Industrieterrein wordt stadswijk: ‘Complex, net als Brussel zelf’

In Anderlecht krijgt het grote reconversieproject Citygate II/Klein Eiland vorm. Op een oude industriële site komt voor 75.000 vierkante meter aan woningen, openbare voorzieningen en ruimte voor productieve activiteiten. De plannen zijn klaar, eind oktober start nog een participatietraject om buurtbewoners de kans te geven het project bij te sturen. “Het moet een voorbeeld van goed bestuur worden.”

Het bouwproject van sociale huisvestingsmaatschappij BGHM en de Brusselse ontwikkelingsmaatschappij Citydev is een van de grootste die de komende jaren op stapel staan in het Brussels Gewest. Ter vergelijking: de nieuwe kantoortoren Silver Tower in de Noordwijk is 137 meter hoog, maar wel 30.000 vierkante meter kleiner.

De doelstellingen zijn niet min: het oude industrieterrein moet een wijk worden die een toegangspoort tot de stad vormt. Ondanks de grote schaal mag het geen afgesloten eiland vormen en, in lijn met de stedenbouwkundige visie op de kanaalzone, moeten verschillende niet-vanzelfsprekende functies op een harmonieuze manier met elkaar gecombineerd worden.

“De combinatie van bouwheren, functies, belanghebbenden en het grote team van ontwerpers maakt Citygate II/Klein Eiland tot een erg complex project,” zei Benjamin Cadranel van Citydev. “Die diversiteit en complexiteit deelt het project natuurlijk met de stad. Het project van de architecten dat we nu kunnen voorstellen is echt époustouflant (adembenemend, red.).”

De betrokken bureaus zijn het Belgische AHA (Aurélie Hachez) + Elseline Bazin, noAarchitecten, het Britse Sergison Bates, het Nederlandse Korteknie Stuhlmacher en Boom Landscape. Sergison Bates en noAarchitecten werken in Brussel ook samen aan Kanal en de woonwijk op Thurn en Taxis.

Dichtheid als oplossing

Hoe doe je dat, een groot project ontwerpen zonder dat het onpersoonlijk wordt, en functies als wonen, nijverheid en onderwijs combineren zonder dat ze elkaar in de weg zitten? De vijf architecten kozen ervoor om de wijk te zien als kleine stad: een ogenschijnlijk ‘geassembleerd’ geheel van verschillende gebouwen met verschillende hoogtes en vormen. De architecten voorzien ‘flexibele’ gebouwen: ze verwachten niet dat de wijk na de afwerking ook voltooid zal zijn.

De wijk wordt zoals een echte stad opgebouwd rond een reeks pleinen, elk met een eigen sfeer. Vervoer verloopt via een reeks passerelles voor voetgangers en fietsers. Auto’s zijn enkel welkom aan de randen van de wijk en moeten ondergronds parkeren. Het aantal parkeerplaatsen wordt sterk beperkt en ligt met 0,4 tot 0,7 plaats per appartement onder de parkeernorm van het Brussels Gewest (1 plaats per woning). Er wordt dan weer een overvloed aan fietsenstallingen voorzien: een plek per kamer.

“Dat mobiliteitsbeleid is haalbaar, omdat het een dens project wordt,” zegt Cadranel daarover. De wijk ligt niet al te ver van het Zuidstation, maar het is vooral de grote hoeveelheid functies en voorzieningen die korte verplaatsingen mogelijk maakt. “De wijk is voorzien op de toekomst. Mensen die er wonen kunnen er ook naar school en kunnen er mogelijk ook werken. Dichtheid is in deze wijk geen probleem, maar net een oplossing.”

Nieuwe visie op sociaal wonen

Het is ook een belangrijk aspect voor de toekomstige bewoners van de 200 sociale woningen op de site, zegt Bieke Comer van de Brusselse Gewestelijke Huisvestingsmaatschappij BGHM. Die instelling is de trekker van het bouwproject. “We gaan in dit project een stuk verder dan de klassieke visie op sociale huisvesting. Vroeger dachten we dat het wel volstond om mensen een sociale woning toe te kennen en dat ze dan hun leven op orde zouden krijgen. Nu werken we aan de leefomgeving om een goed leven mogelijk te maken en zorgen we voor een buurt die mogelijkheden biedt en waar mensen zich goed voelen.”

Er komen veel mogelijkheden tot “ontspannen interactie”. Die komen er in de sociale woningen met co-housing-achtige gemeenschappelijke ruimtes, maar ook in de openbare ruimtes waar mensen uit verschillende klassen elkaar kunnen ontmoeten. “We willen met de kwalitatieve architectuur en de interactiemogelijkheden ook het beeld over sociale huisvesting bijstellen. Dat is vandaag niet altijd even goed,” voegt Comer nog toe.

Wordt tijdelijke bezetting definitief?

De wijk van 130 miljoen zal, als alles goed gaat, gebouwd worden vanaf 2023. Begin 2021 wordt een vergunning aangevraagd. De recente gedeeltelijke vernietiging van het stedenbouwkundige kader door de Raad van State zou wel kunnen zorgen voor wat vertraging. Ook tijdens de werken moet de site levendig blijven: het tijdelijk gebruik dat er nu is wordt verdergezet terwijl de wijk in fases vorm krijgt.

Het gaat om het project Studio Citygate dat onder meer ruimte biedt aan een klimmuur, concertzaal, bar, ateliers… Afhankelijk van hun behoeftes kunnen de initiatieven doorgroeien naar een definitieve ruimte in Citygate II/Klein Eiland. “Mocht er toch vertraging opduiken door de vernietiging van het stedenbouwkundig kader, dan is dat ook niet zo erg,” zegt Benjamin Cadranel. “Want de wijk leeft vandaag al.”

Voor de bouwvergunning wordt aangevraagd start eind oktober nog een nieuwe fase in het inspraakproces. Het project wordt dan voorgesteld aan bewoners en actoren uit de buurt, nadat ze in eerdere fases ook al betrokken werden door het gespecialiseerde Brusselse bureau CityTools. De bewoners krijgen nu de kans om hun mening te geven en om de plannen bij te schaven.