Klein Vlaanderen aan het kanaal

Van op de kaai vangen we ondertussen het geluid van voetstappen op, vermengd met flarden van conversaties in het Nederlands. De voetgangers lopen allemaal in dezelfde richting: het Herman Teirlinckgebouw op Thurn & Taxis, waar de Vlaamse overheid zit. “Elke avond stromen ze terug naar het Noordstation,” heeft Marc intussen geleerd.

De financiële consultant kwam in 2010 aan de Akenkaai wonen in het allereerste nieuwbouwproject, herkenbaar aan de roodbruine gevel. Hij heeft er nog geen moment spijt van gehad. “We hebben ook rond Sint-Katelijne gezocht,” vertelt Marc, terwijl op de achtergrond een soort saunadeuntje klinkt. “Schone dingen gezien. Maar het uitzicht op het water gaf de doorslag. Dat geeft rust. Ik wist ook dat de wijk nog zou veranderen. Traag natuurlijk, want dit is Brussel, maar nu beweegt het toch.”

Twee verdiepingen lager. We stappen binnen bij Koen Vanstappen en zijn vrouw Cécile. De twee huurders zijn al net zo blij met hun uitzicht, maar we merken er ook iets dat terugkomt in bijna elk appartement aan de waterkant: verkeerslawaai. Het gedaver op de kasseien van de Havenlaan - bij Marc nog overstemd door het achtergronddeuntje - merk je hier zelfs met de ramen dicht. Ook het gebrek aan winkels zit het koppel, dat straks naar Laken verhuist, wat dwars. “Brood halen is direct een excursie naar het centrum.”

Als Marc zegt dat er veel beweegt in de buurt is dat geen beetje overdreven. Naast zijn pand schoten ondertussen de Upsitetoren en bijhorende laagbouw uit de grond, goed voor ruim driehonderd appartementen. Aan de andere zijde van zijn stulpje wordt gebouwd dat het een lieve lust is. Canal Wharf en Riva zijn er goed voor samen nog eens vierhonderd woningen aan de voet van de toekomstige Picardbrug.

En dat is nog maar de Akenkaai. Aan de overkant krijgt Thurn & Taxis maximaal tweeduizend woningen. Een deel van het massieve KBC-complex van Jaspers-Eyers wijkt er voor tweehonderdveertig woningen die zullen uitkijken op het geplande park langs het Bécodok. Verder naar het zuiden zitten de ontwikkelaars evenmin stil. Op een zucht van de Vlaamsepoort verdwijnt het huizenblok van Depot Design straks voor honderdveertig woningen. En aan Biestebroek in Anderlecht komen zelfs vierduizend nieuwe woningen.

Kanaalangst

Vooral bij de projecten aan de Akenkaai en ook wel langs het centrum valt één ding op: hoe groot het aandeel van de Nederlandstalige kopers is. Als het aantal Vlamingen in Brussel al afkalft, dan toch zeker niet langs het kanaal.

“Een kleine helft van onze kopers gaat er zelf wonen en van die bewoners is circa zestig procent Nederlandstalig,” legt verkoopdirecteur Kim Ruysen van AG Real Estate uit. Met Canal Wharf verkoopt hij tweehonderdzeventig appartementen aan de Akenkaai. “Vaak zijn dat mensen die al in het centrum wonen en de kanaalwijk als een uitbreiding van de Dansaertwijk ervaren.” De groep die investeert om te verhuren is goed voor de grotere helft van de transacties. Het overwicht van Nederlandstaligen is hier nog groter en draait rond de 75 procent.

Met wie we ook spreken - kopers, huurders, promotoren - het verhaal van het Nederlandstalige aandeel komt steeds terug en de cijfers liggen vaak in de lijn van die van Ruysen. In het Upsiteproject ligt dat aandeel met 50 procent Vlaamse kopers dan nog aan de ‘lage’ kant. Het is iets dat ook de stadsbewoners opvalt. Het Citydev-blok aan de sluis van Molenbeek wordt al eens het ‘Vlaams Blok’ genoemd in de buurt, de kaaien ter hoogte van de Vlaamsepoort Promenade des Flamands.

Hoe verklaar je dat Nederlandstalige overwicht? Op die vraag is meer dan een antwoord. Dat de portemonnee van de Vlaming gemiddeld dikker is dan die van de Franstalige landgenoot is daar zeker een van.

Er is meer. Verschillende promotoren wijzen op de angst bij Franstalige investeerders voor de kanaalwijk. “Bemiddelde kopers uit Waals-Brabant of de betere Brusselse wijken associëren het kanaal vaak met Molenbeek,” merkte Ruysen al. “Ze investeren liever in wijken die ze kennen, bijvoorbeeld aan de Louizalaan.

Vlamingen hebben dat niet, niémand vraagt ons iets over de veiligheid in de wijk.” Ruysen merkt hoe investeerders vaak uit Oost- en West-Vlaanderen komen. “De ligging speelt daarin volgens mij mee. Veel pendelaars zien de kanaalwijk elke dag als ze uit de Leopold II-tunnel en van de E40 komen, de buurt is daardoor in zekere zin vertrouwd.”

De dynamiek van Thurn & Taxis versterkt die Nederlandstalige kanaalwijk nog eens, vindt de verkoopdirecteur. De nieuwe stadswijk is niet enkel de werkplek voor meer dan tweeduizend Vlaamse ambtenaren. De krant De Tijd heeft er haar redactie en evenementen. Ook Extensa, de eigenaar van de site, is Vlaams. En tussen Thurn & Taxis en het centrum ligt dan nog eens de hoofdzetel van het oer-Vlaamse KBC.

