Xaveer De Geyter over stedenbouw en zijn Schumanplein

Vorige maandag presenteerde het Brusselse bureau Xaveer De Geyter Architects (XDGA) zijn ontwikkelingsvisie voor de agglomeratie Rijsel aan burgemeester Martine Aubry-Delors. Bij die megalomane intentieschema’s zou je geneigd zijn de heraanleg van het Schumanplein als een peulenschil te zien. Inderdaad, het communiqueetje van Beliris dat De Geyter de wedstrijd voor het Schumanplein had gewonnen is te bescheiden. Haal de belleman erbij: de rotonde wordt een amfitheater voor het volk en een Europees symbool.

O nder een muur vol plannen voor de versteviging van de verbrokkelde Rijselse regio wil Xaveer De Geyter weinig kwijt over zijn 'hypothèse d'une agglomération périphérique'. Een Franse overheidsopdracht die XDGA uitwerkt samen met Floris Alkemade en Michel Desvigne. Wel praat de broer van Klara-stem Gudrun De Geyter honderduit over de veelzijdige functionaliteit die XDGA voor het nieuwe Schumanplein heeft bedacht (zie kaderstuk). Waar hij het liever niet over heeft - "om niemand voor de voeten te lopen" - vinden wij al even interessant. Vandaar die rotvragen eerst. Over hoe moeilijk Brussel stedenbouwkundig vooruitgaat. Waar de visie blijft. Wat Vlamingen afschrikt.

Waarom is XDGA winnaar van de internationale wedstrijd Schumanplein?
Xaveer De Geyter: "Wij zijn winnaar geworden omdat we een identiteit geven aan een stadsplein, en zelfs aan een wijk, dat er geen heeft. Ik had wel het gevoel dat Beliris (samenwerking Brussels gewest en federale overheid, red.) zich niet bewust was van het belang van die plek. Beliris vroeg eigenlijk eerst: 'Maak hier een mooi plein, met een mooi lampje en steentje.' Dat er een ruime, internationale jury bij betrokken werd (en Brussels bouwmeester Olivier Bastin, red.) getuigt van wijsheid. Ik vermoed zelfs dat de jury de opdrachtgever heeft gewezen op de belangrijke symboliek van het Schumanplein. Achteraf is in die zin voor twee laureaten een extra fase toegevoegd aan het dossier. Wij accentueerden de nieuwe symboolfunctie van het centrale EU-plein."

Sluit dit aan bij de vertimmering van de hele Wetstraat, een wedstrijd waar u ook aan deelnam?
De Geyter: "Ik vind het winnende concept van Christian de Portzamparc misplaatst en totale rommel. Ons voorstel om enkel aan de Maalbeekvallei (Etterbeeksesteenweg) een grote toevoeging te doen was subtieler. De Portzamparc geeft enkel een antwoord op wat de uitschrijvers van de wedstrijd vroegen: de capaciteit van de hele wijk met 380.000 m² verhogen (230.000 m² voor extra EU-kantoren, 40.000 m² handel en 30.000 m² woningen, red.). Vandaar de verdubbeling in de hoogte. In de Wetstraat wordt al vijftig jaar lang een moeizaam en tersluiks proces van installatie van Europese instellingen doorgevoerd. Eigenlijk heeft de Europese macht als instituut geen gelijke. Bijgevolg weet niemand hoe zo iets stedenbouwkundig waargemaakt moet worden. Vandaar die onhandige toevoegingen steeds opnieuw."

"De Wetstraatwedstrijd (o.a. van de EU en het Brussels Gewest, red.) is uitgeschreven door mensen die niet weten waar het om gaat. Eurocommissaris Siim Kallas trommelde een ratjetoe van mij op architectuurvlak onbekende juryleden uit Europa bij elkaar. Zij kraamden onzin uit over een wijk waar kinderen moesten spelen: totaal naast de kwestie! Er zijn gewoon plekken waar kinderen niet moeten spelen, punt."

Er komt pas goede architectuur als er goede bouwheren zijn. Is het Brussels gewest een bouwheer met visie?
De Geyter: "Ik denk dat ik Brussel wel begrijp, maar of er altijd goede beslissingen worden genomen is een andere zaak. Er worden veel studies gevraagd, maar er wordt weinig beslist. Tot een voorbeeldig urbanisatiebeleid strekt dat niet. Er zal met de nieuwe regering beslist worden dat stedenbouw in Brussel van gemeenten naar het gewest zou verhuizen. Dat zou de besluitvorming al ten goede kunnen versnellen. Vervolgens heb je een visionaire regio nodig."

