen in de Vanderlindenstraat - in feite krotten - niet verkocht worden aan het Woningfonds zoals aanvankelijk gepland: ze moeten dienen als geluidsbuffer. De VGC onderzoekt nu of de concertzaal verbouwd kan worden volgens het box-in-box-concept (zie ook: Ancienne Belgique) voor een optimale geluidsisolatie. Daarna kunnen de loft en de huizen in de Vanderlindenstraat verkocht worden.

De plannen zitten nog maar in een onderzoeksfase, maar de VGC trekt voor volgend jaar alvast één miljoen euro uit voor de akoestische isolatie van de concertzaal van De Kriekelaar.

In vorige investeringsplannen was ook sprake van een verbouwing van het onthaal (kostprijs: 300.000 euro), dat nu slecht toegankelijk voor mindervaliden is en door de lange gang weinig aantrekkelijk oogt. Die investering is voor onbepaalde tijd uitgesteld.

De Kroon, Sint-Agatha-Berchem: Binnenkort eerste spadesteek

Een voorsmaakje van hoe het nieuwe gemeenschapscentrum De Kroon er in 2013 zal uitzien, is al te zien op YouTube en op dekroon.vgc.be, onder 'verbouwing'. Op 2 mei gaat de bouw ook echt van start.

Nu aannemer Democo uit Hasselt met Este Architects uit Jette en de landschapsarchitect Erik Dhont samenzit om de planning van de nieuwbouw en verbouwing van De Kroon door te spreken, gaat het snel. Tegen april wordt de aanpalende smidse leeggemaakt. In mei gaat de smidse tegen de grond en wordt de eerste spadesteek gegeven voor een nieuwe multifunctionele zaal: voor concerten, theater, tentoonstellingen, feesten en happenings van verenigingen, en mét een uitschuifbare tribune. De Vlaamse Gemeenschapscommissie (VGC) heeft in haar investeringsplan 2011-2015 een bedrag van 3,35 miljoen euro ingeschreven voor de nieuwbouw van een zaal met café en de binnenverbouwing van het oude pand. Daarvan staat 2,92 miljoen gepland als uitgave voor 2011, waarvan al 430.000 euro begroot is. Meteen de grootste investering voor dit jaar aan een gemeenschapscentrum in heel Brussel.

In het vorige meerjarenplan van de VGC werden de bouwkosten van De Kroon geraamd op 2,3 miljoen euro. Het centrum gold toen samen met Heembeek-Mutsaard als het laatste echt 'verbouwbehoeftige' gemeenschapscentrum. Inmiddels is het bedrag verhoogd na aanpassingen aan het project en (verplichte) aanbestedingswijzigingen.

De noodzaak tot een functieversterking van De Kroon, aangepast aan de lokale, 21ste-eeuwse behoeften, werd in het najaar van 2006 plots concreet. De verbouwingsopdracht ging naar 'zalenspecialist' Este Architects, de winnaar van de openbare wedstrijd.

De tandem Este/Dhont wil op het grasplein rechts naast De Kroon de oude aanbouwsels afbreken om er (vanaf mei) een ondergrondse zaal voor 160 man te bouwen. In de tweede fase volgt dan het nieuwe eetcafé (waar nu de petanquebaan ligt). Aansluitend kan het huidige café al verhuizen. Waar het grasveld nu doorloopt achter de petanquebaan, komen het café- en tuinterras en de hondentoiletten. In de derde fase wordt de oude Kroon verbouwd. Het nieuwe onthaal komt waar vandaag het café huist. Het trefzaaltje beneden wordt een repetitie- en theaterzaaltje. De eerste verdieping wordt ingericht als danszaal, atelierruimte en vergaderlokalen. De administratie verhuist naar beneden, achter het onthaal.

Directeur Marc Dubois is optimistisch: "Zeker tegen einde 2012 hoop ik dat de bouw rond is."
Bovenop de bouwfinanciering heeft de VGC vanaf 2012 nog een budget voor uitrusting (van tafels en stoelen tot borden) en theatervoorzieningen (beamers en dergelijke) uitgetrokken voor De Kroon. Die uitgave zit in de totaalbudgettering van 2,8 miljoen (prognose) voor alle gemeenschapscentra tot 2015.

Het hele verloop van het bouwproces zal vanaf mei op internet te volgen zijn. De plaatselijke fotoclub SAB maakt een fotoverslag, dat zal resulteren in een overzichtstentoonstelling van de werkzaamheden als het glas op de nieuwe Kroon wordt geheven.