Stéphan Sonneville, die aan het hoofd staat van Upsite-promotor Atenor, deelt die analyse. “Daarnaast heeft deze wijk toch ook een avant-gardistisch kantje dat je vaker in Vlaanderen vindt. Loop in Antwerpse nieuwbouwwijken rond en kijk naar de buurt rond het Bécodok, er zijn wel wat parallellen.”

De ontwikkelaar ziet bovendien hoe Vlaamse investeerders makkelijker kopen in een wijk die er eigenlijk nog geen is. “Ze kijken meer naar het potentieel en dat is hier erg groot.”

Waterkasteel

Niet elke kanaalbewoner is Nederlandstalig. In de Upsitetoren - ’s lands hoogste woongebouw - ontmoeten we Arielle d’Hauterives. De 58-jarige dame van adel woont op de 24ste verdieping in een appartement dat tegelijk een privégalerij is. Aan lichtinval voor de kunst ontbreekt het er niet. De woning is een van de weinige duplexappartementen in de toren, met een raamoppervlakte over twee verdiepingen. Het is zo’n binnenruimte waar je je zonnebril maar beter weet liggen.

Het uitzicht van Arielle is ronduit grandioos. Aan één zijde kijkt ze uit op de Noordwijk, met zijn volkse flatgebouwen, gladde kantoortorens en openluchtbevolking in het Maximiliaanpark. De grootste raampartij is naar het Vergotedok gekeerd. Het kanaal wordt er net na de Upsitetoren plots veel breder waardoor het gebouw wel in het water lijkt te staan. Een moderne versie van het kasteel van Chenonceau aan de Loire, merken we op. D’Hauterives kijkt verbaasd op. “Nu u het zegt, ja. Dat moet ik aan mijn nicht vertellen, die is daar eigenaar.”

Als we het raam openen, is de kasteelillusie in een klap verdwenen. Een golf van autogeraas rolt de woning binnen. 24ste verdieping of niet, het voelt meer aan alsof we midden op de nabijgelegen Groendreef staan.

Dat de bemiddelde Brusselaar niet graag tot aan het kanaal afzakt, ziet Arielle ook bij haar vernissages. “De bobo uit Elsene misschien nog wel, maar het echt chique volk vindt dat een grote stap. Al hoop ik dat de komst van Kanal daar wat verandering in brengt.”

Kanal. Als er een verandering is waar al onze gesprekspartners lyrisch over worden, dan is het wel de komst van de cultuurwijk tussen Sainctelette en de nieuwbouwprojecten. “Het water, de plannen voor de Picardbrug, Thurn & Taxis, dat is allemaal belangrijk, maar wat mensen nu echt over de streep haalt, is Kanal,” vertelt Kim Ruysen van AG Real Estate. De cultuurpool doet dan ook veel tegelijk: een organische link leggen tussen Vijfhoek en de woonprojecten, het prestige van de buurt opkrikken én wat afwisseling brengen in een wijk die vandaag ook een beetje een woningenwoestijn is.

De promotoren maken zich sterk dat de winkelarmoede alvast een kwestie van tijd is. “In de nieuwe projecten zijn handelsruimtes gepland, maar dat is een kwestie van kritische massa,” zegt Sonneville. “Zodra de nieuwe bewoners er zijn, zullen de winkels snel volgen.”

Gouden randje

Aan het kanaal mag dan veel gebouwd worden, sociale woningen zijn er niet bij. De nieuwe appartementen richten zich vooral tot de – hogere – middenklasseninkomens. Zo kost een driekamerappartement bij Riva minimaal 400.000 euro, zonder kanaalzicht. Dreigt de waterkant zo geen luxewijk te worden die zich afkeert van de volkswijken erachter?

“Zonder begeleidende maatregelen is dat risico reëel,” zegt bouwmeester Kristiaan Borret. “Dat is wat ik in Antwerpen het gouden randje noemde, de smalle strook aan het water die plots veel meer waard is. In de nieuwe projecten zoals de woningen op de KBC-site zorgen we daarom voor verbindingen met de wijk erachter, die zo meteen beter op het toekomstige Bécopark aangesloten is. Promotoren plaatsen de ingangen van woningen aan de achterzijde ook graag aan de waterzijde, omdat zoiets prestigieuzer is. Wij leggen het tegendeel op. Anders creëer je een blinde muur richting Maritiemwijk, zoals vandaag bij het KBC-gebouw.”

Borret wijst erop dat de kanaalwijken in het algemeen wel wat gentrificatie kunnen gebruiken. “Dat er nieuwe en kapitaalkrachtigere bewoners komen, is op zich geen probleem. Je moet alleen zien dat die geen arme huurders wegduwen. De overheid moet daarom ook sociale woningen bouwen, maar die moeten niet per se aan het water liggen.”

Bewoner Marc zal de bouwmeester alvast niet tegenspreken. Zijn loft is ondertussen bijna een miljoen waard, schat hij. Hij wijst nog eens naar het Koninklijk Pakhuis. “Ziet u het klokkentorentje midden op het gebouw? De zon gaat deze dagen exact daar onder.” Marc schudt het hoofd. “Dat mensen drie uur in de file gaan staan als ze ook hier kunnen wonen, ik kan daar niet bij.”

Lees ook het aanverwante artikel 'Functievermenging aan Kanaal blijft dode letter'