Vrouwen op straat tegen seksuele agressie: 'Het gaat zo dikwijls te ver'

Een barman die mogelijk twee vrouwen gedrogeerd en verkracht heeft in de studentenbuurt rond de begraafplaats van Elsene, dat nieuws zette een golf van protest in gang. Twee getuigenissen werden er zeventien, zeventien vrouwen werden meer dan duizend stemmen bij een grote betoging donderdag tegen seksueel geweld. “Vrouwen voelen zich onveilig in zowat elke uitgaansbuurt in Brussel.”

"Toen ik bij bewustzijn kwam, besefte ik dat ik enkel een T-shirt droeg en geen slipje meer aanhad. Er lag een lege condoomverpakking op de grond en de deur van mijn appartement stond open. Het was de ergste dag van mijn leven.” Een van de vele getuigenissen die op sociale media de ronde deden. Vrouwen beschuldigen een barman ervan hen gedrogeerd en verkracht te hebben. Het zou gaan om een barman van Waff en El Café in de uitgaansbuurt rond de begraafplaats van Elsene. Op de betoging van donderdag lieten honderden vrouwen hun ongenoegen blijken en getuigden velen van hen over aanrandingen in Brussel.

“Een vriendin van mij werd hier al eens gedrogeerd,” vertelt Charlotte (30), terwijl ze een beetje vooroploopt tijdens de mars. “Ze had een black-out, maar ze was gelukkig niet alleen en is veilig naar huis gebracht door vriendinnen. Er is niets ergs gebeurd, maar die black-out kwam er na wat … twee drankjes?” Het voorval vond enkele jaren geleden plaats in het bewuste El Café, maar ze dienden geen klacht in. “Nu dit ene verhaal naar boven komt, beseffen de anderen pas dat het hen ook al is overkomen. Het is niets nieuws, het gebeurt hier al jaren.”

Olivia (25) werkte enkele maanden als serveerster bij een bar in de buurt. Ze werd er meermaals geïntimideerd door haar baas en op een dag werd ze er bijna gedrogeerd. “Er zaten drugs in mijn glas, ik heb het leeggegoten. Ik heb nooit een klacht ingediend bij de politie, ik had immers geen bewijs. Het was mijn woord tegen het zijne. Meer en meer verzette ik me tegen mijn baas, en nu sta ik op de blacklist.”

Niet alleen in Elsene

De bewuste bars zijn gesloten op de dag van de mars. Borden met 'Nee = nee', 'El café = el verkrachter' en 'Blijf van mijn lijf' zijn er voor het rolluik neergezet. Maar hoe meer vrouwen we aanspreken, hoe meer we merken dat de situaties waarbij vrouwen vermoeden dat ze gedrogeerd zijn geweest zich niet enkel beperken tot Elsene.

“Ik werd gedrogeerd in een club in de buurt van het Ter Kamerenbos,” zegt Elise (24). “De club is ondertussen gesloten, maar de uitbater had verschillende vestigingen in Brussel. Hij kreeg al veel klachten tegen de barmannen, maar hij heeft nooit actie ondernomen.” Elise groeide op in Brussel en is het gedrag van sommige mannen grondig beu. “Ik ben lastiggevallen, bekeken, nagefloten, aangerand, of betast op de metro. Ik kreeg ook al opmerkingen over mijn uiterlijk of over mijn outfit. Elke vrouw in Brussel krijgt ermee te maken. Ik ga het huis niet uit zonder sleutels en deo in mijn handen.”

Helena (22) vermoedt dat ze gedrogeerd werd op een studentenfeest van de VUB. Ze ging naar het feest met een groep vrienden en werd er de hele avond getrakteerd door een vriend van die vriendengroep. “Zelf bleef hij nuchter, omdat hij de dag erop zogezegd een examen had,” getuigt Helena, “maar op een gegeven moment begon ik dat toch raar te vinden.” Helena vroeg of hij ook iets wilde drinken en bood hem haar drankje aan. “Hij wilde niet eens een slokje nemen van mijn drankje. Achteraf gezien is dat heel bizar.” Op het moment zelf wilde Helena al weg, maar hij bracht haar naar huis omdat ze te veel had gedronken. “Toen werd ik naakt wakker. Ik had seks gehad met hem, zonder daar toestemming voor te geven. Ik heb nooit meer iets van hem gehoord.” Ze vindt het belangrijk om naar buiten te komen met haar verhaal.

Ook Moreani (20) vernoemt meerdere cafés in het centrum waar ze al werd lastiggevallen. Niet door de barmannen, maar door voorbijgangers, als ze met vriendinnen op het terras zit. “In Rock Classic gebeurt het weleens. Het café is niet ver gelegen van de Zuidstraat, niet de beste wijk. Gelukkig ken ik de barman en als er mensen ons lastigvallen, worden ze al snel buiten gezet.”

“Het gaat zo vaak te ver. Een hand op mijn dij leggen zonder toestemming, me proberen te zoenen, of geslachtsdelen tonen, terwijl we daar niet om hebben gevraagd,” vertelt ze huilend. Eva (22) voelt zich niet veilig alleen op straat. “Soms steek ik met opzet de straat over, omdat ik weet dat er bepaalde cafés zijn waar ik word nagejouwd. Ik hou mijn sleutels in mijn hand voor de zekerheid. Het gebeurt gewoon te vaak, en dat is zo erg,” zucht ze.

