Brusselse politiek vreest dat gevangenissite haar ontglipt

Dat 200 gevangenen nog drie jaar extra in de gevangenis van Sint-Gillis zullen verblijven, zorgt voor grote zenuwachtigheid bij het Brussels Gewest. Dat wil de gevangenissite graag kopen en herontwikkelen. "Zullen die gevangenen daar na 2024 weg zijn," vraagt ook Charles Picqué (PS) zich af. Daarnaast leeft de vrees dat het armlastige Brusselse Gewest niet de gedroomde kandidaat-koper is.

Duidelijkheid over de toekomst van de gevangenissite. Dat wilden de gemeenten Vorst en Sint-Gillis samen met het Brusselse Gewest. Die laatste wil de site graag kopen, om zo de controle te houden over wat er verder met dit strategische stukje grond moet gebeuren. Daarbij wordt vooral gemikt op (sociale) woningen, scholen en groen.

Die ambitie bestaat al sinds 2010, maar nu de vervangende gevangenis van Haren dit najaar de deuren opent mag die verkoop wel eens concreet worden, vinden de Brusselaars. Alleen bleef de federale overheid stil. Een brief die minister-president Rudi Vervoort (PS) daarover in maart verstuurde, bleef onbeantwoord.

200 gevangenen

Die vraag om nieuws werd afgelopen vrijdag herhaald en wél meteen beantwoord. Federaal staatssecretaris Mathieu Michel (MR), die bevoegd is voor de Regie der Gebouwen en dus ook voor de gevangenisgebouwen, liet weten dat de gevangenis van Vorst in de loop van 2023 leeg komt te staan, dat de achterliggende vrouwengevangenis in de Berkendaelstraat misschien een detentiehuis zou worden, en dat de gevangenis van Sint-Gillis gedeeltelijk in gebruik blijft tot eind 2024.

Afgelopen maandag verduidelijkte Minister van Justitie Vincent Van Quickenborne (Open VLD) het opzet: in de gevangenis van Sint-Gillis zullen nog zo'n drie jaar lang 200 gedetineerden verblijven, dit om de overbevolking in de gevangenissen tegen te gaan.

Rudi Vervoort (PS) reageerde ontstemd: "Er is altijd afgesproken dat de gevangenis van Haren die in Vorst en Sint-Gillis zou vervangen, niet dat ze samen zouden blijven bestaan." Dat de federale overheid minstens de gevangenis van Sint-Gillis langer wil blijven gebruiken – over het detentiehuis Berkendael wil het kabinet van Van Quickenborne niks kwijt – zorgt dan ook voor zenuwachtigheid bij Brusselse politici.

Leegstand

Op korte termijn dreigt leegstand, omdat de gevangenis van Vorst leeg komt te staan terwijl die van Sint-Gillis nog in gebruik is. Er zou immers pas een herontwikkeling gebeuren zodra de beide gevangenissen buiten gebruik zijn. Daardoor kan de gevangenis van Vorst snel verloederen of gekraakt worden – iets wat kan worden vermeden met een tijdelijke bezetting door bijvoorbeeld kunstenaars of start-ups.

Over die gevangenis van Vorst heeft het kabinet-Vervoort volgende week in elk geval een werkvergadering met de federale overheid.

Maar er zijn ook zorgen over de verkoop zelf, en of de site als geheel wel nog in de aanbieding is. "Ik wil dat ons de verzekering wordt gegeven dat de intentie op lange termijn ongewijzigd blijft," zei de Brusselse regeringsleider daarover.

Voorhechtenis

Die vrees is begrijpelijk, want al zeker Charles Picqué, burgemeester van Sint-Gillis (PS), acht het mogelijk dat justitie de gevangenis van Sint-Gillis ook na 2024 nog zal willen gebruiken. "Voor gevangenen in voorhechtenis, van wie het proces nog loopt, is de gevangenis van Sint-Gillis een veel logischere keuze dan Haren, toch zeker in de dagen voor en tijdens het proces. Het ligt immers veel dichter bij het Justitiepaleis dan de gevangenis van Haren."

Ook het gevangenispersoneel gebruikte dit argument jaren tégen de gevangenis van Haren, die aan de andere kant van de stad ligt.

Daarnaast stelt Picqué zich de vraag of het probleem van overbevolking na 2024 wél opgelost zal zijn, en of de capaciteit van Sint-Gillis dus ooit overbodig zal worden. "Zullen er minder gevangen zijn in de toekomst? Dat is nog maar de vraag. Zeker nu de regering straffen ook vaker effectief wil laten uitzitten."

Een maar niet ondeelbaar

Dat de gevangenis van Sint-Gillis (deels) zou blijven gebruikt worden is een probleem voor het Gewest, dat veel liever de site in haar geheel zou kopen, eerder dan een stukje ervan. "Wij willen één visie ontwikkelen voor de toekomst van de volledige zone waarop vandaag drie gevangenissen staan," zegt Pascal Smet (One.brussels-Vooruit) bevoegd voor Stedenbouw. "Deze site heeft een gigantisch potentieel om een multifunctioneel stadsdeel te worden. Maar het is cruciaal dat we de site in zijn geheel kunnen bekijken."

Zo is de muur tussen de gevangenissen van Sint-Gillis en Vorst doelbewust niet beschermd om daar bijvoorbeeld een plein te kunnen aanleggen. Als één gevangenis (deels) gebruikt blijft valt dit plan in het water.

In elk geval wil Vervoort vooral duidelijkheid over de plannen en de timing, zodat de regering tenminste weet voor welk gebied het nu precies de bestemming van collectief belang naar bijvoorbeeld wonen moet wijzigen. En zich ook al kan voorbereiden op de bouwaanvragen zelf.

Arm Brussel

Maar gesteld dat de site geheel of gedeeltelijk verkocht wordt, dan is er in regeringskringen ook bezorgdheid over wie de site mag kopen. Het Brussels Gewest torst nu al een torenhoge schuld met zich mee, net als de federale overheid. "Dat leidt tot een situatie waarbij de federale overheid als verkoper een zo hoog mogelijke prijs wil, en het Brussels Gewest als kandidaat-koper zou weinig mogelijk wil betalen," vat Charles Picqué het samen.

Die dynamiek speelt natuurlijk bij elke verkoop, maar de vraag is of koper en verkoper elkaar wel nog kunnen vinden. Ook binnen de regering en de gemeenten leeft de vrees dan ook dat de federale overheid liever aan een grote investeerder verkoopt, waarmee het Gewest niet kan concurreren. Zo heeft Vorst alvast een motie aangenomen die stipuleert dat de grond daar openbaar moet blijven, zodat er zeker 50 procent sociale woningen op kunnen komen.

Niet dat het Gewest helemaal buiten spel staat als het de eigenaar niet is. Via het bestemmingsplan en de voorwaarden voor de vergunning kan het wel degelijk nog de kwaliteit van het project bewaken. Daarnaast is een privaat-publieke samenwerking zeker mogelijk. Maar mocht het Gewest eigenaar zijn, dan behoudt het nog veel meer het initiatief.

'Nog niks beslist'

De federale overheid houdt het in elk geval spannend. "Er is nog geen beslissing over een mogelijke koper of een voorkeur daarin genomen," zegt de woordvoerder van bevoegd staatssecretaris Mathieu Michel. "Er is nog geen keuze gemaakt."

Alles ligt dus nog open en laat net dat tot grote zenuwachtigheid leiden bij de Brusselaars.