Yuppen veroveren de stad: ‘Brussel wordt een stad waar iedereen op elkaar lijkt’

Ze drinken havermelk en natuurwijn, doen aan yoga, rijden rond op e-bikes en hebben een neus voor trendy restaurants. De Nederlandse journalist Jonas Kooyman portretteerde de Amsterdamse versie van deze yuppen in zijn boek De havermelkelite, maar ze zijn ook in onze hoofdstad met velen. “Ook de Brusselaars zijn gedoemd.”

Wie weleens in Amsterdam komt, heeft ze ongetwijfeld voorbij zien gaan. De randstedelijke twintigers en dertigers die haast door de stad lijken te vliegen op hun Vanmoof e-bikes (prijs: 3.000 euro). Van de yogales zoeven ze naar het terras voor een havercappuccino. Ondertussen speuren ze Instagram af, op zoek naar het hipste restaurant waar ze die avond absoluut gezien willen (moeten) worden, nippend aan een glas natuurwijn. Ze zijn academisch geschoold en stemmen linksprogressief. Ze dragen leggings van Lululemon (prijs: 100 euro), sneakers van Salomon en donsjassen.

Dit is de havermelkelite. Die term is bedacht door de Amsterdamse Jonas Kooyman (34). Sinds vier jaar houdt hij randstedelijke young urban professionals (yuppen) een spiegel voor op zijn online­platform Havermelkelite. En nu is er een gelijknamig boek. Daarin waarschuwt hij voor uitsluiting van andere groepen in de stad. Het is een tijdsdocument én een aanklacht tegen overconsumptie van yuppen met een “hyperfocus op het etaleren van statussymbolen”.
Klinkt bekend? Het fenomeen stopt niet aan de stadsgrenzen van Amsterdam. Je vindt die nieuwe stedelijke elite net zo goed in Berlijn, New York of Londen. In Parijs heten ze bourgeois-bohémien, in Los Angeles biocoastal elite en in Brussel Dansaertvlamingen.

Even terug naar waar het allemaal begon voor Kooyman, tussen 2009 en 2012. Als jonge twintiger zag hij 'zijn' Amsterdam in sneltempo veranderen. Het was het staartje van de crisisjaren. “Veel jongeren studeerden af met indrukwekkende cv's, maar ze konden nergens werk krijgen,” vertelt Kooyman aan de telefoon. “Het straatbeeld werd getekend door racefietsen, tatoeages, tweedehandskleding en veel baarden en snorren: de hipsters. Je zag ze ook in andere wereldsteden. Het was een groep die symbool stond voor de economie die in het slop zat.”

Dat veranderde snel toen de crisistijd voorbijging, merkte Kooyman in zijn omgeving. “Mensen die lang naar werk zochten, vonden opeens wel een baan. Bouwprojecten die stillagen, werden voortgezet en er openden allerlei nieuwe restaurants en cafés. Er hing een soort optimisme in de lucht.”
De hipster maakte plaats voor een nieuwe groep die wel geld had en voor wie alles mogelijk leek. Dat was het begin van de havermelkelite. Kooyman raakte gefascineerd. “Ik dacht: je kunt blijkbaar de economie van een bepaalde tijd aflezen aan hoe een groot deel van de mensen in de stad leeft. Bovendien was deze nieuwe golf van gentrificatie veel heftiger.”

Wat maakte het heftiger?
JONAS KOOYMAN: Veel van het nieuwe aanbod werd op die kapitaalkrachtige groep afgestemd. De horeca, sportscholen, winkels. Alles begon steeds meer op elkaar te lijken. Alles werd zo duur dat mensen wegtrokken uit Amsterdam.

Toch ontstond de Havermelkelite uit een vorm van optimisme, kunt u dat uitleggen?
KOOYMAN: Er was ineens weer geld en daarmee de hoop dat het beter zou worden. Daarom staat die havermelk daar ook zo symbool voor. Mensen lieten koemelk staan en bestelden havermelk, want dat was beter voor de planeet. En havermelk was natuurlijk wat duurder, vijftig cent, dus zo kon je ook laten zien dat je het kón betalen en dat je goede smaak had, omdat je de koffiebars wist te vinden waar ze havermelk schonken. Het was iets exclusiefs.

In een van de eerste hoofdstukken geeft Kooyman een checklist van twintig vragen, van 'Drink je natuurwijn?' tot 'Kom je vaker in het buitenland dan op plekken in Nederland buiten de Randstad?' en 'Ga je uit eten in restaurants waar shared dining de norm is?' Als je vijftien keer 'ja' antwoordt, behoor je tot de havermelkelite, afgekort HME. Zelf scoort hij negentien punten.

Het viel me op dat de vraag of je havermelk drinkt niet in de lijst staat.
KOOYMAN: O ja, inderdaad. Grappig. Ja, het is alweer zo veranderd. Havermelk is vervangen door erwtenmelk, en eigenlijk is het nu juist weer cool om juist wél koemelk te drinken. Havermelk is overal verkrijgbaar, dus het is niet exclusief genoeg meer.

U hebt een deel van uw boek in Brussel geschreven, waar u een maand verbleef. Wat is u opgevallen in de stad?.
KOOYMAN: Dat ik mijn Amsterdamse leven hier moeiteloos kon voortzetten. Ik huurde een appartement in de Dansaertbuurt, vergelijkbaar met Amsterdam-Noord. Ik haalde 's ochtends koffie bij MOK, de verzamelplek van de artistieke incrowd. Ik deed boodschappen bij een biologische supermarkt en sloot een proefabonnement af bij Yyoga. En natuurlijk ging ik naar Nightshop. Meer havermelkelite dan dat krijg je het niet: een altijd vol gereserveerd natuurwijn- en small plate-restaurant in een oude garage.

