Wegwerparchitectuur en afleidingsmanoeuvres: vrees voor gentrificatie Noordwijk niet weg

Te veel kantoorgebouwen en te weinig sociale woningen in de toekomstige Noordwijk. Dat vrezen stadsverenigingen BRAL, Inter-Environnement Bruxelles (IEB) en Atelier de Recherche et d'Action Urbaines (ARAU). De verenigingen zullen daarom een bezwaarschrift indienen tegen het Bijzonder Bestemmingsplan dat de gemeente Schaarbeek recent wijzigde.

De Noordwijk was ooit een volkse buurt waar iedereen elkaar kende, tot ex-premier Paul Vanden Boeynants er neerstreek met zijn betonboeren om er tientallen woontorens neer te poten. De oliecrisis van 1973 stak daar een stokje voor, maar de wijk werd wel volgebouwd met kantoren.

Van dat kleine Manhattan met monofunctionele giganten wil het Brusselse gewest al langer af door de Noordwijk te transformeren in een gemengde wijk met meer woningen. Om zo de historische vergissing van het monofunctionele klein-Manhattan recht te zetten. Stadsverenigingen BRAL, Inter-Environnement Bruxelles (IEB) en ARAU vrezen echter dat het daar niet in zal slagen. Volgens hen bieden de verschillende op til zijnde projecten te weinig garanties op betaalbare woningen en evolueert de wijk naar een ‘Manhattan bis’.

Die boodschap brachten ze woensdag aan buurtbewoners tijdens een wandeling doorheen de wijk. “De overheid investeert extreem veel in een relatief kleine lap grond tussen het Noordstation en het kanaal,” klinkt het. Dat is nog niet overal zichtbaar, maar er lopen een aantal vergunningsaanvragen die de wijk volgens de verenigingen de verkeerde kant op sturen. “Ze stroken namelijk niet met het discours van het gewest om er een leefbare mix van woningen en kantoren te realiseren,” stellen zij.

Vier torens

Te beginnen bij het CCN-gebouw dat mondjesmaat tot puin verwordt. In de plaats moeten op termijn vier torens verrijzen. “Een imposant bouwproject van privé-ontwikkelaar Atenor,” legt Martin Rosenfeld van IEB uit. “Om dat mogelijk te maken, paste de gemeente Schaarbeek het Bijzonder Bestemmingsplan 'Westwijk van het Noordstation' aan. Onbegrijpelijk, want hier komen heel wat transportmodi samen: trein, tram, bus en binnenkort metro 3. Er is dus nood aan veel openbare ruimte om die goed op elkaar af te stemmen.”

Hetgeen volgens de verenigen onvoldoende voorzien is in de plannen. Eerder noemden BRAL en IEB het project al een 'cadeau aan de privéontwikkelaars, in plaats van aan de buurtbewoners.” “Daarom hebben we vandaag een bezwaarschrift ingediend tegen de aanpassing van het BBP door de gemeente Schaarbeek.”

Dat doen BRAL, IEB en AURA samen met buurtbewoner Arnout Pauwels, één van de circa 1.000 bewoners van een zeldzame woontoren aan het Noordstation. “Het gebouw staat er 45 jaar. Men zegt de fouten van het verleden niet te herhalen, maar nog steeds trekt men zich veel te weinig aan van de bewoners die hier al lang wonen en hier willen blijven,” klinkt het bezorgd.

Geen voorzieningen voor inwoners

Bewoners vrezen verder dat het toekomstige handelsaanbod niet gericht is op hen, maar op werknemers uit de kantoorgebouwen. “Hier komen geen supermarkten,” vertelt Fabien, een andere buurtbewoner. “De architectuur is een wegwerparchitectuur. Na dertig jaar gaan gebouwen hier tegen de grond.” En voegt Pauwels eraan toe: “Zo blijft men deze wijk uitmelken met overheidsgeld."

Ook het ZIN-project bezondigt zich daar volgens hem aan. “Laat u niet inpakken door de greenwashing. Dit project is voorgesteld als innovatief en duurzaam, maar in werkelijkheid is het volledige gebouw afgebroken, op een betonnen structuur na. Daarna is een veel groter gebouw in de plaats gekomen.”

Hoewel ZIN als voorbeeld geldt voor de transformatie van de wijk, is het voor de stadsverenigingen te monofunctioneel. “Het gebouw is 110.000 vierkante meter groot. 75.000 vierkante meter is voorbehouden voor kantoren en slechts 14.000 vierkante meter voor woningen,” legt Jean-Michel Bleus van ARAU uit. “Dat is minder dan de 16.000 vierkante meter voorzien voor horeca en ruimtes voor vrijetijdsbesteding.”