Candelaershuys, Ukkel: Op zoek naar alternatief voor statig herenhuis

Voor het Candelaershuys staat maar 300.000 euro ingeschreven. Meer dan de boel in stand houden kun je daarmee niet, beaamt cultuuranimator Lander Exelmans. "We spreken dan over een nieuwe brandtrap, een nieuwe keuken en de herinrichting van de benedenverdieping." Maar daarmee zijn de geluidsproblemen niet opgelost. Het Candelaershuys zoekt wel degelijk een nieuwe locatie. "Maar dat is in Ukkel niet gemakkelijk," zegt centrumverantwoordelijke Bart Desmedt. "Toch leeft de hoop dat we snel iets gaan vinden." De­smedt hoopt op een voldoende groot gebouw, om er ook het dienstencentrum Lotus in onder te brengen. Het dienstencentrum De Kat is vorig jaar dichtgegaan.

Als het Candelaershuys een groot onderkomen vindt waar ook alle verenigingen terechtkunnen, dan wordt ook het wijkhuis Carloo verkocht.
Het Candelaershuys krijgt twintig maanden om een nieuwe locatie of bouwgrond te vinden

Den Dam, Oudergem: Binnen twee jaar een nieuw centrum

De werkzaamheden aan het gemeenschapscentrum Den Dam in Oudergem gaan binnenkort van start.

"De komende twee jaar verhuizen we naar ons tijdelijke adres op het Gemeenteplein. In de tussentijd wordt er gewerkt aan wat vanaf 2013 het nieuwe gemeenschapscentrum moet worden: een nieuw gebouw op de Waversesteenweg, een paar huizen verder dan waar het vroegere centrum was," zegt centrumverantwoordelijke Ria Vanden Driessche. De nieuwe Dam maakt deel uit van een groot vastgoedproject met woningen en winkels.
"Het nieuwe centrum zal iets kleiner zijn, maar wel functioneler. We rekenen er ook op dat we wat wijzigingen kunnen aanbrengen aan het meubilair."

Op het tijdelijke adres zal er de komende twee jaar mogelijkerwijs een lichte wijziging van activiteiten plaatsvinden, uit plaatsgebrek. Vanden Driessche zegt dat het oude gemeenschapscentrum sinds 1986 ongewijzigd is gebleven, op enkele kleine ingrepen na.

In het investeringsplan 2011-2015 van de Vlaamse Gemeenschapscommissie (VGC) wordt twee miljoen euro uitgetrokken voor de werkzaamheden aan de nieuwe Den Dam.

Elzenhof, Elsene: 'Er moeten keuzes gemaakt worden'

Het gemeenschapscentrum aan de Kroonlaan in Elsene rekent in de nabije toekomst op een bedrag van 2,5 miljoen euro. Eén miljoen daarvan staat ingeschreven voor de perio­de tot 2015.

"Op dit moment wordt de laatste hand gelegd aan de kernrenovatie van het centrum," zegt Gudrun Willems van Elzenhof.
"Dat houdt in dat de brandveiligheid in orde is en dat ons centrum toegankelijker wordt gemaakt."
Na de kernrenovatie staan voor 2015 andere werkzaamheden gepland.

"We willen vooral meer atelierruimtes voor onze kinderwerking. Het overige is nog hoogst onzeker, we kunnen alleen meegeven dat er binnenkort keuzes zullen moeten worden gemaakt. Het is nog niet helemaal duidelijk hoe we dat miljoen zullen kunnen aanwenden."

Het centrum rekende in het verleden op het wijkcontract Scepter voor een uitbreiding van zijn gebouwen en een link naar een grote tuin op de vlakbij gelegen spoorwegberm. "Maar dat plan gaat niet door, heeft de gemeente laten weten. Toch hopen we dat het ooit nog kan," besluit Willems.

De Rinck, Anderlecht: 6,5 miljoen euro voor complex in rode baksteen

Op het Dapperheidsplein verrijst een heel nieuw gemeenschapscentrum, maar niet voor 2015.
Het architectenbureau Lava uit Leuven won in 2008 de architectuurwedstrijd met een ontwerp waarbij tabula rasa wordt gemaakt met nagenoeg het hele gemeenschapscentrum De Rinck in Anderlecht zoals het nu is. Alleen de twee beschermde huizen op het Dapperheidsplein blijven staan. De onderkomen arbeidershuisjes en het atelier in de Kapittelstraat gaan tegen de vlakte, en ook het pand met de middeleeuwse pastichegevel op het Dapperheidsplein verdwijnt.

Na de afbraak kan een nieuw gemeenschapscentrum verrijzen. Dat mag ook wel: heel wat lokalen zijn in erg slechte staat, in de traphal regent het binnen, en de huidige polyvalente zaal ademt de jaren 1970 in al haar rusticiteit en beantwoordt niet meer aan de huidige behoeften.

