De maakbare stad: het Ninoofseplein

Brussel verandert elke dag, en vaak kunnen we ons al snel niet meer herinneren hoe een plek er vroeger nu weer uitzag. We hadden het in deze reeks al eerder over het park aan de Ninoofsepoort. Deze zomer kreeg het aangrenzende Ninoofseplein, van het park gescheiden door de Westelijke Kleine Ring, haar laatste fase in een nieuwe gedaanteverwisseling.

Begin 2020, middenin de coronacrisis, werd beslist dat het Ninoofseplein een woonerf zou worden, inclusief de Kruitmolenstraat die erlangs loopt. Door parkeerplaatsen te schrappen moet het plein aantrekkelijker worden en de verbindingen met de Kleine Ring verdwijnen om doorgaand verkeer te weren. De heraanleg is nu klaar en het verschil is groot.

Nochtans was de heraanleg al eerder begonnen. In 2017 en 2018 was de hele westelijke ring een werf: er was de aanleg van het park (tussen Nijverheidskaai, kanaal en Ninoofsesteenweg), maar ook het omgooien van de westelijke Kleine Ring zelf. Waar de octrooipaviljoentjes vroeger geprangd stonden tussen twee tweevaksbanen, kwamen beide rijrichtingen samen aan de kant van het kanaal te liggen, met een aparte trambedding ertussen. De maximumsnelheid op die Kleine Ring is ondertussen ook gereduceerd tot 50km/uur en dat scheelt ook wat.

Het Ninoofseplein werd daardoor flink uitgebreid tot aan die paviljoentjes en er kwamen grondfonteintjes zoals we die al kenden van de heraanleg van het Flageyplein en talloze andere pleinen in het Brussels gewest. Het was de eerste flinke stap binnen de volledige heraanleg die nu is afgerond.

Tussenberm

Op de foto uit 1980 zien we nog de metalen hekken waarvan er regelmatig eentje werd omvergereden door een minder aandachtige chauffeur. De maker van de foto links moet ongeveer met zijn of haar rug tegen een paviljoentje hebben gestaan of er mooi tussen.

Eigenlijk zag die tussenberm op de foto uit 1980 er nog best netjes uit, al is het boompje centraal op de winterfoto een beetje zielig. Later zouden er houten zitbanken komen, die een beetje verscholen stonden tussen bakstenen bakken met struiken. Daklozen maakten daar dankbaar gebruik van, maar verder was het eerder een restruimte zonder functie. De bomen (het zielige boompje uit 1980 was gegroeid) die er stonden zorgden in de zomer en de herfst wel voor kleurenpracht, maar het bleef een plaats tussen twee stroken verkeer en bijhorend lawaai.

Vandaag ligt, ongeveer op de plek van de vroegere kleine binnenring, een ondertussen algemeen herkenbaar okerkleurig fietspad dat ons op termijn de hele vijfhoek moet laten rondrijden. Op de foto uit 1980 kon je vanaf die binnenring nog gewoon met de auto het Ninoofseplein op. Eigenlijk waren er daardoor twee stukjes Ninoofseplein: eentje links en eentje rechts en die stukjes waren eigenlijk vooral parkeerplaatsen.

Punch batterijen

Wat zien we verder nog op de oude foto? Een billboardposter met reclame voor 'punch' batterijen van Philips om de leegstaande huizen links te verbergen (en er nog iets aan te verdienen) en een stuk blinde muur in de Fabrieksstraat. Verder ook een aanplakzuil tussen de geparkeerde wagens.

Die Fabrieksstraat kreeg in 1998 een eerste stripmuur met Cori de Scheepsjongen van Bob de Moor, ook gekend als rechterhand van Hergé. Een jaar later, in 1999, volgde Nick, stripheld in pyjama van de Brusselse stripauteur Hermann op de hoek met de Zennestraat.De Fabrieksstraat kreeg sindsdien wel meer gedaanteverwisselingen, met het Canal District van BesixRed voorop. Het nieuwbouwproject van 205 appartementen in verschillende maten kwam in de plaats van een hele reeks rijwoningen die er vroeger stonden.

De naam van de straat verwijst naar de vele fabriekjes er werkplaatsen die er eind 19de eeuw waren. Die vroegere achterligende werkplaatsen zijn vandaag gewild als ruimtes voor lofts en ateliers. Enkele jaren geleden opende er met de Hageltoren een gloednieuw jeugdcentrum van de Stad Brussel (ingang langs de Slachthuisstraat.) De hageltoren zelf, gebouwd in 1832 (twee jaar na de Belgische onafhankelijkheid) voor de productie van loodhagel, staat er vandaag nog.

Magrittefontein

Van de Magrittefontein was in 1980 nog geen sprake, want die werd pas in 2003 ingehuldigd. Nu staat de fontein, een werk van de Italiaanse kunstenaar Luca Maria Patella, helemaal in het midden van het plein, op de plaats waar vroeger de auto's reden en geparkeerd stonden. De bedoeling is dat je in het waterbekken het profiel van René Magritte herkent. Tussen de fonteintjes en de paviljoentjes staan vandaag zitbanken. De nieuw aangelegde kasseien op het plein zelf werden zo gelegd dat gras er makkelijk kan tussen groeien en regenwater grondwater kan worden.

Het is vandaag nog niet duidelijk wat voor plek het Ninoofseplein in het volgende decennium zal worden. Electronicazaak Elak in de Fabrieksstraat verlaat eind augustus 2022 na 44 jaar de wijk door een aflopend handelshuurcontract en omdat de winkel voor hun klanten na de heraanleg van Ninoofseplein en Bloemenhofplein en het bijhorende bannen van doorgaand verkeer te moeilijk bereikbaar is geworden. Hun plaats zal ongetwijfeld ingenomen worden door iets anders, maar dat is vandaag nog niet duidelijk.

Jarenlang heette het volkscafé rechts op de hoek met de Fabrieksstraat Jupiter. Vandaag heeft het Tunis en is het combinatie van pizzeria en theehuis. In het gebouw aan de andere kant leek al vaker een café de deuren te zullen openen (nadat er eerst jaren iemand leek te wonen in een bestelwagen achter een openstaande garagepoort, zoals ook te zien op de foto uit 1980), maar concreet werd dat tot vandaag blijkbaar nog niet. Wel een vaste waarde is de Griekse kruidenier/snack Chez Andriana die er al vele jaren de dienst uitmaakt. Op de hoek met de Slachthuislaan/Kleine Ring is er vandaag een theehuis dat dankzij de heraanleg een flinke terrasuitbreiding kreeg tot onder de lindebomen. De glasbollen die tot voor de start van de laatste werf op het plein stonden keren niet terug, ongetwijfeld met het doel het zo lang mogelijk netjes te houden.

Het zijn vooral die lindebomen die opvallen als we de foto's uit 1980 en 2022 vergelijken. Daar was in 1980 nog niets van te zien, maar op de foto uit de zomer van 2022 zorgen hun kruinen ervoor dat we de Fabrieksstraat zelfs niet meer kunnen zien. Dat deze bomen er nog allemaal staan, is te danken aan niet aflatend protest van buurtbewoners, want initieel werd gedacht dat de bomen ziek waren en er tenminste een aantal gekapt moesten worden. Het protest zorgde ervoor dat de Stad Brussel een nieuwe zogeheten fytosanitaire studie liet uitvoeren. Daaruit bleek dat de bomen toch relatief gezond bleken te zijn en konden blijven staan. Hun weldadige schaduw is tijdens de huidige hittegolf ongetwijfeld een verademing voor iedereen die verkoeling zoekt.