BC Materials: van afval tot duurzaam bouwmateriaal

Revolutionair in zijn eenvoud. Dat is wellicht de beste omschrijving voor de circulaire bouwmaterialen die de Brusselse start-up BC materials momenteel in de markt zet. Volgend pioniersproject: de grond die zal worden uitgegraven bij de metrowerken recupereren als bouwmateriaal voor de metrostations.

Helemaal achteraan op de terreinen van het postsorteercentrum aan de Havenlaan staat een eerder kleine productiehal, met enkele hopen zand ervoor. Hier produceert de zeskoppige ploeg van BC materials haar duurzame basismateriaal voor leempleisters, leemstenen en stamplemen vloeren. Bijzonder is dat BC materials daarvoor aan urban mining doet: de voornaamste grondstoffen komen uit Brussel zelf. “In België wordt elk jaar 37 miljoen ton grond uitgegraven. Het grootste deel daarvan wordt ter versteviging onder de wegen gestopt, de rest wordt in groeves gedropt of in artificiële heuvels verwerkt. In Brussel zelf gaat het jaarlijks om zo'n twee miljoen ton. Terwijl grondstoffen nu gewoon voorgoed verloren zijn, kan minstens de helft daarvan volgens ons hergebruikt worden,” vertelt Anton Maertens van BC materials.

Daarom heeft de start-up een samenwerkingsverband met firma's die gespecialiseerd zijn in grond- en afbraakwerken zoals De Meuter. Zij brengen het zand en de klei van de Brusselse werven rechtstreeks naar de site aan de Havenlaan, waar het op grote hopen te drogen wordt gelegd. “Door die nabijheid is het voor hen goedkoper om het naar hier te brengen, en het reduceert ook CO2-emissies en de luchtvervuiling door transport,” vertelt Maertens. “Bovendien is de Brusselse grond zeer kwalitatief, en dus uitermate geschikt om als bouwmateriaal te gebruiken. Zo dankt de Zavel of Sablon zijn naam aan het feit dat er vroeger zand werd ontgonnen, waar de toenmalige aannemers de Brusselse huizen mee bouwden. In die zin grijpen we met BC materials dus vanuit een hedendaags perspectief en op grotere schaal terug naar de ambachtelijke technieken van het verleden.”

Die ingeving kwam tijdens een project in Burundi, waar BC architects in 2014 een bibliotheek bouwde. “Aangezien materialen importeren te duur was, hebben we ons licht opgestoken bij een lokale aannemer. Hij leerde ons hoe we op basis van lokale grond bouwmateriaal konden maken. Dat heeft onze ogen geopend. Terug in België heeft ons moederbedrijf BC architects onderzocht hoe we die technieken ook hier zouden kunnen toepassen. Bioklas Fort V in Edegem en de uitkijktoren Negenoord in Dilsen-Stokkem waren de eerste projecten,” vertelt Maertens. “Aangezien we andere architecten wilden stimuleren om ook met deze materialen aan de slag te gaan, hebben we de gok gewaagd om in 2018 BC materials op te richten en zelf de materialen te produceren.”

Gezond voor mens en milieu

Naast hun kantoor in de voormalige gebouwen van Ziegler trokken ze een kleine productiehal op, waar ze de productie van de materialen verzorgen. “Aangezien we enkel produceren op bestelling, hebben we voorlopig niet veel opslagruimte nodig. Tegelijk weten we dat we hier niet eeuwig zullen kunnen blijven. Daarom hebben we onze productiehal, volgens onze eigen principes, circulair gebouwd. We kunnen hem perfect afbreken en ergens anders weer opbouwen. De containers die hier staan, staan alvast klaar voor de verhuizing,” lacht Maertens.

Net in die circulariteit schuilt de grote kracht van de aardegebaseerde materialen, waarmee BC materials een nieuwe wind door de bouwsector doet waaien. “De bouwsector is verantwoordelijk voor de helft van de ontginning van grondstoffen, en voor 30 procent van het afval. Bovendien is hij verantwoordelijk voor 30 tot 40 procent van de CO2-emissie. Die is gelinkt aan de energie die gebouwen verbruiken, maar ook aan de energie die nodig is om de materialen voor die gebouwen te produceren. Het besef dat de sector minder CO2-intensief moet worden, en dat verandering zich opdringt, is er. Hoewel het niet eenvoudig is om zo'n gigant van koers te doen veranderen, zal de Europese Green Deal ongetwijfeld een belangrijke stimulans vormen. Tegels die uit India zijn ingevoerd, zijn louter financieel nog steeds goedkoper dan gerecupereerde, lokale tegels, toch moeten we ons de vraag stellen of die import nog langer verantwoord is,” vertelt Maertens.

Op al die uitdagingen biedt BC materials met zijn eeuwig herbruikbare producten een antwoord. “Hoewel wij dat zelf niet zo zien, behoort onze basisgrondstof officieel tot de categorie 'afval'. De grond die je hier ziet liggen, is dus in feite niets meer waard en wordt voorgoed afgeschreven. Doordat wij die grond nieuw leven inblazen, maken we de afvalberg kleiner én vermijden we dat er extra grondstoffen moeten worden ontgonnen,” vertelt Maertens. “Daarnaast gebruiken we voor de verwerking van die basisgrondstof geen fossiele brandstoffen of extra energie. Terwijl een baksteen in een oven op hoge temperatuur moet worden gebakken, worden onze Brickette-leemstenen gewoon machinaal geperst. Daardoor is er zeshonderd keer minder energie nodig voor hun productie, wat overeenstemt met een reductie van negentig procent van de CO2-emissies. Bovendien zorgt dat ervoor dat de chemische samenstelling van het materiaal niet verandert, waardoor het dus steeds opnieuw kan worden afgebroken en hergebruikt.”

