Brussel trekpleister voor Russische spionnen: 'Diplomatie als dekmantel'

De Russische inval in Oekraïne vestigt ook de aandacht op de aanwezigheid van een legertje Russische inlichtingenofficieren in Brussel. “Al sinds de Koude Oorlog is Brussel een trekpleister voor Russische spionnen,” zegt Kristof Clerix, onderzoeksjournalist en veiligheidsexpert bij Knack.

Het aantal spionnen in Brussel nam een hoge vlucht met de verhuizing van het hoofdkwartier van de Navo van Parijs naar Evere in 1967. “In de jaren 1960, 1970 en 1980 heeft ons land een negentigtal spionnen uit het Warschaupact het land uitgezet onder wie zestig Russen,” vertelt Clerix. “Ze werkten altijd onder een dekmantel, ze waren bijvoorbeeld diplomaat of consul, maar er waren ook journalisten van persbureau Tass, reisagenten van Aeroflot, studenten en vertalers die spioneerden.”

Ook werden er Belgen gerekruteerd door de Russische geheime dienst. Clerix: “Zo was er in de jaren tachtig Guy Binet, een kolonel van het Belgische leger die geheime informatie doorspeelde naar de Russen.”
Toen in 1989 de Muur viel en de Koude Oorlog eindigde, ging de spionage gewoon door. “Er is alleen een nieuw element bijgekomen, de cyber­dimensie.”

Clerix geeft voorbeelden van enkele opvallende ontmaskeringen. “In 2018 werd een Brugse diplomaat veroordeeld voor spionageactiviteiten. In datzelfde jaar veroordeelde de correctionele rechtbank van Brussel ook enkele Russische inlichtingenofficieren. Dat was een heel straf verhaal, want het ging om een Russisch spionnenkoppel dat op slinkse wijze de Belgische nationaliteit had verkregen. Ze waren perfect in België geïntegreerd, noemden zich Maurice en Irène, en trouwden in Elsene. Ze leken gewone Belgen, maar behoorden tot de meest geheime categorie Russische spionnen. Je kan het vergelijken met het koppel uit de tv-serie The Americans.”
In 2019 moest de Belgische militaire inlichtingendienst Adiv een van haar eigen medewerkers aan de deur zetten wegens contacten met dubieuze figuren uit Rusland.

Voor een heel recente case verwijst Clerix naar het artikel Who were Russia's spies at Nato HQ? van EUObserver-journalist Andrew Rettman. Daarin onthult hij de identiteit van de acht Russische diplomaten bij de Navo die in oktober door Navo-­secretaris-generaal Jens Stoltenberg werden uitgewezen wegens 'activiteiten die niet stroken met hun accreditatie'. Onder hen bijvoorbeeld een Russische luitenant-generaal met goede connecties in het Kremlin en een big-dataspecialist.

De diplomatie is vandaag de dag nog steeds een belangrijke dekmantel voor spionnen. Clerix: “Westerse inlichtingendiensten gaan ervan uit dat een op de drie Russische diplomaten in ons land in feite een inlichtingenofficier is.” Rettman heeft het zelfs over honderd spionerende Russische diplomaten, één op de twee, in België, aangevuld door minstens zoveel Russen en ook EU-inwoners die een andere dekmantel gebruiken voor hun spionageactiviteiten. Ze spelen volgens Clerix politieke, economische en militaire informatie door die nog niet op de publieke fora te vinden is. “Het kan interessant zijn om iemands onderhandelingspositie twee dagen op voorhand te kennen.”

Inwerken op ego

Hoe ze daarbij te werk gaan? “Zoals elke geheime dienst werkt, via MICE: Money, Ideology, Compromise, Ego. Ze proberen mensen om te kopen, hen met ideologie te overhalen, hen te compromitteren of in te werken op hun ego, bijvoorbeeld door in te spelen op de frustraties van een ambtenaar die geen promotie krijgt.”

Om de spionnen te ontmaskeren hebben de Navo en de EU tegenwoordig hun eigen veiligheidsdiensten. Die werken samen met de Belgische Staats­veiligheid en Adiv. Clerix: “België heeft geen uit de kluiten gewassen intelligence-­apparaat. De Staatsveiligheid telt grofweg zeshonderd mensen, Adiv ongeveer evenveel en beide hebben de afgelopen jaren het accent vooral op terrorismebestrijding gelegd. Ondertussen is er gelukkig wel het besef dat buitenlandse spionage ook een dreiging vormt, waartegen we ons moeten wapenen. Onder meer daarom zal de Staatsveiligheid tegen 2024 uitgebreid worden tot duizend mensen.”

Zijn de Russische spionageactiviteiten in ons land de afgelopen weken toegenomen? Clerix: “Ik heb de vraag aan de Staatsveiligheid gesteld, maar kreeg geen antwoord. Wat ik wel weet van bronnen bij Europese veiligheidsdiensten is dat de spionnen van de Russische militaire inlichtingendienst GROe tijdens de vorige Oekraïne-crisis in 2014 carte blanche kregen met betrekking tot het runnen van veiligheidsoperaties in Brussel.”