Dat seksuele intimidatie op meer plaatsen gebeurt dan enkel in Elsene, komt ook naar voren uit een studie naar het onveiligheidsgevoel in Brussel. Op een website konden Brusselaars aangeven in welke mate ze zich al dan niet veilig voelden en waar ze werden geconfronteerd met slechte ervaringen. Die gegevens werden ook letterlijk in kaart gebracht. “Op die kaart is te zien dat het probleem zich ongeveer in alle uitgaansbuurten voordoet,” zegt VUB-criminologe Els Enhus, die meewerkte aan de studie.

“Het komt door het gedrag van mannen in de publieke ruimte. Het gaat vaak van onschuldiger gedrag zoals nadrukkelijk het hoofd omdraaien, fluiten, naast de vrouw lopen en proberen een praatje te maken, tot dingen die steeds verder gaan,” zegt Enhus. “Als een vrouw hierover klaagt, wordt dat vaak weggezet als een overdreven, hysterische, vrouwelijke reactie. Maar het is door die frequente, negatieve ervaringen dat vrouwen een grote rugzak vol met dit soort gedrag met zich meedragen,” verklaart Enhus. “Ze kunnen dat niet gewoon wegwerken en doen alsof er niets aan de hand is.” Vrouwen houden zich sterk, maar durven weleens te onderschatten dat al die kleine elementen zich opbouwen en dat het toch doorweegt in de beslissingen die ze nemen als ze uitgaan. “Dan wordt dat korte rokje dat ze graag dragen, toch vervangen door de lange broek.”

Naar de politie?

Vaak durven vrouwen niet met hun klacht naar de politie te gaan. “Door het gebrek aan bewijzen,” zegt Olivia, het meisje dat geïntimideerd werd door haar baas. “Ik zie het nut er niet van in, als de zaak toch geseponeerd wordt.” Helena was eerst van plan om een klacht in te dienen, maar toen ze de reden van haar onlineafspraak moest ingeven, stond de optie 'seksueel geweld' er volgens de studente niet eens tussen. Ze had van een vriendin, die ook een klacht wilde indienen, gehoord dat de politie haar gewoon had weggestuurd. Daarom liet Helena het maar zo. “Ik heb nog nooit gehoord dat er iets terecht is gekomen van zo'n klacht. Ik weet dat je het uit principe moet doen, maar als er toch niets met de klacht gedaan wordt, is die stap te groot en te belastend voor jezelf.”

De politie is volgens criminologe Enhus meer bezig met het daderschap, waardoor de aandacht voor het slachtoffer miniem is. “De politie gaat vooral op zoek naar de dader, maar als je die niet kan aanduiden, of geen robotfoto kan tekenen waarmee ze verder kunnen, wordt dat een dode situatie waar je niets meer aan kan doen.” Enhus somt nog meer redenen op waarom vrouwen geen klacht indienen. Een ervan is het feit dat vrouwen een zogenoemd normaliseringsproces doorgaan, waarbij lastiggevallen worden normaal is als je in een grote stad woont. You just deal with it. Ten slotte is er het blaming the victim-verhaal, waarbij het slachtoffer toch het gevoel krijgt dat ze zelf schuld treft omdat ze bijvoorbeeld een kort rokje draagt. Enhus stelt vast dat die trend ook bij de politie nog steeds heerst. “Je eigen identiteit mogen creëren, zijn wie je bent en laten zien wat jij mooi vindt, blijft bij vrouwen een serieuze handicap.”

“Vrouwen willen ook die publieke ruimte opeisen,” stelt Enhus. “Ze willen alleen op straat kunnen lopen en zich vrij kunnen bewegen. Er komt stilaan meer bewustzijn dat mannen vrouwen met rust moeten laten. Het normaliseren van de situatie is voorbij.”

Een vrouwvriendelijker Brussel

Christos Doulkeridis (Ecolo), de burgemeester van Elsene, werkt aan een structureel plan om zijn gemeente vrouwvriendelijker te maken. “Elsene heeft de reputatie een toegankelijke gemeente te zijn, voor iedereen. Wat er nu is gebeurd, is het tegenovergestelde. Ik vind dat onacceptabel.” De burgemeester laat vrouwenorganisaties een diagnose op het gebied van veiligheid opstellen, die hij dan zal bespreken met de betrokken sectoren: “De cafés, de universiteit en de omliggende studentenkringen doen ook mee. Ze spelen allemaal een rol in de sensibilisering.” Voor de coronacrisis werd er al een Elsense nachtraad opgericht, die aanbevelingen deed voor de uitgaansbuurt rond de begraafplaats. De plannen werden gestaakt door de coronapandemie, maar worden nu hernomen.

Het probleem beperkt zich niet tot Elsene, en dat weet de burgemeester ook. “Als andere gemeentes zich bij deze dynamiek willen aansluiten, vind ik dat een goed idee.” Doulkeridis wil bovendien voldoende tijd nemen om naar vrouwen te luisteren en hen aanmoedigen om een klacht in te dienen bij de politie wanneer hen iets is overkomen. Ook de Brusselse burgemeester Philippe Close (PS) ijvert daarvoor. Op zijn vraag zal de politiezone Brussel Hoofdstad Elsene een stand van zaken maken van de situatie op dat grondgebied.