Vorst, het nieuwe Sint-Gillis: 'Zelfde sfeer, maar dan goedkoper'

Kwisvraag. In welke gemeente openden onlangs een bakkerij-­brouwerij, een audiofiele bar en een artisanaal biercafé? Sint-Gillis, zei u? Nope, het is Vorst. De betaalbaardere buurgemeente is al jaren een toevluchtsoord voor bewoners die eerst in Sint-Gillis zochten. Ook cultureel beweegt er veel en de laatste tijd volgt ook een trendy handelsaanbod. “En natuurlijk heeft dat tot gentrificatie geleid.”

De Alsembergsesteenweg in Vorst, even voorbij Albert. Bakkerij-brouwerij Janine is nog maar vier weken open, maar er staat al een rij tot buiten. Binnen in het magnifieke pand – hoge plafonds, grote oude ramen en een karakteristieke hoekzuil – ligt het zuurdesembrood broederlijk naast een collectie bierflesjes. Geen toeval, want dat is nu net het kernidee van de nieuwe zaak: bier brouwen met broodresten en brood bakken met afval uit het brouwproces.

Janine is een familiezaak. De broers Maxime en Bertrand bakken, Maximes vrouw Marion brouwt en Bertrands wederhelft Carole neemt de communicatie op zich. “We wilden een buurt die we kennen,” legt Bertrand de locatiekeuze uit. “Mijn broer woont aan Hoogte Honderd, ik in Sint-Gillis. Die twee gemeenten zijn voor mij een beetje hetzelfde. En de gemeente Vorst heeft ons ook super geholpen door dit pand voor te stellen.”

Janine is niet de enige hippe zaak die de voorbije maanden en jaren opende in de wijk rond Hoogte Honderd. Even verderop is er sinds vorig jaar L'Altitude, een audiofiele bar waar dj's kind aan huis zijn. En vlak bij de art-decokerk op de heuvel kwamen er met Le Lombric, Mangiavino of Picpoul onlangs ook heel wat eet- en drinkgelegenheden bij. Richting Vanderkindere openden dan weer een biosupermarkt van The Barn en een coöperatieve boekhandel, weliswaar enkele meter over de grens met Ukkel. Het handelsaanbod rond Hoogte Honderd sluit daarmee steeds beter aan bij wat buurgemeente Sint-Gillis te bieden heeft.

De komst van die trendy zaken komt er nadat ook de bevolking is veranderd. Enkele decennia geleden behoorden de bewoners van de Hoogte Honderdwijk nog tot de oudste en meest Belgische van het gewest. Een blik op de cijfers van het Brussels Instituut voor Statistiek en Analyse (BISA) leert dat ze sindsdien steeds internationaler en jonger werden. Dat merkte ook Theo Van Rompay, die direct aan Hoogte Honderd woont. “Toen mijn jongste zoon geboren werd in 2014 was hij het enige kind in dit grote appartementsgebouw,” zegt de man die dit najaar nog maar afzwaaide als adjunct-directeur bij dansschool P.A.R.T.S. “Vandaag zijn het er een tiental.”

De trek naar het westen

Wat de wijk zo aantrekkelijk maakt? “Het dorpse karakter rond de kerk, de ligging met zicht over Brussel en vlak bij het Dudenpark,” zegt bakker Bertrand. “De mogelijkheid om een heel huis te kopen voor een prijs waar we in Sint-Gillis maar een appartement voor kregen,” vult Laurent Vermeersch aan. De ex-collega van BRUZZ vond met zijn gezin een stek in nabij Hoogte Honderd. “We hebben meer plaats, een tuintje en we moesten niet al onze gewoonten omgooien. De bakker en de school van de kinderen liggen nog steeds in Sint-Gillis.”

