Vijf jaar of langer in de noodopvang: Samusocial wil alternatieven voor sans-papiers

Bijna zeven op de tien personen in de opvangcentra van Samusocial hebben geen verblijfsrechten in België. Toch blijven deze mensen soms meerdere jaren van de centra gebruikmaken. Een onhoudbare situatie, vindt de daklozenorganisatie, want hun noodopvang is duur en niet aangepast aan deze groep. Deze dinsdag lanceert de sector een campagne om de rechten van sans-papiers te verbeteren.

Samusocial lanceert de campagne samen met partnerorganisaties Ciré, ’t Eilandje, Brussels Platform Armoede en Dokters van de Wereld. Ze zullen dinsdagochtend infoboekjes uitdelen aan grote metrostations en affiches ophangen in heel Brussel. In de Beurs hangen de komende maand portretten van vier mensen die momenteel zonder papieren in de noodopvang verblijven.

“De noodopvang is anoniem en is er voor iedereen,” verduidelijkt Marie-Anne Robberechts van Samusocial. “Maar mensen zonder papieren blijven er momenteel zitten zonder enig perspectief.” Vorig jaar maakten meer dan zeshonderd mensen zonder verblijfsrechten al zeker vijf jaar gebruik van de noodopvang. Bijna de helft van hen bleef er zelfs al langer dan zeven jaar. Het gaat zowel om mensen in een lopende asielaanvraag, als om uitgewezen asielzoekers en Europeanen die geen wettelijke job of thuis in Brussel hebben en daardoor hun verblijfsrechten in België verloren.

De centra zijn daar niet op voorzien, zegt Samusocial, en noodopvang is duur: een ULB-studie berekende vorig jaar nog dat elke persoon die er overnacht 60,11 euro per dag kost aan de overheid. Opgeteld gaat het dagelijks om ruim 115.000 euro voor alle gebruikers.

De kost kan verlicht worden door alternatieven te verbeteren of bekender te maken, denkt Samusocial. In dat kader doet de organisatie een reeks aanbevelingen rond gezondheidszorg, werk en gender. “Die zijn nogal technisch en zullen we in een tweede fase van de campagne aan de politiek voorstellen. Nu richten we ons op het brede publiek,” zegt Robberechts. “We willen in de eerste plaats de precaire situatie van mensen zonder papieren zichtbaar maken.”

Medische hulp

In de Beurs hangt onder andere het portret van Lahcene, een vijftiger uit Algerije die tien jaar geleden naar België kwam. Hij diende vrijwel meteen een regularisatieaanvraag in, maar kreeg pas vier jaar later een antwoord. Dat was negatief. Intussen was de ziekte multiple sclerose bij hem vastgesteld. Hij krijgt nu in Brussel de nodige zorg en verblijft in een medisch noodcentrum van Samusocial, maar heeft geen papieren en vreest in Algerije geen verzorging meer te krijgen. “Hij zit dus al jaren klem,” zegt Robberechts. De campagne is geen pleidooi voor regularisatie, benadrukt ze. “We kijken welke andere oplossingen mogelijk zijn.”

(Lees verder onder de foto en video)

Een voorbeeld van de zaken die Samusocial aankaart, is het systeem van dringende medische hulp. Zonder de medische kaart die daarbij hoort, kunnen dakloze sans-papiers niet langs een arts, tandarts of ziekenhuis voor een bloedonderzoek of operatie. Maar het systeem is volgens Samusocial nog te weinig bekend bij mensen zonder verblijfsvergunning. Je moet ervoor langs een OCMW en de procedures duren dikwijls lang. Ook is er vaak een taalbarrière. De dringende medische hulp omvat daarnaast volgens Samusocial nog te weinig geestelijke gezondheidszorg, om bijvoorbeeld verslavingen te behandelen.

De organisatie raadt aan om procedures te verkorten en harmoniseren bij de verschillende OCMW’s. Dat geldt voor de medische rechten, maar ook voor wie als Europeaan een referentieadres nodig heeft om hier te kunnen werken.

Aantal vrouwen stijgt

Ook voor vrouwen wil de sector extra hulp, want hun aantal stijgt in de noodopvang, zien ze. Gina, 32, getuigt in de expo in de Beurs hoe ze uit Congo via Turkije naar Brussel vluchtte en hier zwanger raakte van een man die haar onderdak zou bieden. Dat ging niet door en de man heeft zijn kind niet erkend. Gina’s rechten bij het OCMW zijn nog altijd geblokkeerd. Ze verblijft nu, samen met haar dochtertje, in een noodhuis voor vrouwen. (Lees verder onder de foto)

Volgens Samusocial is meer dan de helft van de vrouwen in de noodopvang daar omdat ze slachtoffer werd van intrafamiliaal geweld. Het kan bijvoorbeeld gaan om vrouwen die via gezinshereniging naar België kwamen, maar hun rechten verloren zodra ze hun partner verlieten. Samusocial pleit daarom voor autonome verblijfsvergunningen, los van het echtelijk huis, en vraagt extra noodopvangcentra voor vrouwen alleen. Dat wil ze ook voor LGBTQIA+-personen.

De organisaties vragen ook om aangepaste woonvormen voor oudere personen zonder papieren. Vorig jaar waren de 58-plussers in die groep al met meer dan driehonderd in de noodopvang. (Lees verder onder de foto)

In de expo getuigt de Roemeense Mariana, die als poetshulp werkt, dat ze op haar 65ste op zoek is naar een tweede job om een eigen kamer te kunnen betalen. Transitwoningen en betere toegang tot rust- of verzorgingstehuizen zouden oudere sans-papiers volgens Samusocial kunnen helpen.

Kans op werk

En dan is er nog de toegang tot werk die de organisaties aan de kaak stellen. Vandaag heeft een deel van de sans-papiers in de noodopvang, net als Mariana, wel degelijk een job in België, alleen gebeurt dat doorgaans informeel. In de campagne vraagt Samusocial om de gecombineerde vergunning in ons land, voor werk en verblijf tegelijk, open te stellen voor werkende sans-papiers. “Want wie geen verblijfsrechten heeft, krijgt ook geen toegang tot onthaalhuizen en het reguliere hulpcircuit voor daklozen,” zegt Marie-Anne Robberechts. Dus blijven die mensen in de noodopvang.

“Het status quo is niet langer houdbaar,” besluiten Samusocial en de drie partnerorganisaties. “Geen enkele maatregel kan dakloosheid uit de wereld helpen zolang we geen humane, duurzame oplossing vinden voor het vraagstuk van mensen zonder papieren.”