Schrijvende vaders Alejandro Zambra en Pepijn Lanen: 'Ik zou tekenen voor een kinderstijl'

“Ik zie u zo graag … 't is Vaderdag vandaag!” Vaderdag levert alle vaders telkens een hoop knutselwerkjes en literaire verzen van hoog niveau op. Maar wat hebben vaders zelf te bieden op dat vlak? Is de literatuur plots zwanger van vaderschapsboeken? Passa Porta zoekt het uit met schrijvende papa's Pepijn Lanen en Alejandro Zambra.

“Ken je die mensen die altijd over hun kinderen praten? Vreselijk! Maar ik ben ondertussen een van die mensen geworden,” vertelde de Chileense succesauteur Alejandro Zambra – bekend van literaire kleinoden als Bonsai, Het verborgen leven van bomen en Manieren om naar huis terug te keren –, toen hij in 2021 zijn vorige boek, Bijna een vader, kwam presenteren in Passa Porta. En dat ging dan nog niet eens over zijn eigen vaderschap, maar over een Chileense dichter die als plusvader van de zoon van zijn geliefde worstelde met zijn rol als bijna-vader.

Maar die avond in Passa Porta was Zambra zelf ook al vader geworden. Op zijn 42e kreeg hij een zoontje, over wie hij toen al niet kon zwijgen en hij nu een nieuw boek schreef: Vadertaal. Daarmee komt hij opnieuw naar Passa Porta, om in die vadertaal te praten met een andere trotse schrijvende papa: Pepijn Lanen, ook bekend als Faberyayo van De Jeugd van Tegenwoordig.

De verhouding tussen schrijverschap en vaderschap is soms nogal ingewikkeld. Slecht vaderschap is niet zelden de oorzaak van het schrijverschap van de zoon, waardoor de vader soms ook zeer aanwezig is in het werk van zijn nazaat. Maar zoonliteratuur is geen vaderliteratuur, weet Zambra, die spreekt van de “afwezigheid van een traditie”: “De literaire traditie staat bol van de 'brieven aan vaders', maar 'brieven aan zoons' zijn er maar weinig.” In eerste instantie omdat het vaderschap op zich voor veel mannen nog een te moeilijke opdracht schijnt te zijn.

“Aangezien alle mensen – zo neem ik aan – geboren zijn,” schrijft Zambra, “zou het toch logisch zijn dat we allemaal specialisten waren in opvoedingskwesties. Maar het blijkt dus dat we maar bar weinig weten, en dan vooral de mannen; soms lijken we wel scholieren die lachend de klas in komen gelopen zonder te weten dat er een proefwerk is (…) Onze vaders probeerden ons op hun manier te leren om een man te zijn, maar ze leerden ons niet om vaders te zijn. En hun vaders hebben het hun ook niet geleerd. En zo verder.”

Daarnaast wijst Zambra ook op het feit dat kinderen het schrijven vooral (praktisch) in de weg zouden staan. Of een sentimentaliteit in de hand werken die niet bij een bepaalde opvatting van literatuur past. “Eeuwenlang heeft de literatuur het sentiment gemeden als de pest. (…) De redenen liggen voor de hand – machismo, egoïsme, schaamte, volwassenencentrisme, nalatigheid, zelfcensuur – maar volgens mij zijn er ook puur literaire motieven. Vooralsnog is het eenvoudiger om kinderen weg te laten of te negeren, ze te zien als een sta-in-de-weg voor het schrijven; door hun schuld hebben we ons niet kunnen concentreren op onze bewerkelijke, indrukwekkende roman.”

Om het goed te maken strooit Zambra – die en passant ook toegeeft dat hij op 1.266 dagen vaderschap 1.422 foto's nam van zijn zoon – in zijn boek in het rond met (jeugd)literatuurtips, met een hele hoop essayistische spitsvondigheden over taalverwerving, voorlezen, eerste herinneringen, literatuur, voetbal, vissen en vaderschap, maar trakteert hij ook op langere verhalen waarin vaderschap een rol speelt, en zijn eigen vader en zoon elkaar ontmoeten.

Dan pakt Pepijn Lanen het wat anders aan. De schrijver achter de rappende Faberyayo is vader van vier, host van de podcast V4der, waarin hij met andere vaders praat, en geestelijke vader van boeken als Sjeumig, Naamloos, Gezeik, en nu dus ook het vaderboek Vad3r. Dat laatste boek omvat meer dan driehonderd pagina's ongefilterde dagboeknotities, die beginnen bij de positieve thuistest van zijn vrouw en eindigen bij de geboorte van zijn derde: “Ik heb een visie. Dit boek wordt precies dit boek. Alleen mijn gedachten en verder niks.” Taal is hier dus, zeg maar, minder een ding dan in zijn andere boeken, al gaat Lanen altijd lekker soepel en campertiaans om met woorden, en past de stream of consciousness perfect bij het chaotische, hyperactieve artiestenleven dat zich verweeft met de drukte op het thuisfront.

In die hectiek wisselen discussies over Pokémon of Teen Titans en opvoedingsprincipes elkaar af, en moet er ook nog tijd worden gemaakt voor het touwtrekevent van de gymclub en die al te lang uitgestelde reis met zijn zwangere vrouw naar Japan. Lanen is dus “fakking moe de hele tijd.” Te moe om te lang wakker te liggen van de angst dat hij op een dag niet meer voor de kinderen zou kunnen zorgen, omdat niemand zijn kunst meer hoeft, en dat grotere huis in peperduur Amsterdam niet meer haalbaar zou zijn. Maar niet te moe om te schrijven. Want dat kinderen het schrijven onmogelijk zouden maken, ziet de nachtbraker annex ochtendmens anders. “Toen ik nog geen kinderen had, had ik de hele dag om te schrijven en schreef ik meestal helemaal niks.” Nu staat hij daarvoor om zes uur 's morgens op.

Wat de bedachtzame Chileen Zambra en de ongeremde Amsterdammer Lanen overigens nog gemeen hebben, is hun taalplezier. “Schrijven is een speelse activiteit,” zei Zambra drie jaar geleden al in Brussel. In Vadertaal schrijft hij: “In mijn studiejaren schreef ik om indruk te maken op mijn docenten. Toen ik begon in te zien dat ik wel eens voorgoed de mogelijkheid kon kwijtraken me te verbinden met de mensen die ik echt liefhad, visualiseerde ik tijdens het schrijven een soort niet-bestaande jongere broer met wie ik graag contact wilde maken. Ik zou niet zeggen dat ik een stijl heb, (maar zou) eerlijk waar, met alle plezier tekenen voor zoiets als een kinderstijl.”

Vadertaal van Alejandro Zambra verscheen bij Meridiaan Uitgevers, Vad3r van Pepijn Lanen bij Ambo|Anthos. Op 11/6 vieren ze Vaderdag in Passa Porta, passaporta.be