Proximus

Dan biedt het project van de Proximustorens een betere mix aan woningen en kantoorruimte. “50.000 vierkante meter aan kantoorgebouwen tegenover 42.000 vierkante meter woningen,” tekent Bleus op. “Een betere mix, met ook 12.000 vierkante meter aan openbare voorzieningen.”

Het project van de Proximustorens heeft nog geen vergunning beet, maar het openbaar onderzoek werd wel al afgerond. Toch verliep de stedenbouwkundige aanvraag volgens ARAU niet transparant genoeg. Het project kwam tot stand via urban ruling, een procedure waarbij voor verkoop een stedenbouwkundig kader opgesteld wordt waaraan de nieuwe eigenaar zal moeten voldoen. Manon Alecian van ARAU: “We zijn ongerust over de transparantie van deze werkwijze. Urban ruling werkt immers zonder raadpleging van de buurtbewoners, zoals wel het geval is bij een openbaar onderzoek.”

En nog opmerkelijk, volgens Jean-Michel Bleu: “De noordelijke toren staat namelijk in Schaarbeek, de zuidelijke in Sint-Joost-ten-Noode. Die laatste toren valt dus niet onder het BBP ‘Westwijk van het Noordstation’, wat betekent dat er geen wettelijk kader is rond de woningen en de betaalbaarheid ervan dus moeilijker gecontroleerd kan worden. Dit moet verder onderzocht worden.”

Net zoals het LIVIN-project aan de overkant. Op de plaats van WTC III wil men in de toekomst 29 verdiepingen aan kantoren. De 2.000 vierkante meter woningen die voorzien zijn vindt Manon van ARAU een afleidingsmanoeuvre. “Dit project komt er vooral voor de Europese Commissie,” zegt Bleus. “Men wil hier een tweede toren aan toevoegen, goed voor 47.000 vierkante meter extra kantoorruimte. Er zijn nauwelijks woningen gepland.”

Kruispunt van bevoegdheden

Waar de E19 in de jaren 1960 aansluiting zou vinden op de E40 bestaat nu een ander soort kruispunt, eentje van bevoegdheden. Volgens Albert Martens, emeritus hoogleraar en oud-buurtbewoner, veroorzaakt de ligging van bovenstaande projecten een democratisch deficit. De Noordwijk ligt zowel in Brussel-Stad als in Schaarbeek en Sint-Joost-ten-Noode, waar verschillende partijen het gemeentebestuur uitmaken. “Hoe wil je hier dan burgerparticipatie organiseren?” vraagt Martens zich af.

Participatie is ook waar Benjamin Delori van BRAL bezorgd over is, wanneer hij het in het Maximiliaanpark heeft over het Richtplan van Aanleg (RPA) Maximiliaan-Vergote. Dat RPA laat toe om een gebied over gemeentegrenzen te ontwikkelen, maar kent een groot manco volgens hem. “Alle plannen worden getekend, waarna een openbaar onderzoek volgt. Maar burgers worden daarbij onvoldoende betrokken," vindt Delori. "Gevolg: enkel via een bezwaarschrift kan je effectief je stem laten horen. Bovendien vraagt zo’n RPA heel wat studiewerk, omdat het vaak een lijvig dossier is van duizend pagina’s. Onmogelijk om te bekijken voor mensen die voltijds werken.”

En dus nemen BRAL, IEB en ARAU die taak op zich, onder andere om te bewaken dat de Noordwijk in de toekomst niet ten prooi valt aan gentrificatie. Dat vrezen een aantal buurtbewoners voor de wijk rond het Maximiliaanpark.

Koopwoningen Citydev schieten doel voorbij

Veel van de gebouwen in die zone zijn eigendom van de Stad Brussel. Ideaal, zou men denken, omdat zo een minimum aan openbare huisvesting wordt gegarandeerd. Dat is voor projecten van meer dan 2.000 m² woonoppervlakte binnen een RPA overigens verplicht. Minstens 25 procent van de woningen moet er publiek zijn.

Het kan daarbij gaan om huurwoningen waarvan de huurprijs afhangt van het inkomen of koopwoningen van Citydev. Die gewestelijke vastgoedspeler bouwt en verkoopt nieuwe, betaalbare woningen in buurten met een tekort aan woningbouw. Hierdoor kunnen gezinnen met een middelmatig inkomen een goedkopere woning kopen in Brussel en kan Citydev mensen in de regio houden of aantrekken.

Publieke woningen moeten een dam opwerpen tegen de gentrificatie van de Noordwijk, maar de koopwoningen van Citidev schieten dat doel voorbij, volgens Delori. “Na 20 jaar kunnen eigenaars van zo’n woning die opnieuw verkopen zonder enige voorwaarden.” En zo vrezen zowel buurtbewoners als stadsverenigingen dat de Noordwijk finaal ten prooi zal vallen aan gentrificatie en projectontwikkelaars.