Groene ministers: ‘Onbebouwd deel Josaphatsite moet natuurgebied blijven'

Het rommelt binnen de Brusselse regering over het fel gecontesteerde bouwproject op de Josaphatruigte, een voormalig rangeerterrein van 25 hectare op de grens van Schaarbeek en Evere. De ecologisten gaan op de rem staan: "Wij willen de ruigte, het onbebouwde deel ten westen van de spoorlijn, maximaal beschermen als een natuurgebied. We gaan de friche, die in de loop der jaren uitgroeide tot een zone die enorm rijk is aan biodiversiteit, niet betonneren."

Na felle kritiek eerder had de regering het aantal geplande woningen aan Josaphat al van 1.600 naar 1.200 verminderd, en het nieuwe project staat deze week op de agenda van de regering. In een dubbelinterview in La Libre Belgique dinsdag verdedigen minister-president Rudi Vervoort (PS) en staatssecretaris voor Stedenbouw Pascal Smet (Vooruit/One.brussels) onomwonden het herwerkte bouwproject.

In het interview haalt Smet uit naar zijn groene coalitiepartners en anderen die “een narratief rond biodiversiteit in de stad creëren alsof het hier om walvissen en koraalriffen gaat”. “En de natuur is trouwens teruggekeerd! (op de Josaphatruigte, red.) De grote les is dat men redelijk makkelijk biodiversiteit kan creëren.”

Zijn groene collega-ministers Alain Maron (Ecolo) en Elke Van den Brandt (Groen) denken daar anders over, laten ze weten aan La Libre en BRUZZ.

Jullie zijn niet overtuigd van het nieuwe Richtplan van Aanleg (RPA, ook wel onder zijn Franse naam als PAD bekend, red.), het plan dat de grote principes voor de stedenbouwkundige herinrichting van de Josaphatruigte en zijn omgeving vastlegt.

Van den Brandt: “We moeten constateren dat het nieuwe openbaar onderzoek tweeduizend reacties en bezwaren heeft opgeleverd, wat erg veel is voor een openbaar onderzoek. Dat leverde in totaal 10.000 opmerkingen op. Niet alleen van buurtbewoners, maar ook van verenigingen en experts, en zelfs van onze eigen expertencommissie, de Gewestelijke Ontwikkelingscommissie (die bestaat uit 18 door de regering aangeduide onafhankelijke experts uit verschillende disciplines, red.) die zegt dat we eerst de ecosysteemdiensten van de Josaphatsite moeten bewaren, en dat we beter moeten nadenken over de groene en blauwe netwerken in de stad.”

“Dat zijn voor ons essentiële elementen, want dit is een van de zeldzame onbebouwde open ruimtes die ons resteren. Als we daar bouwen, dan knippen we die netwerken op en het is net via die netwerken dat de warmte in de zomer zal kunnen ontsnappen. Het is ook belangrijk voor recreatie, en het blijkt een zone van groot ecologisch belang."

Maron: “Het voorstel dat momenteel op tafel ligt over de Josaphatruigte, is dus niet acceptabel voor ons. Maar het is belangrijk om de zaken meer globaal te bekijken, wij willen hier vooral een globale visie uitdragen op de stad.

“Om eerst de puntjes op de i te zetten wat betreft huisvesting: er zijn ongeveer 1.200 woningen voorzien in het RPA Jospahat, maar slechts de helft daarvan op de ‘friche’, het onbebouwde stuk land ten westen van de spoorlijn. We hebben dus een meningsverschil over zeshonderd woningen.

De andere RPA’s die we al hebben opgesteld, bijvoorbeeld aan het Weststation, Kazerne, Mediapark – dat nog niet is afgewerkt maar al sterk gevorderd is –: alleen die drie al vertegenwoordigen 3.000 woningen die eraan komen. Ik constateer ook dat in het brein van sommigen het idee is gerijpt om bij de projecten op het Heizelplateau meer woningen te plannen dan oorspronkelijk voorzien, en meer woningen met een sociaal oogmerk. We kunnen zonder twijfel nog verder gaan."

“Als we trouwens de rapporten bekijken van Perspective.brussels en het Federaal Planbureau over het kantorenpark, zien we niet alleen een groot aantal lege bureaus, maar ook de verwachting dat de oppervlakte aan werkelijk gebruikte kantoorruimte in de komende vijf jaar nog met 20 procent gaat krimpen. Dat betekent nu al bijna 1 miljoen vierkante meter aan ongebruikte kantoren in Brussel."