Notaris Stijn Joye ziet de evolutie als deel van een grotere beweging. “Vorst is nu al een zestal jaar erg in trek, met stijgende prijzen tot gevolg. We zagen de voorbije decennia hoe de voorkeur van kopers in die zone van Brussel eerst naar Elsene ging, tot die gemeente te duur werd, waarop de aandacht naar Sint-Gillis verschoof. Nu de prijzen ook daar de pan uit rijzen, is Vorst populair. Vroeg of laat zal die trek naar het goedkopere westen zich ook wel in Anderlecht doen voelen. Al is de barrière tussen Vorst en Anderlecht natuurlijk een stuk groter, met de sporen en de industriezone ertussen. Hoewel daar nu ook wel een woonwijk aan Biestebroek ontstaat.”

In immoprijzen uitgedrukt: een appartement in Vorst is met 3.170 euro per vierkante meter best nog wat goedkoper dan de 3.590 euro die je in Sint-Gillis neertelt. Maar de kloof met Anderlecht, waar diezelfde vierkante meter 2.570 euro kost, is heel wat groter.

Het Sint-Denijsplein in laag-Vorst, op een boogscheut van de Audifabriek en pal naast het park rond de abdij van Vorst. Dit zijn niet meer de burgerlijke hoogten die Brussel overschouwen, maar de vallei met zijn industrieverleden en ook nog een beetje -heden. Het is in die vallei dat het beduidend armere laag-Vorst zich uitstrekt van de Koningslaan tot aan het Bemptpark met zijn stoomtreintje.
Vier jaar geleden opende hier biowinkel La Vivrière aan het plein. “Een sprong in het duister,” noemde initiatiefneemster Aurélie Labarge de beslissing om zo'n zaak te openen in volks Vorst toen nog. Die sprong draaide goed uit, want La Vivrière trok ondertussen naar een groter pand enkele meter verderop aan hetzelfde plein. “Het draait prima en ik ben vooral blij dat we niet alleen het typische bio-bobopubliek bereiken,” zegt Aurélie.

Nieuwkomers

Ondanks het succes blijft La Vivrière een beetje een unicum rond het Sint-Denijsplein, waar de volkse handel nog domineert. In Café Venus op hetzelfde plein zien we enkel oudere mannen op het terras waar een bord stoemp met worst aanprijst. Langs de Neerstalsesteenweg domineren kruideniers, telefoonwinkels en is er een Zeeman. “De handel is hier niet zoveel geëvolueerd, maar de bevolking wel,” zegt Labarge. “Er zijn veel jonge gezinnen bijgekomen, een fenomeen dat je nog meer ziet op de Van Volxemlaan, richting Wiels en Sint-Gillis. Daar zitten ook veel kunstenaars.”

Wat niet is, kan nog komen. Want Vorst wil het Sint-Denijsplein opnieuw aantrekkelijk maken als het echte centrum van zijn gemeente. In het kader van het ABY-project komt er een concertzaal, bibliotheek én muziekacademie tussen het Sint-Denijsplein en het verloederde abdijdomein, dat uitgebreid en opgeknapt wordt.

Als schepen van Stadsheropleving én Cultuur is eerste schepen Charles Spapens (PS) de drijvende kracht achter het project, net als achter tal van recente cultuurinitiatieven in de gemeente, zoals Forest Sounds en het artiestenparcours, vaak in samenwerking met Sint-Gillis. “De combinatie van die twee bevoegdheden heeft zin,” zegt de schepen. “Zowel cultuur als openbare ruimte kan mensen emanciperen en dat is wat we willen.” Spapens benadrukt dat het niet de bedoeling is om daarbij nieuwe bewoners aan te trekken die de plek van de huidige Vorstenaars innemen. “We willen niet gentrificeren.”

Gentrificatie, het hoge woord is eruit. Ondergaat Vorst meer dan andere gemeenten die dynamiek waarbij oorspronkelijke bewoners moeten wijken voor kapitaalkrachtigere nieuwkomers? En heeft het gemeentelijke beleid daartoe bijgedragen? Voor onderzoeker Simon Debersaques (ULB) is het antwoord ja. De geograaf onderzocht met name hoe de komst van kunstencentrum Wiels in laag-Vorst de volkswijk errond veranderde.

