Mindblowers-project: wie heeft de rechten op onze hersenen?

De grote techbedrijven weten al zoveel over ons, en straks gaan ze mogelijk ook nog onze hersenen scannen om te zien wat er in ons hoofd omgaat. De Brusselse kunstenaar Roel Heremans staat op het Mindblowers-project van de VUB en de KVS stil bij onze 'neurorechten'.

Mindblowers is het jaarlijkse treffen van de KVS en de VUB op de grens tussen kunst en wetenschap. Ook publiek is welkom op de avond vol performances en talks van de visionairen van onze samenleving: wetenschappers en kunstenaars. Het thema dit jaar is macht in al haar verschijningsvormen. Zo komt onderzoeksjournaliste Hind Fraihi praten over de kracht van ondergrondse extremistische netwerken, onderzoekt choreograaf Lucas Katangila hoe dans kan fungeren als wapen, heeft wetenschapper en kunstenaar Valery Vermeulen het over de artistieke aantrekkingskracht van zwarte gaten, gebruikt regisseur Irene Guttiérez participatief filmmaken als protestvorm, en situeert politicoloog en activist Rémy Bonny de lgbtqia+-gemeenschap in de machtsstrijd tussen democratie en autocratie. Een van de andere gasten is transdisciplinair kunstenaar Roel Heremans, die zal praten over de macht die men in de nabije toekomst zou kunnen verwerven over onze gedachten. Hij presenteert in de KVS ook een maand lang zijn NeuroRight Arcades, retro spelconsoles die wijzen op de gevaren die de slag om onze gedachten vertegenwoordigt voor de menselijke integriteit.

Artistieke revalidatie

Roel Heremans is momenteel resident van het artistieke onderzoeksplatform Kunstenwerkplaats in Sint-Gillis, maakt sinds kort met een werk deel uit van de vaste collectie van het wereldbefaamde Ars Electronica Center in Linz, staat binnenkort op het IMPAKT Festival in Utrecht, is geselecteerd voor de nieuwe Europese S+T+ARTS-residentie (Science, Technology & the Arts), en trekt in november voor een residentie naar het Chinese Wuhan. Heremans noemt zichzelf een transdisciplinair kunstenaar, omdat hij zijn praktijk heeft opgebouwd vanuit verschillende subgenres zoals geluidskunst, radiokunst, podiumkunsten, beeldende kunsten, experimentele choreografie en digital art. Drie ingrediënten spelen momenteel een belangrijke rol in zijn creaties: geluid – veel van zijn creaties beleven bezoekers individueel of in groep met een koptelefoon – maar ook composed introspection en neurofeedback.

“Composed introspection is eigenlijk wat ook boeken of podcasts bewerkstelligen,” legt Heremans uit. “De woorden die je leest of hoort componeren en sturen je verbeelding, waarbij je als lezer of luisteraar zelf de agency behoudt om je verbeelding aan het werk te zetten en voor output te zorgen. Mijn interesse daarvoor is gewekt door het ongeval dat ik had op mijn negentiende. Ik verloor mijn kortetermijngeheugen, had afasie, en had moeite met fijne motoriek en logica. Ik denk nog steeds dat ik tijdens de revalidatie toen kunstenaar ben geworden. Omdat ik eigenlijk niets meer wist van het ongeval, heeft een getuige mij verteld wat hij op dat moment gezien heeft, opdat ik me er een beeld van kon vormen. Het recreëren van beelden was tijdens die revalidatie heel belangrijk, en ik keer nog altijd terug naar dat moment om aan te voelen wat mijn volgende stap moet zijn.”

Mindgames

Ook Heremans' interesse voor neurofeedback – informatie over onze hersenactiviteit – stamt uit de tijd van het ongeval. “Ik heb toen ook veel neurologisch onderzoek ondergaan: eeg's (waarbij hersenactiviteit elektrisch wordt gemeten, red.) en fMRI-scans (die de hersenactiviteit in kaart brengen aan de hand van doorbloeding, red.). In de opkomende wereld van computerinterfaces voor consumenten wordt dat soort neurofeedback uit de medische wereld nu ook gebruikt. Er is een opkomende markt van BCI's of brain computer interfaces, die je hersenactiviteit meten en gebruiken. Zo bestaan er al koptelefoons, petten en sieraden waarin eeg of andere biodatasensoren verwerkt zijn. Bekend is bijvoorbeeld de meditatiehoofdband Muse, waarmee je je concentratie kan meten. Dat systeem is bijvoorbeeld ondertussen gehackt om in te zetten in de computergame Skyrim VR: hoe meer je je concentreert, hoe meer mana (magische kracht, red.) je krijgt. Nieuwe generaties airpods en VR-headsets zullen waarschijnlijk ook zulke eeg-toepassingen krijgen. Daardoor kunnen hersensignalen een functie krijgen in een digitale omgeving, maar worden aan de gebruiker natuurlijk ook hersendata onttrokken die kunnen worden doorverkocht, zoals nu al met andere gebruikersgegevens gebeurt. Als die hersendata gecombineerd worden met artificiële intelligentie, of in verkeerde handen vallen, dan kom je snel uit bij toestanden waarvoor nu al ethische regels zouden moeten bestaan.”

Gedachtenexperiment

Vandaar het NeuroRights Initiative van Columbia University, dat vijf neurorechten voorstelt voor een wereld waarin breincomputerinterfaces vaak zullen voorkomen. 'Mental Privacy': niets of niemand mag in je hoofd kijken zonder dat jij dat wilt; 'Personal Identity': niets of niemand mag zonder jouw toestemming je zelfbeeld bepalen of veranderen; 'Free Will': niets of niemand mag je vrije wil beïnvloeden of beperken; 'Equal Access to Mental Augmentation': als er een toepassing bestaat die ons slimmer maakt, heeft iedereen daar evenveel recht op; en 'Protection against Algorithmic Bias': niemand mag door de bias van de datasets gediscrimineerd worden op basis van zijn/haar/hun specifieke (hersen)profiel.

Over elk van die neurorechten heeft Heremans een videogame gemaakt dat je kan spelen op de aantrekkelijke retro NeuroRight Arcades die hij daarvoor ontwierp. Na zijn talk op Mindblowers kan je ze ook (een maand lang) spelen in de KVS. De catch is dat tijdens die speelse filosofische en ethische bevraging van de problematiek de hersenen van de spelers worden gescand via de koptelefoon die ze dragen. Via een QR-code krijgen de spelers daar zelfs een uitdraai van. De Neuroright Arcades doen dus gewoon zelf waar ze voor waarschuwen. Heremans: “Wel een disclaimer: ik houd sowieso geen data bij, die worden meteen vernietigd. Bovendien gaat het om ruwe data, die heel veel processing zouden vragen om er informatie uit te halen. Ik wil vooral op een lichte maar ambigue manier duidelijk maken hoe makkelijk en snel we zullen te maken krijgen met deze technologieën die voor nieuwe manieren van mens-zijn zullen zorgen. En hoe we dus moeten nadenken over een ethisch raamwerk hiervoor.”

Het Mindblowers-project van de VUB en de KVS laat je op 12/10 door een visionaire bril naar de wereld van morgen kijken, www.kvs.be