ULB-studie: 'Elke dakloze persoon kost 40.000 euro per jaar'

Dak- en thuisloosheid kost Brussel elke dag minstens 600.000 euro. Dat blijkt uit een studie van de ULB in opdracht van de organisaties Recht op een dak en Syndicat des immenses. Voor iedere dakloze persoon zou de overheid ruim 40.000 euro per jaar betalen. De onderzoekers en de hulpsector pleiten voor nieuwe oplossingen. "Grosso modo kost herhuisvesting evenveel als het huidige daklozenbeleid in Brussel."

De studie is vandaag voorgesteld aan de ULB in het bijzijn van verschillende politieke partijen. Het is de eerste keer dat de kosten van dakloosheid in Brussel op deze manier zijn berekend. Dat gebeurde door onderzoekers van het departement Toegepaste Economie aan de ULB, dankzij financiering van 16 hulporganisaties vanop het terrein. Zij telden de kosten op van onder meer noodopvang, crisisvoorzieningen, straathoekwerk, gezondheidszorg, juridische bijstand en OCMW-hulp voor dakloze Brusselaars, maar keken ook naar de verloren overheidsinkomsten. Dakloze personen betalen minder sociale zekerheidsbijdragen, persoonsbelasting en geen gemeentebelastingen.

“Tot nu toe was er geen enkele studie naar de reële kost van dakloosheid in Brussel,” zegt onderzoekster Justine Carlier van de ULB. De hele raming baseert zich op het jaar 2019, voor de coronacrisis, dus uitzonderlijke uitgaven zijn niet meegeteld. De cijfers komen uit de jaarverslagen van hulpverenigingen, begrotingsdocumenten en eerdere studies. Sommige kosten zijn trouwens niet mee in rekening gebracht, zoals voedselhulp, politie-interventies of het onderhoud van de publieke ruimte.

Zelfs zonder die kosten komt het totaalplaatje uit op niet minder dan 600.000 euro aan kosten per dag. De noodopvang, bijvoorbeeld, kost voor elke persoon die er verblijft 60,11 euro per nacht. Met bijna 2.000 gebruikers (volgens de laatste daklozentelling in 2020, red.) is die opvang alleen al goed voor een dagelijkse 115.892 euro. De onthaalhuizen tellen nog eens voor bijna 67.000 euro, de dagopvangcentra voor hetzelfde bedrag. De OCMW-hulp wordt geraamd op 17.000 euro. Maar de grootste pot is het verlies aan sociale zekerheidsbijdragen en belastingen: elke dag wordt zo 317.000 euro niet betaald aan de overheid. Het gaat om federale, Brusselse en gemeentebelastingen.

Erg individueel

Die 600.000 euro komt per dakloze persoon uit op zo’n 113 euro per dag. De onderzoekers baseren zich daarbij op de laatste daklozentelling uit 2020, die ruim 5.300 dak- en thuisloze personen vond in Brussel. De telling houdt rekening met de verdeling over onthaalhuizen, ziekenhuizen, noodopvang en de bijstand die ze krijgen. Als we ervan uitgaan dat die personen doorheen het jaar gelijk gebruik maken van dezelfde hulp, zeggen de onderzoekers, komen we aan een jaarlijks bedrag van gemiddeld 41.168 euro per dakloze persoon.

Die 40.000 euro blijft wel een gemiddelde. Er zijn grote verschillen tussen de dakloze personen onderling, afhankelijk van de hulp die ze nodig hebben. Dat stelden de onderzoekers vast door met de personen zelf te gaan praten. Vooral voor mensen met psychische problemen of verslavingsproblematieken lopen de kosten op: tot 85.000 euro per jaar. (Lees verder onder de grafiek)

“De studie toont duidelijk dat elk leven op straat een hoge kost inhoudt voor de overheid, zonder nog de humane kost erbij te tellen,” zegt onderzoekster Carlier. Omdat sommige kosten dus nog niet berekend zijn, zoals politie-interventies, benadrukt de sector bovendien dat dit een onderschatting is. “Het beeld is onvolledig,” zegt directeur Laurent Dumoulin van hulporganisatie Diogenes. “We hopen op financiering om het onderzoek verder te zetten, want dakloosheid is geen statisch feit. Wie op straat leeft, ondervindt negatieve gezondheidseffecten op de langere termijn.”

Housing first

De onderzoekers vragen zich af of het huidige daklozenbeleid in Brussel wel werkt. De voorbije tien jaar is het aantal (gekende) dak- en thuislozen in Brussel zowat verdriedubbeld: van 1.724 mensen in 2008 naar meer dan 5.000 in 2020. Ondertussen wachten nog meer dan 50.000 gezinnen op een sociale woning. De sector is nu al bezorgd dat de wachtlijsten verder zullen stijgen door de energiecrisis.

De voorbije jaren zet Brussel wel meer in op housing first, het principe waarbij een dakloze persoon eerst een woning krijgt en van daaruit naar hulp op maat wordt geleid, bijvoorbeeld rond verslaving of depressie. Vandaag krijgen 200 Brusselaars zo'n hulp vanuit een eigen woning. “Die programma’s werken zeer efficiënt voor personen met hoge noden. Waarom zou het dan niet kunnen werken voor iedereen?”, zegt onderzoekster Carlier.

En vaak zijn ze ook niet duurder dan het kostenplaatje van een persoon op straat, leert hun studie. Dakloze Brusselaars aan een eigen woning helpen zou tussen de 33.000 en 70.000 euro kosten per persoon, afhankelijk van de nodige begeleiding. Dat is dezelfde spreiding als de kosten van noodopvang en hulpverlening voor mensen zonder eigen woonst.

“Grosso modo kost herhuisvesting even veel als het huidige daklozenbeleid in Brussel,” zegt Laurent d'Ursel van Recht op een Dak. “Dit is een historische studie. Ons doel is hiermee bereikt: de politiek kan niet langer doen alsof deze studie niet bestaat. Dakloosheid is geen fataliteit in Brussel, maar een politieke keuze.”

De berekening blijft hier wel beperkt, want zelfs personen in housing first kunnen nog gebruik maken van straathoekwerk of voedselhulp en soms om politie- en justitiekosten vragen. Dat is niet meegeteld, zoals in de rest van de studie. Medische hulp of psychische begeleiding kan bij housing first ook (tijdelijk) duurder zijn, precies omdat die groep intensief wordt begeleid. Een andere moeilijkheid is dat housing first alleen kan voor personen met Belgische rechten. Mensen zonder papieren, toch een grote groep van de dakloze bevolking in Brussel, komen niet in aanmerking. “De studie vraagt opvolging, maar toont op z'n minst dat een paradigmashift mogelijk is,” besluit Laurent Dumoulin van Diogenes.