Verborgen sportparels (3): Hippodroom Bosvoorde

Verscholen in de bossen van het Ter Kamerenbos ligt de hippodroom van Bosvoorde: ooit een megalomaan passieproject van koning Leopold II, nu in volle ombouw tot bruisend recreatiepark. De prachtig gerestaureerde gebouwen van de oude hippodroom laten gelukkig nog voldoende voer over voor nostalgici.

Brussel is niet altijd even zorgvuldig omgesprongen met zijn erfgoed, maar dat kan niet gezegd worden van de hippodroom van Bosvoorde. Vandaag de dag kennen we de paardensport haast uitsluitend nog van de dames die met grote hoeden pronken op Waregem Koerse, maar de stijlvolle tribunes midden in Ter Kamerenbos herinneren eraan dat dit ooit het epicentrum van de Brusselse beau monde geweest is.

Voor wie nog nooit een hippodroom van dichtbij heeft gezien: verwar het niet met een voetbalveld waar een atletiekpiste rond ligt. Een paardje in galop heeft natuurlijk een veel hogere snelheid dan een doorsnee Usain Bolt, en dus kunnen er langere afstanden afgelegd worden. De renbaan is gigantisch: vanuit de tribune moeten de paarden en hun jockeys slechts een stipje zijn geweest als ze zich aan de overzijde bevonden. Het is niet voor niets dat de groene ruimte in het midden van de baan vandaag de dag gebruikt wordt door een golfclub, met negen holes.

Het pronkstuk van de site is ongetwijfeld de Koninklijke Loge. Die ligt in het hart van de hippodroom, in het midden van de grote tribune. “Van hieruit had je de beste plaats om de koers te volgen,” zegt Odile Debruyn. Zij heeft een geschiedkundige studie van de site gedaan. Zoals de naam al doet vermoeden, nam de koninklijke familie regelmatig plaats in deze loge. Vooral koning Leopold II was dol op de paardensport. Onder zijn bewind en op zijn initiatief werd de hippodroom gebouwd.

“Leopold II had grote plannen met Brussel. Hij wilde er een metropool van maken die kon concurreren met Londen en Parijs,” vertelt Debruyn. Een grote renbaan moest die ambities kracht bijzetten. “Londen was op dat moment al de paardenrennenstad bij uitstek. De sport is daar immers uitgevonden, in het begin van de 17de eeuw. De koning trok grote ogen toen hij de grote infrastructuurwerken in Parijs zag. Daar bouwden ze grote boulevards, publieke parken, en… de hippodroom van Longchamp in Parijs, die nog altijd bestaat. Sindsdien droomde Leopold II van een hippodroom die bij de grandeur paste die hij aan Brussel wou geven.” In 1875 jaagde hij de bouw door het parlement, de grote en de kleine tribune werden tussen 1877 en 1878 gebouwd, en bij de officiële inhuldiging in 1880 was Leopold II aanwezig om het lintje door te knippen.

De renbaan heet ‘de hippodroom van Bosvoorde’, maar eigenlijk ligt ze op het grondgebied van Ukkel. Daar is een goede uitleg voor, aldus Debruyn: “Dat komt omdat het station van Bosvoorde hier vlakbij ligt. Mensen konden dus met de trein komen en afstappen in Bosvoorde.” De hippodroom lokte veel mensen uit dezelfde omgeving. “De meeste bezoekers kwamen uit de Leopoldwijk. Dat was een nieuwe wijk in Brussel, die zich op specifiek type van de bevolking richtte: de aristocratie, hoge industriële bourgeoisie en zakenlieden. In Brussel-Luxemburg konden zij de trein nemen, die hen langs één van de eerste spoorlijnen in Brussel tot in Bosvoorde bracht.” Paardensport was dus vooral voor de gegoede burgers, toch in de hippodroom van Bosvoorde. Al konden diegenen met een minder goed gevulde portefeuille de wedstrijden ook tegen een lagere prijs volgen, vanop het grasperk in het midden. Later, in 1884, werd er in (laag-)Vorst nog een tweede hippodroom gebouwd. Die was vooral bedoeld voor de mensen uit de midden- en arbeidersklasse.

