Vrouwen heroveren Noordwijk: 'Eenmaal donker kom ik niet meer buiten'

Wat betekent het om als vrouw te leven in de Noordwijk? Die vraag stelt de organisatie Rebelle met North womxn, een nieuw kunstproject dat via fotografieworkshops probeert de buurt terug te claimen en vrouwvriendelijker te maken. “Vroeger was ik nooit bang, nu moet ik elke dag wel eens de politie bellen.”

Eind juni 2022 stelde Vlaams minister van Brussel Benjamin Dalle (CD&V) twaalf Brusselse 'broedplekken' voor om samenwerkingen te laten ontstaan tussen de socioculturele sector, het onderwijs, sportverenigingen, de welzijnssector en jeugdwerkingen. TRACK, in het voormalige treinmuseum van het Noordstation, is een van die broedplekken, en zet specifiek in op doelgroepen die geconfronteerd worden met de stedelijke problematieken in de buurt van het station. Samen met zeven andere organisaties maakt Rebelle deel uit van de broedplek.

“Met Rebelle wil we ons binnen deze broedplek richten op mensen uit de Noordwijk die zich identificeren als vrouw of non-binair. Met het project North womxn willen we een licht schijnen op wat het betekent om vrouw te zijn in de Noordwijk en verbinding creëren tussen de deelnemers. Dat doen we met behulp van fotografie – een heel toegankelijk medium, want bijna iedereen heeft ooit al wel eens een foto genomen, zeker nu zowat elke telefoon uitgerust is met een camera,” legt educatief medewerker Jasmien Beullens uit.

“Om de vrouwen kennis en ervaring te laten opdoen, organiseren we vier gratis fotografieworkshops waarin we telkens een ander facet van hun bestaan belichten: leefomgeving, zelfportret, vrienden en familie, en de wijk. Na de workshops is het de bedoeling dat de vrouwen zelf op pad gaan met een camera die ze van ons kunnen lenen. Hun leefwereld is het onderwerp. Wie kan die beter in beeld brengen dan zijzelf?”

Voor de workshops werkt de vrouwenvereniging samen met fotografe Monica Monté. “Dat is zeker geen toeval”, vertelt Jasmien Beullens. “Monica is zelf heel erg bezig met feminisme en kan de deelnemers dus niet alleen begeleiden op technisch vlak, maar ook inhoudelijk. Want je foto perfect kadreren en de juiste sluitertijd bepalen zijn belangrijk, maar het verhaal achter de beelden is nog veel belangrijker. Alleen zo kunnen we een inkijk krijgen in de leefwereld van deze vrouwen en hoe zij het leven in hun wijk ervaren.”

Na afloop van de workshops wil Rebelle samen met de deelnemers een tentoonstelling organiseren in TRACK en grote afdrukken van de beelden verspreiden in het straatbeeld. “Op die manier willen we de openbare ruimte een stukje teruggeven aan vrouwen. We zijn, nog voor we besloten hadden dat we rond fotografie zouden werken, met heel wat organisaties uit de Noordwijk in gesprek gegaan en samen tot dit idee gekomen. Het project past ook helemaal in het opzet van de broedplek als living lab. We weten waar we starten en waar we, ongeveer, willen eindigen, maar de weg van punt a naar punt b hebben we bewust niet op voorhand uitgestippeld. We willen ons ook laten leiden door de deelnemers zelf en onderweg kunnen bijsturen waar nodig,” besluit Jasmien Beullens. “Op die manier geven we de deelnemers veel vrijheid, want het laatste wat we willen, is dat zij zich tijdens onze workshops ongemakkelijk of onveilig voelen.”

Geen manieren

Maar hoe ervaren de vrouwen uit de Noordwijk hun buurt zelf? In het Gaucheretpark lopen we de Turkse Gyulbie Halil tegen het lijf, op wandel met haar hondje Fifi. Of zij de buurt goed kent? “Jazeker, ik woon en werk al vijftien jaar in de Aarschotstraat. Overdag poets ik het bordeel en de vitrines, doe ik boodschappen en maak ik koffie. 's Avonds en 's nachts houd ik de bar open. Ik heb altijd veel van deze buurt gehouden, maar de laatste tijd gaat het hier echt niet goed.”

“Vroeger was ik nooit bang, maar de laatste jaren is dat veranderd,” verduidelijkt Halil. “Niet hier, overdag in het park, wanneer ik mijn hondje uitlaat, maar 's nachts in de stationsbuurt. Er is veel meer agressie, zeker naar vrouwen en sekswerkers toe. In het verleden was de sfeer in en rond de Aarschotstraat goed, en toonden zowel de bazen als de bezoekers veel respect voor de meisjes. In de bar was het altijd gezellig. Nu is er totaal geen respect meer. Terwijl de bordelen vroeger vooral beheerd werden door vrouwen, zijn het nu veel vaker agressieve mannen die er de plak zwaaien en die duidelijk geen manieren hebben geleerd op school.”

“Elke dag gebeurt er wel iets waardoor ik de politie moet bellen. De laatste tijd zie ik ze vaker patrouilleren in de buurt, en dan voel ik me meer op mijn gemak. Gisteren heb ik ze meermaals voorbij de bar zien wandelen, ook agenten in burger, en dat vind ik absoluut een goede zaak. Ze zijn er om ons te beschermen en zorgen voor meer rust en controle.”
“Overdag is het hier een wereld van verschil,” vertelt Halil. “Zeker wanneer er veel passage is van de werknemers uit de kantoorgebouwen. Bovendien ken ik heel wat mensen in de buurt; zij helpen mij en ik help hen. Als ik iemand zie bedelen en ik kan iets missen, dan deel ik mijn geld.”