De ingang van het nieuwe gebouw komt aan het Dapperheidsplein, waar een lange gang met lichtstraat toegang zal geven tot een grote polyvalente zaal en een dozijn les- en vergaderlokalen. De Kapittelstraat zal er drastisch anders uitzien. Er komt één lange gevel, in rode baksteen, met uitsparingen voor tuintje, terras en balkon.

De Vlaamse Gemeenschapscommissie (VGC) trekt hiervoor 6,5 miljoen euro uit. Dat is minder dan de 9 miljoen die eerder circuleerde. Dat betekent dat er in het project gesnoeid zal moeten worden. Anderzijds is 6,5 miljoen euro nog altijd een pak meer dan de 4 miljoen die in de eerste ramingen werden genoemd.

Wat zeker al veel geld zal kosten, is de renovatie van de twee beschermde huizen. De panden uit de zeventiende eeuw zullen helemaal volgens de regels van de kunst gerestaureerd worden. Ze zullen ook het nieuwe café van het gemeenschapscentrum huisvesten.

Dat met de datum voor de verbouwing al enkele keren is geschoven, heeft onder meer te maken met de verwevenheid van De Rinck met de muziekacademie, die ernaast ligt. De academie wil graag een nieuw auditorium in de kelders. Dat kan, maar ze zal dat zelf moeten bekostigen. Het prijskaartje wordt op 1,5 miljoen euro geraamd.
Ook heeft Bruno De Lille (Groen!), het VGC-collegelid dat in 2009 aantrad, de plannen nog wat bijgestuurd. Zo wil hij 'integrale toegankelijkheid' voor rolstoelgebruikers: zij moeten in het hele gebouw terechtkunnen. Dat vraagt wellicht om bijkomende liften. Daarnaast vraagt De Lille ook meer aandacht voor energiezuinige maatregelen. Die bijkomende vragen bepalen mee de prijs, en ze beïnvloeden de timing. De architecten kunnen nu aan de slag om de plannen bouwklaar te maken binnen de budgettair opgelegde marges.

Als dat dossier klaar is - en dat kan snel gaan, klinkt het bij de VGC-administratie -, dan kan de bouwaanvraag ingediend worden. Ten vroegste een jaar later wordt dan een bouwvergunning verwacht. Begin 2013 kan met de afbraak begonnen worden, en nog eens twee jaar later moet het bakstenen complex klaar zijn.

De Platoo, Koekelberg: Tevreden, en toch verhuizen

De Platoo, het vroegere Trefcentrum Koekelberg, zit al sinds 1978 in een mooi rijhuis aan de Pantheonlaan. Toen centrumverantwoordelijke Erwin Thevissen er meer dan twintig jaar geleden begon te werken, zag het er enigszins anders uit dan nu. "We konden alleen iets organiseren in de woonkamer, die niet groot was en behoorlijk onderkomen," zegt hij. Het weerhield hem er niet van om allerlei concertjes in te richten, binnen, maar ook buiten, in het park aan de overkant. Zo ontstond het zomerfestival Plazey.

Nadat tijdens een van de huiskameroptredens het plafond naar beneden was gekomen, was het voor de VGC duidelijk dat de veiligheid in het gedrang was. Er volgde eind jaren 1990 een grondige renovatie, waarbij onder meer het binnenplaatsje overdekt werd en de garage omgevormd werd tot een professionele keuken. "Het maximale is uit het gebouw gehaald. Behalve de keuken en twee kantoorruimten hebben we nu twee zalen met bar voor feesten of optredens, en nog een klein vergaderzaaltje."

Twaalf jaar na de renovatie is Thevissen nog altijd tevreden. Maar het blijft lastig dat je moet bellen om het centrum binnen te komen en dat de ruimte 'verschrikkelijk klein' is. "Veel kunnen we hier niet doen. Theater is heel ingewikkeld, een vormingsaanbod ook omdat we moeilijk elke week hetzelfde lokaal kunnen aanbieden. De mogelijkheden zijn hier snel uitgeput. Onze zaal beneden is heel geschikt voor kleine café-concertjes. Als er maar twintig man komt opdagen, is het nog gezellig. Maar als Eva De Roovere komt, dan kan er zeventig man binnen en moeten we zestig man weigeren."

