Studie: 'Lerarentekort is grootste bedreiging voor onderwijskwaliteit'

Scholen die met een groter tekort aan leraren kampen, zien hun leerprestaties sterk dalen. Dat blijkt uit een studie van de KU Leuven samen met Katholiek Onderwijs Vlaanderen. "Brussel wordt nog meer geraakt door het lerarentekort dan andere regio's."

Het lerarentekort leidt tot leervertraging. Dat stelden onderwijseconomen Kristof De Witte en Letizia Gambi vast uit eigen onderzoek. Ze analyseerden de IDP-toetsen tussen 2019 en 2022. Dat zijn gestandaardiseerde toetsen die leerlingen in het katholiek onderwijs maken, zodat de scholen de kwaliteit van hun onderwijs kunnen testen en verbeteren.

Al sinds het begin van de coronacrisis is er een stijging van het aantal afwezige leraren. De laatste twee jaar is er ook een sterke stijging van de niet-ingevulde vacatures. Dat weerspiegelt zich in de leerprestaties van leerlingen. Tussen 2019 en 2022 zijn de leerprestaties in alle leergebieden gedaald, behalve in Mens & Maatschappij.

De daling is het grootst voor Nederlands waar de gemiddelde leerling in 2022 ongeveer vijftien lesweken leervertraging heeft opgebouwd vergeleken met de leerprestaties in 2019. Voor Frans is er in 2022 ten opzichte van 2019 een leervertraging van negen lesweken, voor wiskunde vijf lesweken, en voor Wetenschappen en Techniek lopen leerlingen vier lesweken achter.

"Als leerlingen aan het einde van een leerjaar de fundamentele kennis, vaardigheden en attitudes niet beheersen, moet er in het volgende leerjaar een aanzienlijke hoeveelheid onderwijstijd worden besteed aan remediëring en automatisering van leerstof die al gekend moet zijn. Daardoor blijft er minder tijd over voor nieuwe leerstof, wat leidt tot oplopende leervertraging", legt onderzoeker De Witte uit.

“Het lerarentekort is de grootste bedreiging voor de onderwijskwaliteit”, zegt Lieven Boeve, directeur-generaal van Katholiek Onderwijs Vlaanderen. "Op die nagel kloppen we al een hele tijd en de noodsignalen uit het veld worden elk jaar luider. We hopen dat dit nogmaals een wake-upcall kan zijn om actie te ondernemen: we hebben meer en goed geschoolde leraren nodig om onze leerlingen de onderwijskwaliteit te bieden die ze verdienen."

Het lerarentekort is het grootst in scholen die veel kinderen hebben met een lagere sociaal-economische status, zoals een laaggeschoolde moeder of een andere thuistaal. Dat is vaak het geval in het Brussels gewest. "We merken dat Brussel nog meer wordt geraakt door het lerarentekort dan andere regio's. Dat is een probleem, want een goed lerarenteam is de motor van kwaliteitsvol onderwijs", zegt Boeve.

Stijgend lerarentekort

De leerprestaties zullen volgens de onderzoekers niet snel verbeteren, gezien het lerarentekort blijft toenemen. In het schooljaar 2020-2021 gaf 45 procent van de scholen aan dat ze geen problemen ervaarden om alle vacatures in te vullen. Vorig schooljaar is dat gedaald naar 30 procent. In zeven op de tien scholen werd dus geen geschikte vervanger gevonden.

Door het tekort moeten zorgleerkrachten vaak inspringen, waardoor deze zich niet meer kan richten op gerichte ondersteuning van sterke leerlingen of leerlingen die het moeilijker hebben. Dat merkt ook Ann Claes, directeur van Vrije Basisschool Boodschap in Schaarbeek. "Als je in september al met te weinig collega's start, moet je meteen iedereen uit het zorgteam als titularis inschakelen. Zo hebben we maar één iemand voor een klas van 22, terwijl daar regelmatig kinderen met moeilijkheden zitten."

Meer ondersteuning voor leraren

Ook de ervaring die een leraar heeft, kan de leerprestaties beïnvloeden. De Witte en Gambi stellen vast dat scholen met een hoger aandeel jonge leraren (met minder dan 10 jaar ervaring) een grotere gemiddelde daling in toetsscores vertonen. Ze stellen het omgekeerde vast in scholen met een meer ervaren lerarenkorps (met meer dan 26 jaar ervaring). Volgens Lieven Boeve is het daarom belangrijk om meer te investeren in de professionele ontwikkeling van leraren.

Bovendien is er een goed HR-beleid nodig. “Jonge leraren voelen zich soms overweldigd door alles wat erbij komt kijken. We willen de lerareninstroom verbreden door graduaten, bachelors en masters op alle onderwijsniveaus mogelijk te maken. We willen ook meer tijd en middelen voor professionalisering van startende en meer ervaren leraren. Daarnaast willen we de leraren die we hebben ook houden. Daarom is een flexibele schoolorganisatie nodig waarbij directies een echt personeelsbeleid kunnen voeren."