Aardige dieven

Wat verderop maken we in het speeltuintje kennis met Francielle Santo en haar dochtertje. Zij woont nog maar zes maanden in de Noordwijk, maar heeft er al heel wat over te vertellen. “Ik heb hiervoor in verschillende Anderlechtse buurten gewoond en vind deze wijk aangenamer om te leven. De buurt is schoner – nog steeds niet heel erg netjes, maar toch een pak properder dan in Anderlecht. En angst voel ik hier niet echt. Maar ik kom dan ook uit Brazilië en ben dus wel wat gewend. De kerk waar mijn man en ik naartoe gaan, ligt in Vorst. We nemen dus vaak het openbaar vervoer aan of in het Noordstation, zowel overdag als 's avonds. 's Avonds ga ik alleen samen met mijn partner de deur uit, maar overdag is hij gaan werken en ben ik alleen met onze dochter. Ik kan het goed vinden met de buurvrouwen in ons appartementsblok. Het is niet dat we elkaars deur platlopen, maar we komen met elkaar in contact in de lift of in onze gedeelde tuin. We hebben allemaal verschillende nationaliteiten, maar kunnen het goed vinden en hebben het fijn samen. Hoewel je hier vooral mannen over straat ziet lopen, zitten de parken vol met andere moeders. Zij zijn altijd heel aardig. Ook als we niet met elkaar praten, is het fijn om te weten dat je niet alleen bent.”

“Zelfs de dieven zijn hier aardig,” zegt Santo. “Enkele maanden geleden was ik op weg naar de supermarkt toen ik net voor mij zag hoe gauwdieven iemand probeerden te beroven. De man wiens portefeuille gestolen werd, had het meteen door en richtte zich tot de zakkenrollers. Hij vroeg zijn portefeuille terug en … kreeg hem zonder gemor. Ik ben zelf opgegroeid in Rio de Janeiro en daar zou zoiets nooit gebeuren! Dat had ik werkelijk nog nooit meegemaakt: dat mensen met een dief gingen onderhandelen en dan nog 'wonnen' ook. Sindsdien ben ik er al meermaals getuige van geweest, ook eens met een gestolen telefoon. Toen ik dat vertelde aan mijn familie in Brazilië, stonden ze allemaal even verstomd als ik.”

Inclusieve openbare ruimte

Andere vrouwen die we spraken, wilden liever niet op foto, maar één iets kwam heel vaak terug: eenmaal het donker is, komen heel wat vrouwen die in de Noordwijk wonen hun deur niet meer uit. Er heerst dus zeker een groot onveiligheidsgevoel. Dat de buurt kampt met problemen, valt ook moeilijk te ontkennen. Afgelopen zomer nog kondigde de gemeente Sint-Joost-ten-Node een rist maatregelen aan om de onveiligheid in de Noordwijk aan te pakken. Die kwamen er onder meer na een grote hoeveelheid klachten van buurtbewoners. Dat beseffen ook de beleidsmakers. “In de Noordwijk zijn er concrete plannen om het stedelijke weefsel te herstellen. Het wordt veel meer dan een kantoorwijk. Er komen ook woningen, hotels, een nieuwe tramlijn, het nieuwe Zennepark,” liet staatssecretaris voor Stedenbouw en Erfgoed Ans Persoons een maand geleden nog optekenen op deze pagina's.

“De buurt draagt nog steeds de sporen uit het verleden, toen de volledige wijk gesloopt en heraangelegd werd als kantoorbuurt. Momenteel willen we er opnieuw een levendige wijk van maken, onder meer door winkels en horeca te installeren op de benedenverdieping van gerenoveerde kantoortorens. Op die manier zorgen we voor meer activiteit buiten de kantooruren, wat de sociale controle bevordert,” voegt ze daar nu aan toe, naar aanleiding van een persconferentie over de transformatie van de Noordwijk.

Hoewel er geen concrete maatregelen worden genomen om de buurt vrouwvriendelijker te maken, wil dat niet zeggen dat er helemaal niet aan gedacht wordt. “Je weet het of je weet het niet, maar dat is een kleine obsessie van mij,” benadrukt Persoons. “Ik ben daar als Brusselse schepen van Stedenbouw en Openbare Ruimte heel hard mee bezig geweest. We zijn nu bezig met een nieuwe Gewestelijke Stedenbouwkundige Verordening. In het draaiboek voor de heraanleg van de openbare ruimte speelt die genderdimensie wel een belangrijke rol.”
In het hoofdstuk rond de publieke ruimte is opgenomen dat elke openbare ruimte inclusief moet zijn voor iedereen. Dat betekent: “De voetpaden moeten minstens twee meter breed zijn, dat is ook belangrijk vanuit een genderperspectief. Want als de voetpaden te smal zijn, gaan vrouwen opzij voor mannen of kunnen ze niet door met de kinderwagen. Dat gaat ook over verlichting en over openbare toiletten voor vrouwen. Die reflectie wordt sowieso meegenomen in de toekomstige heraanleg van alle openbare ruimte in Brussel, dus ook die van de Noordwijk.”

In het kader van North womxn organiseert Rebelle fotografieworkshops op 21/10, 4/11, 9/12 en 20/1, later worden de resultaten tentoongesteld, www.rebelle-vzw.be