Toch heeft Thevissen zelf niet gelobbyd om over een groter of ander pand te kunnen beschikken. "Wij doen een aantal zaken gewoonweg niet. Zo richten we ons niet op allochtonen, hebben we geen aanbod voor de derde leeftijd en organiseren we nauwelijks cursussen. Voor andere zaken - Plazey, onze krant, een kinderfestival - werken we intensief samen met de andere gemeenschapscentra uit de buurt, De Zeyp, De Kroon, Essegem." Thevissen werkt graag op die manier: "Het idee dat elk centrum uitgerust moet zijn om alle soorten activiteiten te organiseren, is achterhaald. Je kunt beter de taken van de gemeenschapscentra verdelen dan dat iedereen in zijn gemeente pietluttige, mieze­rige producties probeert op te zetten."

Inmiddels is de VGC bezig met de aankoop van de sporthal op de KUB-site. "Ons is nu voorgesteld om ook daarheen te verhuizen," zegt Thevissen. De bedoeling is dat er aan de hal een flink stuk bijgebouwd wordt. In de aanbouw zal plaats zijn voor de audiovisuele dienst en de sportuitleendienst van de VGC, voor de Chiro van Koekelberg, en ook voor De Platoo. Thevissen beseft dat die nieuwe locatie kansen biedt. "We moeten daar niet naast elkaar gaan werken, maar kunnen samen uitgroeien tot een cultureel vrijetijdscentrum, met bijvoorbeeld een uitgebreid aanbod aan bewegingscursussen voor jonge gezinnen." De ligging is wel wat minder. "Het uitzicht op het park en de gezelligheid van deze plek zullen we zeker missen."

Heembeek-Mutsaard, Laken en Heembeek: Hopeloos verouderd

Gemeenschapscentrum Heembeek-Mutsaard zit op twee locaties: een statig herenhuis in de De Wandstraat in Laken en het buurthuis De Kleun in de Frans Vekemansstraat in Neder-Over-Heembeek.

Dat laatste, een smal rijhuis, biedt qua infrastructuur niet veel meer dan een kleine woonkamer met een telefoon. De bovenverdieping kan niet benut worden: die is afgekeurd.

Het huis in Laken, een voormalige dokterspraktijk, is een stuk ruimer, maar het beantwoordt evenmin aan wat een modern gemeenschapscentrum moet zijn. Je moet een smal trapje op en aanbellen. Beneden doet de woonkamer dienst als polyvalente zaal. Voorts is er een rudimentair ingericht keukentje en één toilet, voor bezoekers en medewerkers. Boven is er een vergaderzaaltje en een smal kopieerhok. In de drie voormalige slaapkamers, die nu gebruikt worden als kantoor, zitten de medewerkers dicht op elkaar gepropt. Tot voor twee weken moesten ze één enkel telefoontoestel delen, zo'n ouderwets exemplaar met een draaischijf. In het huis is overal enkel glas en het dak is niet geïsoleerd. Het pand heeft één grote troef, de riante tuin, maar die is moeilijk toegankelijk.

Het resultaat is dat er, op wat taallessen en vergaderingen van verenigingen na, nauwelijks activiteiten in het gemeenschapscentrum plaatsvinden. "Alles wat we hier ondernemen, is enorm arbeidsintensief. Je bent ongeveer de hele dag aan het sleuren met een podium of een tent voor een activiteit van een paar uur," vertelt centrumverantwoordelijke Kris Ribbens. Het heeft de medewerkers wel creatief gemaakt. Ze programmeren vooral op verplaatsing, in de kinderboerderij Nos Pilifs, in het naburige zwembad, in het Chinees Paviljoen.

Veel heeft de Vlaamse Gemeenschapscommissie (VGC) niet geïnvesteerd in de modernisering van dit gemeenschapscentrum. Maar er zijn wel plannen geweest voor een verhuizing. Eerst naar een nieuwbouw in dezelfde straat, waar ooit vijf arbeidershuisjes te koop stonden, later naar het vrijgekomen postgebouw van Heembeek. Maar het Brusselse onderwijs was de VGC telkens te snel af.

En toen kwam het prachtige plan voor een grote woonzorgzone in Heembeek, waarin ook het gemeenschapscentrum en de Nederlandstalige bibliotheek geïntegreerd zouden worden. Dan konden beide ongeschikte en verouderde huizen eindelijk verkocht worden.

De laatste weken is echter duidelijk geworden dat het ambitieuze nieuwbouwplan nog maar weinig kans maakt. De Vlaamse Gemeenschap wil het publiek-private project uiteindelijk toch niet trekken. De VGC heeft de twee miljoen euro, uitgetrokken voor de bibliotheek en het gemeenschapscentrum, weer opgeborgen en zoekt naar een andere oplossing. Er wordt nu gezegd dat Mutsaard zal opgaan in het ande­re Lakense gemeenschapscentrum, Nekkersdal. Voor Heembeek overwoog de VGC de parochiezaal Familia te kopen. Maar die optie blijkt op een paar onoverkomelijke hindernissen te stuiten. Waar de Nederlandstalige Heembekenaren elkaar in de toekomst zullen kunnen treffen, is dus nog een raadsel.

