Sophie Lavaux, nieuwe topambtenaar voor de veiligheid: 'Nee, er is geen laxisme'

Sophie Lavaux is sinds juli de nieuwe directrice van Brussel Preventie en Veiligheid, én tegelijk Hoge Ambtenaar voor de Veiligheid. En dat is best een pittige opdracht in een samenleving die steeds complexer wordt en in een stad waar de vele bevoegdheidsniveaus door elkaar lopen. Maar Lavaux laat zich daar niet door afschrikken. “Er is een enorme expertise in Brussel.”

De coronacrisis heeft al zeker één punt duidelijk gemaakt: voor een slagkrachtig beleid is eenheid van commando nodig. Zowel in het gezondheids- als in het veiligheidsbeleid.
Toeval of niet: de Brusselse regering moest op zoek naar een nieuwe directeur bij Brussel Preventie en Veiligheid (BPV) én naar een nieuwe Hoge Ambtenaar. Er is beslist om die, alvast gedurende één jaar, bij één persoon onder te brengen. En dat is Sophie Lavaux geworden, die haar sporen verdiende bij het federale crisiscentrum.

Het is een dubbele opdracht die niet licht genomen kan worden. Het belang van een efficiënt veiligheidsbeleid is de laatste jaren enorm toegenomen. Dat heeft met de globalisering te maken die meer dan ooit onverwachte schokken veroorzaakt in de samenleving. Denk aan de aanslagen, denk ook aan de corona-epidemie, de energiecrisis of aan de klimaatcrisis.

Tegelijk staat het gewestelijke veiligheidsbeleid in Brussel nog in zijn kinderschoenen. Pas sinds de vorige staatshervorming heeft Brussel hier de nodige instrumenten voor gekregen, en iedereen zal beamen dat de architectuur nog niet perfect is. Met zes politiezones, negentien gemeenten en een gewestelijke veiligheidscoördinatie moeten er wel heel wat lijnen goed zitten om een performant veiligheidsbeleid in deze stad te krijgen.
Sophie Lavaux draait er haar hand niet voor om. “Ik heb jaren voor een federale instelling gewerkt. Daar werk je voor het hele land, met nog veel meer niveaus. Ik zie hier juist een voordeel. Het is een rijkdom. Iedereen kent elkaar. Er is een grote expertise in Brussel op het vlak van veiligheid. Wat niet wil zeggen dat het altijd makkelijk is.”

Lavaux kende Brussel al vanuit haar federale opdracht, met de prettige én mindere prettige kanten. Lavaux: “Ik was verantwoordelijk voor de nationale permanentie. Het is de eerste linie van het nationale veiligheidsbeleid, maar tegelijk ook de dienst die de ontvangst van staatshoofden moet voorbereiden. Neem nu het bezoek van de VS-president Joe Biden aan Brussel voor de Navo-top. Dat hebben we allemaal met de Amerikaanse veiligheidsdiensten tot in de puntjes voorbereid. Er is drie maanden over onderhandeld. Het mooie aan dit verhaal is dat ik Biden zelf heb kunnen ontmoeten. Hij stond erop om ons te bedanken.”

Zaventem en Maalbeek

Een minder goede herinnering houdt Lavaux over aan de aanslagen in Zaventem en Maalbeek. “Ik was die dag van wacht. Het werd de ergste dag in mijn carrière. Los van het crisisoverleg dat op zo'n moment in gang schiet met alle ministers in dit land, was het vooral erg moeilijk om in te schatten wat er écht aan het gebeuren was. Was het een gasexplosie? Dat dachten we eerst. We kregen later die dag signalen dat er werkelijk overal in het land aanslagen werden gepleegd. We moesten de hele tijd de juiste berichten scheiden van de valse. Ik dacht toen echt: het is oorlog.”

Vandaag zit Lavaux mee aan de knoppen in Brussel om te waken over de veiligheid in de hoofdstad. Wat ze vooral bij Brussel Preventie en Veiligheid en als Hoge Ambtenaar interessant vindt, is dat ze nu over de hele veiligheidscyclus kan waken. Van preventie, over de risico-evaluatie en de veiligheidsplannen, tot de coördinatie van de uitvoering.