“De gemeente en met name ex-burgemeester Corinne De Permentier (MR) zag Wiels echt als een hefboom om ook de wijk errond te transformeren,” vertelt Debersaques. “Op hetzelfde terrein moest trouwens ook een luxewoonwijk gebouwd worden, een project dat afgevoerd is. Die transformatie kwam er ook grotendeels. Vanaf 2010 zie je een nieuw soort bevolking naar laag-Vorst trekken, vaak nog studenten en de lagere middenklasse. Gaandeweg kwam dan ook een groep met een hoog cultureel kapitaal, erg bewust levende middenklassers die bijvoorbeeld bio kopen.”

Geen parvis

Hoewel die beweging al sinds 2010 bezig is, hoorde Debersaques bij die nieuwe bewoners ook vaak eenzelfde verzuchting: dat het handelsaanbod in laag-Vorst toch niet top was. “En net dat is nu wél veranderd, waardoor die gentrificatie zichtbaarder wordt. Denk aan biercafé Dekkera in de Van Halenwijk, kaaswinkel Jacques vlak bij De Mérodestraat of de transformatie van Rocket's op de Van Volxemlaan tot een café voor ouders met kinderen.

De onderzoeker ziet trouwens nog een andere factor die de verhipping van de gemeente in de hand werkt. “Dat Union nu in eerste klasse speelt levert meer supporters op, die voor animo in de gemeente zorgen én de gemeente ook leren kennen.”
De geograaf nuanceert die beweging naar trendy Vorst meteen ook. “Vorst zal toch vooral een residentiële gemeente blijven en het nieuwe Sint-Gillisvoorplein zal hier niet snel ontstaan. En vergeet ook niet dat veel migranten in de arme buurten eigenaar zijn hun pand, waardoor ze er gewoon kunnen blijven wonen. Gelukkig maar.” De komst van een biowinkel betekent ook niet per se dat een buurt zwaar gentrificeert, benadrukt Debersaques. “De vraag naar hoogwaardige voeding neemt vandaag overal toe.”

Ook gentrificatie-expert Mathieu Van Criekingen (ULB) ziet hoe cultuur in Vorst een middel werd om nieuwe bewoners aan te trekken, ook na de periode van de liberale burgemeester. “Vorst heeft het model van Sint-Gillis daarin proberen te kopiëren. Het gebruikelijke discours is dat er op die manier geld in de gemeentekassa komt, waardoor het bestuur de armsten weer kan ondersteunen. Maar in werkelijkheid leidt het toch vooral tot een krimpend gebied waar je nog iets betaalbaars vindt. Temeer omdat Vorst slecht scoort op sociale woningen en er dus geen tegengewicht is.” Een blik op de BISA-cijfers staaft dat laatste alvast. Amper 5 procent van de woningen in Vorst is sociaal, nog minder dan het bescheiden gewestelijke gemiddelde van 7,2 procent.

Centrum van de wereld

Wie zijn gemeente steeds aantrekkelijker maakt, maar niets doet aan het betaalbare woningsaanbod, vraagt eigenlijk om gentrificatie, beseft schepen Spapens. “Dat is net waarom we nu wél werk maken van meer sociale woningen. De komende zes jaar zullen er zeker tweehonderd bijkomen in Vorst, onder meer in de wijk van de Luttrebruglaan en in Neerstalle.” De eerste schepen zit ook lichtjes verveeld met de link die we leggen met het naburige Sint-Gillis. “Men doet zo'n beetje alsof Sint-Gillis het centrum van de wereld is. Het is een leuke plek om iets te drinken of te eten, akkoord. Maar Vorst heeft zijn eigen troeven. We hebben het ideale evenwicht tussen stad en groene ruimte.”