Niet iedereen kwam met de trein. Dat resulteerde in nog een tweede spektakel, naast de paardenkoers zelf. “Gemotoriseerde auto’s bestonden toen nog niet. Vele rijke mensen verplaatsten zich met paard en koets. Overal langs de grote banen in Ter Kamerenbos en op de Louizalaan zat er een hoop mensen langs de kanten van de wegen om te bewonderen hoe de lokale beau monde in zijn koetsen terug de binnenstad inreed. Het was een feestelijk evenement op zichzelf,” aldus Debruyn.

Donald Trump
Leopold II was in 1887 trouwens ook de drijvende kracht achter de renbaan van Groenendaal, die in Hoeilaart gelegen was. De hippodroom van Bosvoorde was hem te klein geworden, en dus moest er een nieuwe baan komen, zonder scherpe bochten en groter dan de Wellingtonrenbaan in Oostende. Het is al langer bekend dat Leopold II een fascinatie had voor alles wat groots en imposant was – een beetje de Donald Trump uit de 19de eeuw, zeg maar.
lees verder onder de foto

Ondanks de bouw van een nieuwe renbaan, werd de hippodroom van Bosvoorde in 1907 nog uitgebreid. Wie op de hippodroom aan de laatste grand tournant voor de finishlijn gaat staan, kan zien hoe er een tweede bocht op de piste gemaakt is. De gevolgen voor de toeschouwers waren duidelijk van ondergeschikt belang: de bomen van het Zoniënwoud ervoor waren immers zeer waardevol en werden niet gerooid. Het gevolg was dat de mensen in de tribune niet konden zien wat er zich afspeelde op het stukje parcours achter die bomen.

Niet alleen de tribune is intact gebleven, ook het weeglokaal ernaast. “Hier werden de jockeys en hun zadel gewogen. Er waren immers jockeys die lichter wogen dan anderen, en dus moesten die extra ballast meekrijgen, om iedereen met min of meer dezelfde kansen aan de start te brengen.” Hier hangt ook een bord met de naam van de jockey, de nummer van het paard en de rangorde van de deelnemers aan de startlijn.

De hippodroom kende gouden tijden tussen 1880 en 1940. Mensen kwamen er een gokje plaatsen, maar er werden ook mondaine feestjes en modeshows georganiseerd. Maar nadien nam de populariteit zienderogen af. De luxueuze sfeer van weleer is weg, de paarden racen al sinds 1995 niet meer over de piste. Of toch: paardenliefhebbers komen er weleens galopperen met hun eigen hengst of merrie. Ook voor honden is de rustige, groene ruimte een heerlijk gebied om zich uit te leven. De site wordt nu omgevormd tot recreatiepark DROH!ME, maar met respect voor het erfgoed. In totaal zijn er vier (beschermde) gebouwen op het terrein overgebleven, die de herinnering aan de gouden tijden van de renbaan in leven moeten houden. “De sfeer van de paardenrennen laten herleven, zonder de paardenrennen terug te brengen. Dat vind ik een mooie uitdaging,” besluit Debruyn.

Hippodroom Bosvoorde

• Gebouwd in 1878 in opdracht van koning Leopold II
• Tussen 1942 en 1951 opgefrist met enkele modernistische bijgebouwen
• In 1995 voor het laatst gebruikt voor paardenraces
• Reconversie tot recreatiepark DROH!ME aan de gang, met een focus op natuur, sport, cultuur, educatie en ontspanning

> BRUZZ gaat op zoek naar de mooiste verborgen sportparels in Brussel. Prachtige plaatsen waar sportgeschiedenis is geschreven en waar de tijd is blijven stilstaan. Soms is het bestaan ervan al lang vergeten, maar ze zijn nagenoeg intact gebleven.