Uw standpunt hierover graag.
De Geyter (diep zuchtend): "Eigenlijk wil ik het niet hebben over mijn ideeën over Brussel. U vraagt me commentaar op mijn opdrachtgevers en vist achter quotes. (Denkt na.) Ik vind dat er op grote schaal een gebrek aan visie is. De nieuwe initiatieven die de jongste jaren genomen worden om een en ander in beweging te zetten, lijken in de la te belanden. Er vloeien geen politieke consequenties uit voort."

Het beloofde elan van Thurn & Taxis vordert op schildpadsnelheid. Over de 'kanaalzone' blijven ballonnen opgaan. Akkoord?
De Geyter: "Dat de kanaalzone van Ring tot Ring hertekend mag worden vind ik een goede zaak. Wij werken daaraan mee. Maar dit kanaal kan als stedelijke ruimte nooit worden wat de Seine voor Parijs betekent. Het kan wel een soort levensader worden, als je aanvaardt dat wonen en havenactiviteiten gecombineerd mogen worden. Zou trouwens heel interessant zijn; vroeger lukte dat hier ook."

Van wie verwacht u visionair denken? Architect en metrostelontwerper Philippe Neerman werd in 1976 de mond gesnoerd toen hij de metro tot 30 kilometer buiten Brussel wilde doortrekken.
De Geyter: "Ik heb het gevoel dat je als architect sinds kort meer kunt doen in Brussel. We mogen dan wel tegenstand ondervinden, het Rogierplein dat XDGA tekende komt er uiteindelijk wel. Onze pleinen kunnen als stedenbouwkundig gegeven de nieuwe visitekaartjes worden van deze stad. Architectuur volgt altijd een cyclus: het heden valt niet te vergelijken met Horta's tijdperk. Toen kreeg een middenklasse het economisch alsmaar beter, nu knaagt de crisis."

Ervaart u dat Vlamingen elke band met Brussel verliezen?
De Geyter: "De gemiddelde Vlaming is sowieso antistedelijk. De Vlaamse steden zijn trouwens niet stedelijk. Van een historica onthield ik: wat Antwerpen aan stedelijks heeft, komt eigenlijk van de Spanjaarden. Gent bijvoorbeeld is wel ten goede gekeerd, maar het blijft kleinschalig. Wat Brussel betreft, valt de aversie van de Vlaming historisch te koppelen aan zijn aversie van de macht. Stadsvlucht heeft niet zoveel te maken met een verslechterend klimaat en onveiligheidsgevoel, wel met pure desinteresse in de hoofdstad. In het landelijke Frankrijk kiest een vijfde om in de hoofdstad te wonen. Als dat hier het geval zou zijn, zou Brussel meer dan 2 miljoen inwoners tellen. Nee, de pendelaars blijken liever een vijfde van hun leven in de file te staan. Laat ze in Brussel gaan wonen!"

Moet de architectuur geen antwoord kunnen op een vraag naar een goed stedelijk gevoel? Naast aandacht voor mobiliteit, veiligheid en sociale omgang.
De Geyter: "Stedenbouw kan veel, maar er is eerst een beleid nodig. Vergeet het maar dat de privé het initiatief zal of kan nemen, om Brussel ten goede te veranderen. Projectontwikkelaars zijn niet bezig met de vraag hoe een stad het best verbouwd kan worden, uit samenlevingsoogpunt. Zowel visie als planning moet van de overheid komen. Bovendien is er een gebrek aan kritische massa in Brussel. Er is geen efficiënt metronetwerk omdat de stad er te klein voor is. In een dubbel zo groot Brussel, dat dubbel zo dicht bebouwd zou zijn, kan het concept metrogebruik veel beter functioneren. Ook de sociale controle en cohesie zou dan haast als vanzelf toenemen."

Wie is Xaveer De Geyter?

Het bureau XDGA (Xaveer De Geyter Architects) aan de Sainctelettesquare is opgericht door Xaveer De Geyter (1957), afgestudeerd aan de architectuurhogeschool Sint-Lucas Gent. De Geyter werd meermaals genomineerd voor de Mies van der Rohe Pavilion Award (voor Europese architectuur) en is momenteel, na eerder in Nederland te hebben gewerkt, sterk actief in stedenbouwkundige ontwikkelingsprojecten in Frankrijk (regio Parijs en Rijsel) en bouw in Vlaanderen.

In het Brusselse Gewest won hij de wedstrijd voor heraanleg van het Europakruispunt (1997-1998), de uitbreiding van COOVI/Elishout (2002) en het Rogierplein (2006, in uitvoering). XDGA werd finalist van de internationale wedstrijd uitbreiding/herinrichting van de Wetstraat. In 2011 sleepte het bureau de eerste plaats binnen van de wedstrijden voor het Provinciehuis Antwerpen en het Schumanplein Brussel.