Vaartkapoen, Sint-Jans-Molenbeek: Een binnentuin, petanquebaan, een eetcafé en nieuwe lokalen

De plannen voor een gloednieuwe Vaartkapoen staan al twee jaar op papier. Pas vanaf 2014 worden ze verwezenlijkt.
De Vaartkapoen is landelijk bekend als concertzaal, maar is ook actief in de buurt als tewerkstellingsinitiatief, dienstencentrum voor senioren en Nederlandstalig cultureel centrum. In de jaren 1980 was er een grote verbouwing, maar een aanzienlijk deel van het complex staat momenteel zowat te verkrotten. Twee huizen worden zelfs, met toestemming van de VK, gekraakt.

Het architectenbureau Waw uit Sint-Genesius-Rode tekende in 2009 plannen voor de renovatie van het hele complex. Kostprijs: 2,5 miljoen euro. Enkele huizen in de Pastorijstraat en één in de Sint-Jozefsstraat gaan in die plannen tegen de vlakte, net als twee oude hangars in het binnenblok. In de plaats daarvan komt een grote, semi-publieke binnentuin die langs beide straten toegankelijk zal zijn. In de tuin komt verder een petanquebaan en, tegen de concertzaal aan, een nieuwbouw waar plaats zal zijn voor een eetcafé (aan de straatkant) en tal van polyvalente ruimtes. De Vaartkapoen heeft daar vandaag een chronisch gebrek aan, zeker nu steeds meer Nederlandstaligen zich in de gemeente zijn komen vestigen. Ook het onthaal komt in dat gebouw. De ingang van het gemeenschapscentrum wordt verlegd naar de Pastorijstraat. De toegang tot de concertzaal blijft in de Schoolstraat. De foyer van de concertzaal wordt aangepakt, net zoals de leveringsruimtes.

De verbouwing staat pas geprogrammeerd voor begin 2014. De Molenbekenaars zullen dus nog even geduld moeten oefenen.

Nekkersdal, Laken: Op weg naar derde verbouwing

Nekkersdal, een complex van samengevoegde huizen, onderging 25 jaar geleden een eerste verbouwing. Die was niet erg geslaagd: de sportzaal bleef half afgewerkt achter, de binnenplaats had meer weg van een krater.

De ploeg van Nekkersdal nam het heft in handen. Ze werkte de sportzaal af en richtte zelf lokalen in telkens als er een nieuwe activiteit bij kwam: een consultatiebureau, een spelotheek, buitenschoolse opvang. "Maar er was nooit een masterplan," zegt centrumverantwoordelijke Rik Fobelets. "In de jaren 1990 werden de grote mankementen van het gebouw erg voelbaar. Er was geen ingang langs de Bockstaellaan, geen verbinding met de bibliotheek, geen café." Dit werd aangepakt bij een volgende verbouwing, die in 2003 afgerond werd. Het centrum omvat nu, buiten de bib en de sportzaal, een café, zeven vergaderzalen, een feestzaal, een crea-atelier en een toneelzaal met honderd zitjes.
Uit de audit die Pascal Smet (SP.A) in 2006 liet uitvoeren, kwamen nog andere tekortkomingen van het gebouw naar voren: onoverzichtelijk, te weinig zichtbaar, onvoldoende toegankelijk, energieverslindend. Architecten tekenden een ontwerp waarin die problemen verholpen worden. Het nieuwe infrastructuurplan meldt dat dit ontwerp in fasen zal worden uitgevoerd. Toch is het voor de Nekkersdal-ploeg niet duidelijk wat er nu precies gaat gebeuren. Fobelets: "Er zijn besparingen; niet het hele ontwerp kan dus gerealiseerd worden. Bovendien krijgen sommige gemeenschapscentra een 'bovenlokale' functie. Nekkersdal komt in aanmerking, maar dan moet de toneelzaal uitgebreid en verbeterd worden. Voor de uitstraling is dat goed. We hopen alleen dat dit niet ten koste gaat van onze lokale werking. In het plan wordt de renovatie begroot op 5,37 miljoen euro, maar de eerste vijf jaar wordt maar 2,7 miljoen uitgetrokken. Daarmee kun je niet én het ontwerp uitvoeren én de toneelzaal vergroten."