"We moeten een deel van die ongebruikte ruimte kunnen omzetten in woningen. Daar hebben we een visie over nodig, een duidelijke strategie die op dit moment nog onvoldoende bestaat maar wel bediscussieerd wordt in de regering in het kader van de hervorming van het Gewestelijk Bestemmingsplan (bindend plan dat vastlegt waar gebouwd mag worden in het gewest, red.)"

"In sommige bebouwde zones kan er ook meer gebouwd worden, om voldoende huisvesting te voorzien. De demografische boom is afgezwakt, maar we zouden tegen 2070 met 1,3 miljoen mensen zijn in Brussel. We hebben dus meer woningen nodig, en vooral ook een beleid dat ervoor zorgt dat die woningen ook financieel toegankelijk zijn."

"(Staatssecretaris voor Huisvesting, red.) Nawal Ben Hamou koopt al bestaande panden op om er sociale woningen van te maken. We kunnen misschien ook het gaspedaal indrukken wat de sociale verhuurkantoren betreft: de voortgang is de afgelopen jaren vertraagd: van achthonderd naar vijfhonderd woningen."

Wat is dan concreet jullie voorstel voor de Josaphatfriche? Jullie hebben het RPA mee goedgekeurd in eerste lezing, toen het in herwerkte versie voor het eerst op de tafel van de regering belandde.
Van den Brandt: “We hebben het goedgekeurd in eerste lezing om een nieuw openbaar onderzoek te hebben, om de discussie te voeren en de input te krijgen van experts. Na die eerste lezing volgt altijd een fase van overleg. En wat bleek: er waren zelfs meer reacties op het plan dan er woningen zijn. Voor ons is daarnaast de ecologische waarde van de friche belangrijk. Er zijn andere delen binnen het RPA Josaphat waar we de dichtheid van woningen nog kunnen verhogen."

Maron: "In eerste lezing wilden wij al de zone voor biodiversiteit vergroten, in vergelijking met het vorige project. En dat is ons ook gelukt, een flink deel van de ruigte werd een groenzone. Maar de PS wilde in eerste lezing geen grotere groenruimte, omdat ze voor het zuidelijke deel al contracten hadden onderhandeld. Ze weigerden om verder te gaan. Wij hebben toegezegd om het plan zo aan een openbaar onderzoek te onderwerpen. Er was een enorme hoeveelheid reacties en daar moeten we rekening mee houden."

“Ik ga de onderhandeling over de precieze cijfers hier niet voeren, maar wij willen de ruigte, het onbebouwde deel ten westen van de spoorlijn, maximaal beschermen als een natuurgebied. We gaan die friche, die in de loop der jaren een zone is geworden die enorm rijk is aan biodiversiteit, niet betonneren. Ze vervult ecosysteemdiensten, maar draagt ook bij aan de gezondheid en het welzijn van de Brusselaars."

"Als we willen dat de Brusselaars in Brussel blijven en gelukkig zijn in deze stad, dan hebben we groene ruimtes nodig. We hebben een stad nodig die aangenaam blijft, ook met de effecten van de klimaatopwarming. We moeten een strategische visie ontwikkelen over hoe we in enkele decennia honderdduizend mensen meer in de stad herbergen, en dat op een voor hen betaalbare manier, maar tegelijkertijd ook een stad die aangenamer is en beter bestand tegen de klimaatopwarming."

"Dat wil niet zeggen dat er helemaal geen woningen op de ruigte zullen komen, maar zo weinig mogelijk en al zeker geen zeshonderd. Als we toch akkoord zouden gaan met woningen, dan zullen die aan de randen moeten gebouwd worden."

Zou de Josaphatruigte dan publiek toegankelijk worden?
Van den Brandt: “Je kunt in elk geval voorzien dat mensen om het natuurgebied heen kunnen wandelen. Hoeveel we moeten openstellen: daar is een evenwicht te zoeken en te vinden.”

Maron: “In de grote parken die Leefmilieu Brussel beheert zijn er altijd beschermde delen waar we de toegang van het publiek beperken vanwege hun belang voor de biodiversiteit, en dan zijn er andere zones die toegankelijker zijn. Daar zullen we met experts over moeten nadenken. Maar in elk geval zal je er kunnen wandelen: misschien eromheen of eerder via een noord-zuidas langs de sporen.”