Preventie is daarbij cruciaal, zegt Lavaux. Het was een van de vreemde momenten in de Bijzondere Coronacommissie van het Brussels parlement om de vorige Hoge Ambtenaar te horen verklaren dat preventie in crisissituaties eigenlijk geen zin heeft. Omdat crisissen zo onvoorspelbaar zijn. Vandaar ook het beperkte nut van noodplannen, zo vond Lavauxs voorganger Viviane Scholliers. Lavaux is het met die stelling oneens.
“We stellen vandaag een nieuw algemeen veiligheidsplan voor Brussel op. Hoe gaan we te werk? We maken een risicoanalyse van de bedreigingen in de toekomst. En vervolgens stellen we een plan op, per mogelijke bedreiging: klimaat, pandemie, terrorisme, energie …”

“Wat is het belang van zo'n plan? Dat we vooraf nadenken over hoe we moeten reageren op een potentiële dreiging. Dat verschillende scenario's worden uitgetest. Maar even belangrijk is het plan zelf opmaken. Door samen na te denken, leren alle partijen elkaar ook goed kennen. En dat is een enorme winst die rendeert wanneer men later een crisis moet bezweren.”

Beslissingsmacht

Vraag is wel of Brussel Preventie en Veiligheid en de Hoge Ambtenaar voldoende instrumenten in handen hebben. Als de Conferentie van Burgemeesters niet akkoord gaat met een gewestelijke veiligheids­beslissing, dan is er vaak geen beginnen aan. Lavaux is het daar niet mee eens. “Uiteindelijk hebben de minister-president en de Hoge Ambtenaar wel degelijk beslissingsmacht. Maar dat is het punt niet. Ik ben een persoon van overleg en compromis. En met de burgemeesters boeken we vooruitgang, in het belang van de veiligheid van alle Brusselaars.”

Ze betwist ook dat er een zeker laxisme zou heersen in Brussel, een gebrek aan handhaving. De Franse slag. Sophie Lavaux: “Ik weet dat dat in Vlaanderen weleens wordt geopperd. Ik ken die kritiek ook van tijdens mijn federale jaren. Maar het klopt niet met de feiten.”

Wat niet wil zeggen dat de uitdagingen op het vlak van veiligheid in Brussel niet enorm zijn. En dat gaat dan van de eenvoudige handtassendiefstal tot de echt georganiseerde misdaad. Bovendien verplaatst de criminaliteit zich ook deels naar de digitale wereld. En ook daar is er een hele range van phishing, waar de individuele burger mee te maken krijgt tot regelrechte cyberaanvallen op bedrijven of instellingen. Volgens BPV is dat een onderschat probleem. Zo zijn er onlangs ernstige cyberaanvallen vastgesteld op een Brusselse ziekenhuis, in die mate dat het operatiekwartier werd lamgelegd. Brussel Preventie en Veiligheid wil een dam opwerpen tegen dit soort georganiseerde cybercriminaliteit, in samenspraak met het federale parket. “Dat zal de komende jaren steeds belangrijker worden. En daar komt ook nog de hele problematiek bij van het fake news op de sociale media en maatschappelijke polarisatie.”

Terug op het terrein, en in de categorie uitdagingen: Brussel Preventie en Veiligheid kreeg ook de opdracht om mee het vertrouwen te herstellen tussen politie en de jongeren in sommige wijken. Lavaux: “En het gaat niet alleen over politie, maar ook over brandweer, militairen. Het is een majeur probleem. Het vertrouwen in de veiligheidsdiensten is essentieel voor een goed veiligheidsbeleid. We zijn hiermee bezig.” Het wordt een werk van lange adem, waar BPV alleen niet voor de oplossing kan zorgen.

BPV gelooft dat er met Local Integrated Security Antenna's (Lisa's) een grote stap in de goede richting kan worden gezet. In die antennes moeten onder meer politie, preventie en gemeenschapswachten op één plek verzameld worden, zodat de wijk aanvoelt dat die dienstverlening ook echt iets betekent en dat de mentale afstand tussen politie en bewoner een stuk kleiner kan worden. Er zijn dit jaar al een aantal van die Lisa's gestart, volgend jaar komen er nog.

De voorbije maanden zijn op het vlak van het veiligheidsbeleid gedomineerd door de vele aanklachten van vrouwen tegen seksueel geweld. In de openbare ruimte, in de Brusselse cafés. Het aantal meldingen in het centrum voor seksueel geweld is spectaculair toegenomen, en er is met #BalanceTonBar ook een heel maatschappelijk debat over ontstaan. “Een goeie zaak,” vindt Lavaux die zegt dat BPV seksueel geweld ernstig neemt. In het regionaal veiligheidsplan dat begin dit jaar is goedgekeurd, is het een van de thema's die BPV naar voren brengt. En dat was nog voor er zoveel aandacht ontstond op de sociale media.

Lavaux: “Vrouwen die in het verleden seksueel geweld hebben meegemaakt komen daar nu mee naar buiten. Het is een logisch vervolg op #MeToo. Aan de ene kant is het nu aan het gerecht om hiermee aan de slag te gaan. Maar het is complexer dan dat. Het gaat over wat vrouwen meemaken in het nachtleven, en het is goed dat dat nu bespreekbaar is gemaakt.”