Zodra de klei en het zand voldoende droog zijn, kunnen ze verder geprepareerd worden voor gebruik. "In eerste instantie worden de grondstoffen per soort op een transportband geschept. Door de beweging valt het materiaal uit elkaar. De fijne korrels gaan rechtdoor, meteen de verzamelbak in, terwijl de stukken die nog te groot zijn, op het einde van de transportband aan weerszijden naar beneden vallen. Daar worden ze extra gefilterd door een zeef tot er enkel fijne korrels overblijven. Om tot het basismateriaal te komen, worden die verschillende types korrels, namelijk klei en zand, vermengd en wordt er wat water toegevoegd.”

Dat mengsel vormt de basis van de leemstenen, stamplemen vloeren en leempleisters. “De bruine leempleister Brusseleir is onze bestseller en bestaat voor honderd procent uit Brusselse grondstoffen. Daarvoor combineren we Brus­seliaanzand met Yperiaanse klei uit een onderliggende aardlaag. Terwijl bouwmaterialen meestal van vrij ver komen, vinden we het fijn dat we ons product zo extreem lokaal kunnen maken,” vertelt Maertens. “Al voegen we om een uitgebreider kleurengamma te kunnen aanbieden, aan de Brusselse klei soms ook grondmateriaal uit Wallonië, en dus met een andere kleur, toe. Daarnaast experimenten we momenteel in het kader van een opdracht voor de bouw van Atelier Luma in Frankrijk met een natuurlijke kleuring door toevoeging van algen, zodat de kleurmogelijkheden worden uitgebreid met groen- en blauwtinten. De eerste resultaten zien er alvast veelbelovend uit, en bovendien nemen algen een stuk CO2 op, waardoor de pleister nog extra duurzaam wordt.”

Naast de Brusseleir en de Brickette biedt BC materials met Kastar ook stamplemen vloeren aan. “Voor die vloeren voegen we gravel toe aan ons mengsel. Doordat klanten kunnen kiezen welke steentjes ze toevoegen, is elke vloer uniek. Bovendien wordt de vloer met afvalmaterialen gelegd, en zijn alle materialen achteraf herbruikbaar, waardoor Kastar een ecologisch alternatief is voor beton. Daar komt bij dat deze vloer makkelijker te repareren is dan zijn betonnen evenknie,” vertelt Maertens. “De puurheid van onze materialen is niet alleen duurzamer, maar ook gezonder voor de mensen die erin wonen. Hoewel er veel te doen is rond de luchtkwaliteit buiten, is de luchtkwaliteit binnen minstens even belangrijk. Aangezien onze materialen damp­open en vochtregulerend zijn, kunnen ze de luchtvochtigheid vasthouden en zo een gezond binnenklimaat creëren. Daarnaast zorgt de leempleister voor een vier keer betere akoestiek, en biedt zijn thermische massa in de zomer extra koelte en in de winter extra warmte. Zo vormen ze ook in hun toepassing een antwoord op de klimaatverandering.”

Aarde van de nieuwe metro

Dat BC materials met zijn circulaire bouwmaterialen een gevoelige snaar raakt, blijkt uit de appreciatie uit verschillende hoeken. Zo werden ze als enig Belgisch bedrijf in september 2020 gelauwerd op het World Circular Economy Forum in Helsinki als voorbeeldige praktijk, en wonnen ze vorige week de allereerste Henry van de Velde Gold Award voor Climate Challenge. Met die award willen Flanders DC en de Vlaamse Milieumaatschappij holistische concepten met een positieve impact op het klimaat lauweren.

Al blijft de erkenning van hun werk niet bij prijzen alleen. “Eind vorig jaar haalden we via een investeringsronde 200.000 euro op, of 33 procent meer dan we oorspronkelijk hadden gehoopt. Tussen de investeerders zitten grotere spelers uit ons netwerk, maar ook particulieren die we helemaal niet kennen. Zeker in de context van de voorbije maanden zijn we daar bijzonder blij mee. Al vermoed ik dat veel mensen onze coöperatieve steunen omdat ze weten dat we naar een goede balans tussen economische, ecologische en maatschappelijke waarde streven,” vertelt Maertens.

Daarnaast is er interesse van bedrijven die grote infrastructuurwerken in Vlaanderen uitwerken, en onderzoekt BC materials voor Beliris of de grond die zal worden uitgegraven bij de aanleg van de nieuwe metrolijn meteen dienst zou kunnen doen als bouwmateriaal voor de metrostations. “Dat zou niet alleen op korte en lange termijn positief zijn voor het klimaat, maar het zou ook lokale jobs creëren. Bovendien past het perfect bij Be Circular. Hoewel er in het Brussels gewest momenteel zeker stappen in de richting van een circulaire economie worden gezet, zoals bijvoorbeeld bij de openbare aanbestedingen, willen wij dat als pionier graag mee stuwen. Dat ligt ook in de lijn van de donuteconomie, waarbij we een productieve stad creëren door het (her)gebruik van lokale materialen en grondstoffen.”