BIG CITY. Waarom is het oude treinstation van Brussel-Zuid niet behouden?

Wie voor de eerste keer aankomt in Brussel met de trein, stapt hopelijk uit in het Centraal Station. De hal van het Zuidstation mag dan de uitstraling hebben van een internationaal station, de buitenkant is veel minder verwelkomend. Het is een gebouw waar het gissen is naar de hoofdingang, dat overheerst wordt door een brug waar de treinen op rijden en omringd is door een kaal plein waar de urinegeur de reiziger tegemoet waait. Nee, het is niet meteen het Saint Pancras van Brussel, dat Zuidstation. Nochtans was dat ooit anders.

Het allereerste station in die buurt lag op het Rouppeplein: het Bogaardenstation. Het was een kopstation, het Rouppeplein was de eindhalte van de verbindingen die tot daar reden. De treinen kwamen Brussel binnen langs de Stalingradlaan. Dat is de reden waarom die straat zo breed is.

Het Bogaardenstation deed dienst van 1840 tot 1864, maar toen de trein in de negentiende eeuw steeds populairder werd als vervoermiddel, was een groter en impressionanter stationsgebouw nodig. Ondertussen was de buurt rond het Rouppeplein dichtbebouwd en was er geen plaats voor zo'n gebouw. De zoektocht naar een goede ruimte iets verderop begon en de velden in Sint-Gillis, een buurt buiten het stadscentrum, waren een ideale open plek om een station met allure op te bouwen.

Het Zuidstation dat toen werd gebouwd, was van de hand van Auguste Payen, destijds de hoofdarchitect van de Spoorwegen en ook ontwerper van onder meer het station van Oostende, dat wel is blijven staan. In Brussel verdween het station en bij het zien van de foto's is het bijna onbegrijpelijk dat het voormalige Zuidstation tegen de grond is gegaan. Het had een majestueuze ingang met gigantische zuilen. Aan de andere kant van het gebouw kwamen de treinen aan in grote hangars.

Het station werd gebouwd op het Grondwetplein, en werd zo aangelegd dat wie er buiten kwam, meteen in één rechte lijn naar het centrum van de stad kon wandelen, via de Stalingrad- of de Lemonnierlaan. Wie niet wilde stappen, kon de koets en later de tram nemen. Rond het plein kwamen heel wat horeca-aangelegenheden. Ook dat nieuwe station was een kopstation. De treinen reden Brussel binnen via dat Zuidstation aan de ene kant en het Noordstation aan de andere kant van het centrum.

Dat Noordstation was trouwens ook een sterk staaltje architectuur. Daar deed Rogierplein dienst als toegangsplein, dat ook omringd was door hotels en restaurants. De foto's van toen roepen ook vandaag nog taferelen op die ons doen dromen. Maar aan het begin van de twintigste eeuw zat het stadsbestuur met een andere droom in het hoofd. De stedenbouwkundigen van toen vonden het allerminst handig dat wie de stad wou doorkruisen, dat niet met de trein kon doen. Omdat zowel Brussel-Noord als Brussel-­Zuid een terminus was, moest de reiziger afstappen in een van beide stations, dan het centrum door, om zo in het andere station de trein te nemen naar de andere kant van het land. Parijs had een voorbeeld kunnen zijn voor een oplossing, want in de Franse hoofdstad werd ervoor gekozen om de treinen rond de stad te laten rijden. Brussel deed het anders en legde sporen aan door het centrum, met een Centraal Station in het midden. De werken van de befaamde Noord-Zuidverbinding begonnen en sleepten jaren aan. Er waren heel wat onteigeningen voor nodig, die niet alleen een grotere krater, maar ook een ware kater achterlieten in de stad.

De sporen moesten immers de hoogteverschillen in Brussel overbruggen, en daarom werden delen van het spoor op een brug gelegd. Dat betekende dat het zo goed als onmogelijk was om het Noord- en het Zuidstation te integreren in die plannen, ook omdat het allebei kopstations waren. Het oude station van Brussel-Zuid ging tegen de vlakte in 1947. In ongeveer dezelfde stijl werden twee gebouwen opgetrokken voor een nieuw Noord- en een nieuw Zuidstation. Beide stations zijn met de tijd verder uitgebouwd. Het tweede station van Brussel-­Noord is nog amper te zien door het CCN-gebouw dat er pal voor is geplant. Het Zuidstation is dan weer verder uitgebouwd met een internationaal gedeelte. Zo zijn beide stations een perfect staaltje van typische belgitude. En dat vertaalt zich in de architectuur niet altijd in een mooi en uniform geheel.

BIG CITY: stel zelf je vraag

Elke week gaat BRUZZ met Big City op zoek naar antwoorden op jouw vragen over Brussel. Vragen allerhande over jouw stad stel je online aan de redactie.

De vraag met de meeste voorkeuren wordt onderzocht en beantwoord.

Ook een vraag over Brussel? Zet onze journalisten aan het werk en stel je vraag via het formulier.

> Meer over Big City