Is er dan zo weinig dat Dansaert anders maakt dan Amsterdam-Noord?
KOOYMAN: Een groot verschil vind ik dat er ook ineens een reisbureau of een grillroom naast zulke restaurants en cafés zit. De havermelkelite-plekken lijken minder geconcentreerd in Brussel.

Dus die stedelijke elite is in Brussel minder dominant aanwezig?
KOOYMAN: Dat vond ik wel ja.

Toch zijn de vergelijkingen talloos. Amsterdam heeft Vanmoof, Brussel heeft Cowboy. Shared dining is ook in Brussel een ingeburgerd concept. Een aantal maanden geleden opende er in Elsene een Rocycle-club, een fitnesstrend uit Amsterdam waarbij je een spinningles volgt in een donkere ruimte met luide muziek.
KOOYMAN: Wat? Is er in Brussel ook Rocycle?! Dan zijn jullie gedoemd.

Waarom is dat zo'n teken aan de wand?
KOOYMAN: Zulke sportklassen zijn echt een symbool voor die levensstijl. Er komen alleen maar mensen uit een bepaalde groep op af. Mensen die heel hard werken, heel hard feesten en heel hard sporten om het vol te houden.

Wat staat Brussel dan te wachten?
KOOYMAN: Een stad waarin alles en iedereen op elkaar lijkt. Waar de stedelijke middenklasse de stad steeds meer overneemt en naar haar hand zet.

Wat maakt de havermelkelite een aantrekkelijke groep om bij te horen?
KOOYMAN: Stel, je wordt heel arm geboren, dan is de kans groot dat je heel arm eindigt. Hetzelfde als je heel rijk wordt geboren. Je erft dan een positie van je ouders en er is een grote moeite nodig om die wezenlijk te veranderen. De havermelkelite is een cultuur die haalbaar is voor de middenklasse. Het is eigenlijk upper-middle-class. Je moet op de juiste plekken komen, bepaalde kleding dragen en het goed-eten eten, maar het kán. Maar als je kijkt naar de cijfers, neemt de groep van middeninkomens af. De groep staat onder druk vanwege stijgende huizenprijzen en inflatie.

Een anekdote uit het boek is het verhaal van Lucas, een jonge filmmaker die in 2012 naar Amsterdam verhuisde. Na een jeugd in een gelovig dorp had hij als only gay in the village altijd gedroomd van een grootstedelijk leven. Hij verlangde naar een plek om in contact te komen met andere jonge, hongerige, experimenterende creatievelingen. Hij kwam bedrogen uit. Het op geld beluste Amsterdam trok op geld beluste mensen aan. Steeds vaker raakte hij overprikkeld door de drukte, de constante ratrace. Na negen jaar verliet hij de stad, gedesillusioneerd. Hij vond een appartement in een nieuwe stad: Gent.

Waar staat het verhaal van Lucas symbool voor?
KOOYMAN: Ik denk dat er in een stad veel werelden bij elkaar komen, dat dat het leven in een stad zo interessant maakt. Het is vooral die groep van creatieve mensen zoals Lucas, die de cultuur naar een hoog niveau kunnen opstuwen en zo zorgen dat een stad bruist. Dat het nachtleven bruist.

Dat zijn mensen die een stad nodig heeft?
KOOYMAN: Ja. Maar nu de woningmarkt oververhit of eigenlijk verziekt is, wordt die groep als het ware uitgefilterd. Als je drie baantjes moet nemen om te kunnen huren … Mensen denken dan wel twee keer na voordat ze ergens gaan wonen.

Vroeger had je krakers en punkers, meer recentelijk waren er hipsters. Wat onderscheidt de havermelkelite van andere dominante subculturen in Amsterdam?
KOOYMAN: Natuurlijk is ook de havermelk­elite tijdelijk. Wat blijft is het principe dat wie betaalt, bepaalt. Neem advertenties voor woningen op de website Funda. Daar wordt een huis aangeprezen omdat het dicht bij een leuke koffiebar zit, of bij een goede bakker met zuurdesembrood. Het hele aanbod in de stad is afgestemd op die kapitaalkrachtige stedelingen. De enorme verandering die nu bezig is, kun je later heel moeilijk terugdraaien.

Is het alleen de schuld van de havermelkelite dat Amsterdam onbetaalbaar wordt?
KOOYMAN: Nee, het is te makkelijk om enkel die groep de schuld te geven. Ze zijn een personificatie van de gentrificatie. De mensen met echte macht en invloed, die blijven hierdoor een beetje buiten schot. Dan bedoel ik beleidsmakers en vastgoedontwikkelaars die nog veel meer invloed hebben.

Wiens verantwoordelijkheid is het om een stad toegankelijk te houden?
KOOYMAN: Iedereen draagt de verantwoordelijkheid om verbinding te zoeken in een stad, buiten je eigen groep te kijken en kritisch je eigen levensstijl onder de loep te nemen. Je kunt bijvoorbeeld stemmen op een partij die de woningmarkt wil verbeteren, proberen de overconsumptie los te laten of andere dingen te doen dan je algoritme je voorschotelt.

De havermelkelite van Jonas Kooyman is uitgegeven bij Das Mag en kost 22,99 euro.