Voor Rudi Vervoort is er genoeg groen in Brussel: 53 procent van de stadsbodem zou niet verhard zijn. Pascal Smet zegt rechtuit in La Libre: 'Wie op het platteland wil wonen, moet dat maar gaan doen.' De tegenstellingen tussen socialisten en groenen worden op scherp gezet door dit dossier.
Van den Brandt: "Bij mooi weer zitten de parken vol, en het is onmogelijk om iedere Brusselaar een tuin te geven. Er is een enorm gebrek aan groenruimte. Biodiversiteit is daarnaast geen accessoire, het maakt deel uit van ons ecosysteem en is essentieel om te bewaren. Als alle groenzones in de stad eilanden zijn die niet met elkaar verbonden zijn, dan verliezen we ook het ecosysteem en kan de warmte niet ontsnappen. De groene zones moeten ook groot genoeg zijn - het park zal iets van een 40 meter breed zijn -, zodat soorten zich kunnen verplaatsen."

Maron: “Dat cijfer van 53 procent houdt rekening met het Zoniënwoud, maar ook met de binnentuinen van huizenblokken. Ze dragen bij aan het welzijn van de mensen die eromheen wonen. Maar ze zijn niet toegankelijk van buitenaf."

"Er is in Brussel een belangrijke ongelijkheid in toegang tot een groene ruimte in je buurt. Wij hebben alle zones met een gebrek aan groen geïdentificeerd, en dat is in de dichtbevolkste wijken vaker het geval. En een deel van de Josaphatfriche ligt precies in zo’n zone met onvoldoende groenruimte."

"Brussel moet, als hoofdstad van Europa, ook een voorbeeldfunctie vervullen. De Europese Commissie bespreekt momenteel om tegen 2030 een halt toe te roepen aan het nettoverlies aan groene ruimte in de steden. De kwestie van biodiversiteit en klimaatresistentie is niet alleen belangrijk op het platteland en op plekken met een uitzonderlijke biodiversiteit als het Amazonewoud en het Great Barrier Reef maar de vraag stelt zich juist ook in de steden. Daar is een wetenschappelijke consensus rond, en meer en meer ook een politieke consensus."

"We moeten meer natuur in de stad brengen. Niet van de stad platteland maken, integendeel, er zullen meer inwoners komen. Maar de natuur moet zijn plaats hebben in de stad, als men wil dat de steden leefbaar blijven. Voor het welzijn van de inwoners, maar ook om weerstand te bieden aan de droogteperiodes, hittegolven, overstromingen en zware neerslag, die we in de komende jaren meer en meer zullen zien."

Er is wel een regeerakkoord dat bebouwing op de Josaphatsite voorziet.
Van den Brandt: "Nee. We waren het eens over de methodologie om met richtplannen te werken, niet dat elk richtplan zomaar goedgekeurd was. Anders hoef je ook geen participatie meer te organiseren."

"Vaak wil men een tegenstelling creëren tussen groene ruimte en huisvesting. Maar we kunnen die twee met elkaar verzoenen. We kunnen huizen slim bouwen zonder alle groene ruimte die ons nog rest op te offeren. Specifiek binnen het RPA Josaphat willen wij de friche vrijwaren, maar dat betekent niet dat je niet elders kan bouwen. Er zijn de industriële zones waar we inderdaad kunnen bouwen, en ook dicht bij het station is het interessant. We hebben het daarnet al over de kantoren gehad, er zijn ook 25.000 leegstaande woningen in het gewest. Nawal Ben Hamou werkt eraan om die beschikbaar te maken.

Maron: “Wij zoeken een bevredigend evenwicht voor Josaphat, en hebben dat al gevonden in het RPA Kazerne, RPA Weststation en ook in het RPA Mediapark, waardoor er op die laatste plek tweeduizend woningen gepland staan. Daar zal tegelijk een essentieel deel van het Georginbos bewaard blijven."

Wat gebeurt er nu met het RPA Josaphat?
Maron: “De andere regeringspartijen weten wat voor ons het probleem is, maar we gaan dat nog een keer uitleggen deze week. Ofwel accepteert de minister-president om het RPA Josaphat te herbekijken, en dan zullen we graag samen met hem aan de herziening werken. Ofwel weigert hij dat, en in dat geval zijn we vertrokken voor een discussie voor de volgende regering. Dan is het niet meer voor deze legislatuur."