‘Vijfhoekplan jaagt armen verder uit de stad’

De vernieuwing van de centrale lanen, de parking onder het Vossenplein, de nieuwjaarsviering op De Brouckère: het beleid van de Stad zal onvermijdelijk leiden tot de verdere gentrificatie van de Vijfhoek, zegt sociaal geograaf Mathieu Van Criekingen.

Volgens Van Criekingen is dat beleid al bezig sinds het begin van de jaren 2000. “De voorbeelden zijn overal te vinden”, zegt Van Criekingen, die verbonden is aan het Laboratorium voor Sociale Geografie van de ULB, aan brusselnieuws.be. “Denk maar aan de projecten aan het kanaal of de situatie in Sint-Gillis. Nu zijn er de parkingplannen in het centrum.”

Het verdringen van de armen is misschien niet het doel van het beleid, maar is wel een van de gevolgen van de doorgedreven stadsvernieuwing. “De algemene logica achter het beleid is het grondgebied zo veel mogelijk te laten opbrengen, " klinkt het. "Daarvoor moeten de prijzen van gronden en huizen zo veel mogelijk opgedreven worden. Nieuwe investeringen, nieuwe diensten en nieuwe handelszaken leveren immers extra belastinggeld op.”

Mensen met een laag inkomen krijgen het zo steeds moeilijker. “De lagere sociale klassen hebben steeds minder toegang meer tot het centrum”, zegt Van Criekingen. “Er is ook niet echt een buurt waar ze makkelijk naar kunnen uitwijken. In die logica is gentrificatie onafwendbaar.”

Immobiliënsector
De belangen van de immobiliënsector staan voorop, zegt de sociale geograaf. "Denk maar aan projecten als de woontoren Up-site aan het kanaal, of de ‘ondernemingsgebieden in een stedelijke omgeving’. Dat zijn gebieden die tot nu toe gereserveerd waren voor de industrie, maar waar sinds kort ook woningen kunnen gebouwd worden, meestal in het duurdere prijsgamma.”

Ook de uitbreiding van de voetgangerszone past in dat plaatje, zegt Van Criekingen. “Het gaat om veel meer dan een mobiliteitsproject. Een belangrijke factor voor het bepalen van de huurprijs van een handelszaak is de passage voor de deur. Hoe meer passanten, hoe hoger de huur kan opgedreven worden. De voetgangerszone wordt zo een manier om een heropleving van het winkelbestand te bereiken. En helpt zo mee een ander soort winkels aan te trekken: terwijl de N-VA het in Antwerpen heeft over ‘imagoverlagende’ handelszaken, praat het Brusselse stadsbestuur over ‘onbevredigende’ handelszaken.”

Zelfs de nieuwjaarsviering op het De Brouckèreplein past voor Van Criekingen in dat kader: de Stad wil een nieuw publiek aantrekken en daar ook een passend kader voor scheppen.

Zowel links als rechts
Het is ook geen kwestie van links of rechts, zegt de sociale geograaf. “Het is geen conflict dat de oude politieke breuklijnen volgt. Dit idee van het ‘valoriseren van het grondgebied’ vindt overal voet aan de grond, zowel bij linkse als rechtse partijen. Het is de dominante logica geworden, zodat we geen verschil meer zien in hun opvattingen, behalve in de gebruikte terminologie dan.”

Een gevolg is dat de lagere sociale klassen de steeds hoger wordende huurprijzen niet meer zullen kunnen ophoesten. “De huurdersbond zegt al lang dat er een probleem is. Maar daar wordt bijzonder weinig aan gedaan. Het sociale huisvestingsprobleem (er is een wachtlijst van momenteel 45.000 gezinnen, red.) groeit elk jaar nog.”

Vossenplein
Als je de armere Brusselaar in de stad wil houden, dan moet die hele logica van het ‘valoriseren van het grondgebied’ opnieuw bekeken worden, meent Van Criekingen. "Geen parking onder het Vossenplein is een eerste stap. Dat plein mag je niet vernietigen. In de Marollen heerst een bloeiende economie voor mensen met een lager inkomen. Als je niet veel te besteden hebt, kun je op de vlooienmarkt goedkope kleding of huisraad vinden, of een klusjesman die wel wat werk voor je wil opknappen."

"Voor veel werklozen of mensen met een lager inkomen in Brussel is zo’n plek van grote waarde. Om het heel cynisch te zeggen: als je de Marollen echt wil omvormen tot een uitbreiding van de Zavel, wat eigenlijk al een tijdje aan de gang is, dan moet de vlooienmarkt daar eerst weg.”

Mayeur: 'Jobs creëren voor de Brusselaars'
Het spanningsveld tussen stadsvernieuwing en gentrificatie is een gevoelig thema bij veel beleidsmakers, zeker bij de PS. Die partij zit al 14 jaar aan de knoppen in de Stad Brussel, en al 25 jaar in het Gewest. Op een meeting naar aanleiding de opening van het nieuwe huis van de Brusselse federatie op de Oude Graanmarkt probeerde burgemeester Yvan Mayeur de kritiek te counteren.

"Zeggen dat het verplaatsen van de nieuwjaarsviering de gentrificatie in de hand werkt, c'est du grand n'importe quoi", klonk het. "We proberen net alle Brusselaars te bereiken, ook zij die het moeilijk hebben. Vroeger hebben sommigen er misschien van gedroomd om de Brusselaars die er zijn te vervangen door andere Brusselaars. Misschien zijn er nu nog mensen die zo denken. Maar wij willen de levens verbeteren van de mensen die er zijn. Door een nieuwe dynamiek te brengen kunnen we de broodnodige jobs creëren voor die mensen."

Mayeur wijst erop dat de werkloosheidsgraad in heel wat wijken rond de 30 procent zit, voor jongeren lopen de cijfers nog hoger op;