Balkan Trafik is meer dan muziek en dans

“Als je moet opgroeien in een verloederde betonblokkenwijk, waar de armoede en desolaatheid van de muren druipen, besef je dat het tij er moeilijk kan keren,” ervoer Bozhidar Simeonov, artiestennaam Bozko.

De 33-jarige leeft van street art, comic books, animatieproducties, illustraties voor magazines en decorontwerp. Hij nam ons op sleeptouw door zijn stad Sofia, om onze ogen te openen voor ‘verandering’. In Brussel zal hij deze week een enorme muurschildering maken, in opdracht van het festival Balkan Trafik (zie kaderstuk). Eentje die van ver aan de Vismet zichtbaar zal zijn.

“Ook ik ben met illegale graffiti begonnen in mijn tienerjaren. Waar armoede alle dagen je leven beheerst, zijn kunst en cultuur geen basisbehoefte. Met 200 euro per maand, zoals het gros hier verdient, komt ‘eten vinden’ op de eerste plaats.

De wijken maakten ons - jonge artiesten - hopeloos vertwijfeld. We hadden genoeg van de shit in buurten die een deprimo-karakter uitstraalden. Een situatie die de politici bestendigd hebben. En die duidelijk maakt dat er geen respect is voor de stedeling en bewoner.”

Bozko is opgeleid aan de Academie voor Schone Kunsten in Sofia, en laat zich bijstaan om zijn project van ‘renaissance’ van een buurt te realiseren en te financieren. “Mensen beseffen niet welke schade ze zichzelf aanbrengen door zonder kunst te leven. Je wordt er grijzer van en uiteindelijk leef je in een zwarte realiteit.”

Bozko zeult ons mee naar een woonblok, amper enkele kilometers van het historische centrum. Hij heeft er een hoge zijgevel aangepakt. Dat kon niet zomaar: het vroeg vijf jaar onderhandelen, terwijl de schildering in zijn hoofd al die tijd bleef stuwen om gerealiseerd te worden.

“Er moet rekening gehouden worden met zoveel. De burgemeester en overheid. De bewoners van het blok. En de mensen die op het blok uitkijken: de buren of de ouders van de moslimkinderen die aan de overkant naar het speelpleintje komen.

We hebben aan elke deur in het blok aangebeld om het project uit te leggen en toestemming te vragen. Als je in zo’n armenblok de deuren afdweilt, zie je alle vormen van miserie. Na afloop sta je te kotsen op straat. Je hart ligt aan diggelen.

Je bent intriest en woedend tegelijk. Je wil alle politici vervloeken, omdat zij duidelijk niet humaan zijn als ze dergelijke schrijnende wijktoestanden laten gedijen. Het is je reinste provocatie.” De morbide buurten in zijn thuisstad doen aan wijken in het Brussels Gewest denken, beginnend in de Vijfhoek.

Gerantsoeneerde verf

Voor 1989 liet het Sovjettijdperk geen tag toe. Verf was trouwens gerantsoeneerd, underground artiest zijn lukte dus haast niet.

Als de ogen door westerse magazines, films en internet geopend worden, krijgt de hiphopcultuur en de graffitirage ook hier voet aan de grond. Rond 1995 staat de politie tags toe in stukjes no man’s land, zoals op verlaten bruggen. Uit de debutanten groeien de kunstenaars, een vijftiental heeft inmiddels grote naam: Nasimo, Bozko, Krzysztof Syrué ...

Al jaren bruist er een project om een lange, ongebruikte tunnel - berucht om pedofielencriminaliteit - tot een Street Gallery in te richten. Met werk van veel jong talent. “Terwijl de graffitispuiters over elkaar mogen en kunnen blijven schilderen, is de ongeschreven afspraak nu dat het werk van straatartiesten met een naam niet overklad wordt,” stelt Bekir Chelik, een van de voortouwtrekkers van de street art en ooit zelf begonnen als tagger.

“Een deel van de graffitischilders die ‘s nachts illegaal actief waren, is rond 2008-2009 uit de anonimiteit getreden,” vertelt hij. “Zij schilderen overdag op overeengekomen locaties, in alle vertrouwen met het publiek en in overleg met de overheid.

Projecten om sites te verfraaien worden (beperkt) door de overheid gefinancierd. Omdat vooral de oudere generatie street art niet als kunst ervaart, wordt eerst gewerkt via de scholen. De tekentaal sluit immers beter aan bij de fantasie van de jeugd.

Een street-artfestival in Plovdiv in 2003 kon van een underground-plek verhuizen naar de openbaarheid: de scholen. Toen dat een schot in de roos bleek, volgden privébestellingen. Zo ging de bal aan het rollen. De muurschilderingen werden een succes. Lelijke massieve betonstructuren kregen een frisse look.”

Nieuwe kunst

Een blik op de blitse schoolmuren maakt de stelling duidelijk. Chelik: “Kinderen ondergaan iedere dag in hun onderbewustzijn een interactie met hun leefwereld, dus ook met street art. Een muurschildering op de speelplaats stimuleert hun fantasie. En of ze het appreciëren: de leerlingen nemen massaal selfies voor de muur met hun ouders. Kinderen zijn de boodschappers geworden van de kunst in de openbare ruimte.”

Terug naar Bozko en de wijk Hadzi Dimitar (info op urbancreatures.bg/map), waar veel hoge muren door de kunstscene zijn aangepakt. Bozko volhardde in zijn droom om een hoog blok beschilderd te krijgen. Een bewoner zag het niet zitten, en moest wat bewerkt worden. De pijlen in de tekening zouden op die verdieping gericht worden, niets voor bijgelovige mensen.

Bozko: “In mijn Stier met ruiter (grote foto, red.) kan je veel metaforen erkennen. Het gaat om een universeel beeld van strijd voeren, dat eeuwenoud is. Of je er Don Quichot in ziet of niet. Wie is de vijand? Wie voert de strijd? Het blijft moeilijk om mensen te doen inzien dat ze de noodzaak van kunst en cultuur compleet vergeten zijn.

Kunst op straat is er niet om hen gelukkig te maken, maar om burgers te doen nadenken en te tonen dat verandering mogelijk is. Als we met street art kunnen aantonen dat die stupid motherfuckers de verandering kunnen inzetten, dan krijgen de bewoners meer zelfvertrouwen. Dan beseffen ze dat niets hen nog kan tegenhouden om zelf hun eigen verandering in te zetten, op welk vlak ook. Dat is de kerngedachte van street art.”

Nietsnutten

Bij het blok waarin zijn ouders wonen, valt op dat niet elke verdieping beschilderd werd. “Er is geen regelgeving over vertimmering van je appartement,” zegt Bozko. “Als je het balkon dichtmetselt, heb je een kamer meer - en daar verdwijnt je tekening of is er geen plaats voor.”

Over een toegeving op de artistieke invulling, ligt de kunstenaar niet echt wakker. “Kunst in de openbare ruimte mag tot reflectie aanzetten, zelfs provoceren, maar mag het beeld van de straat of stad niet schaden. Vermits er alle dagen kleine kinderen voor de muur spelen, hoefde de stier geen reuzenkloten bijvoorbeeld. Kunst is vrij, maar heeft geen onbeschreven regels, het is een serieus wapen.”

Het sneeuwbaleffect van de bijdrage van street artists blijkt alomtegenwoordig in de Bulgaarse steden. “Ogenschijnlijk merk je geen verandering, maar die is er wel degelijk,” getuigt Bozko.

“Het komt omdat het pessimisme en de arme wijken nog zo ingebed zitten in de stad, dat het lijkt dat niets verandert. Maar bewoners zeggen zelf wel dat de straatkunst effect op hen heeft en de beleving in de wijk optilt. Vermits ik geen decorateur ben, maar een boodschapper, moet ik bekennen: de positieve vibe van een wijk wordt zichtbaarder met kunst op straat.

Ik probeer te bewijzen dat street artists geen drinkende nietsnutten zijn, maar de ruggengraat van de samenleving. Ze doen je kijken en nadenken. Een mens kan zijn geest niet ontwikkelen door alleen naar voetbal te kijken.”

Nieuwe muurschildering in Brussel

In vier dagen tijd krijgt de Vijfhoek er een nieuwe muurschildering van tweehonderd vierkante meter bij. Street artist van dienst is de legendarische Bulgaar Bozko.

Bozko is de man die ruim tien jaar terug uit de anonimiteit trad om van underground art en zijn sociaal engagement iets magisch te maken in Bulgarije. En vooral om erkenning te krijgen van burger én staat.

Het twaalfjarige Brusselse festival Balkan Trafik gaf hem onlangs een tekenopdracht. Al moest eerst een monumentale, maagdelijke muur gevonden worden waarop de kunstenaar in alle legaliteit zijn creativiteit kan botvieren.

Het werd een muur in de driehoek tussen het Klein Kasteeltje, de moskee Omar Ben Khatab en het Leger des Heils. De wand is van heinde en ver zichtbaar. Hij hoort bij een appartementsblok van negen verdiepingen, gelegen aan de Timmerhoutkaai 8, waartegen minder hoog is aangebouwd door veilinghuis ABC.

De blanke bovenmuur wordt vanaf donderdag 12 april het doek voor de straatkunst van Bozko. Het wordt geen undercoverproject, maar een installatie vol symboliek. De rest van de week brengt zijn team van schilders een eerste, en mogelijk ook tweede laag aan met de verfrol.

Meteen nadien - als het niet regent - gaat Bozko op de lift aan de slag met zijn eigen spuittechniek. Daarvoor gebruikt hij verfbussen met spuitgaten van diverse diameters. Normaal gezien is zondag de hele wand af.

Bozko was tot vandaag nog nooit in Brussel, en maakte onbevangen, geïnspireerd door alle indrukken die op hem afkwamen over de Eurohoofdstad enkele schetsen, die hij BRUZZ liet zien. Zijn herkenbare tekenstijl met mager en morbide karakterventje leidde tot een paar voorontwerpen.

Bozko: “Ik ken in Brussel maar één jeugdvriend, een skater met wie ik als tiener domme streken uithaalde in Sofia. Na jaren van armoede als intellectueel kon hij aan de slag bij de EU in Brussel, nu acht jaar geleden.

Het enige wat hij over Brussel tegen me kwijt wou, is dat het een stad van ‘herenpakken en verveling’ is. Vandaar dat ik eerst een gier tekende, druipend van de ambtenarijloomheid, saaiheid en sufheid. Naar het schijnt zou de prent te veel op uw gewezen Belgische voorzitter van de Europese Raad lijken. Helemaal toevallig, mijn excuses hiervoor.”

Dus maakte Bozko nog wat andere schetsen; uiteindelijk werd het de Oost-Europeaan, muzikant in traditionele outfit en betoverd door wat hij zaait, de Papaver orientalis. En brengt de kruisbestuiving vruchtlobben op? Verspreidt het zaad een aanstekelijke nieuwe gedachte of vruchtbaarheid? Bozko doet er het zwijgen toe. De bedenkingen horen de passant toe.

Lees ook het aanverwante artikel Bulgaarse kunstenaar beschildert gevel kaaienwijk