Koningskoppel speelt Rexit! Hoe het spaak liep tussen de vorst en zijn minister

In Rexit! vertolken Valentijn Dhaenens en Bruno Vanden Broecke Leopold III en minister Paul Henri Spaak, antagonisten tijdens de oorlog en de koningskwestie. Voor een keer niet geniaal, maar eerder gewoon.

Niet dat de rechten op de intriges van het Belgisch koningshuis voorbehouden moeten blijven aan VRT-documentaires en royalty watchers, maar wij vroegen ons toch af of we in het theater zaten te wachten op een koningsdrama met een Saksen-Coburg in de hoofdrol. De schrijver van Rexit! Vincent Stuer - de politiek wetenschapper, politicus, en speechschrijver die eerder al met Valentijn Dhaenens de politieke theatermonoloog Onbezongen maakte - overtuigde ons echter met zijn knappe analyses van de koningskwestie.

Dat Leopold III ervoor koos om tijdens WOII in het bezette België achter te blijven om in dubieuze onderhandelingen met nazi-Duitsland te verzanden, in plaats van met de regering van minister van buitenlandse Zaken Paul Henri Spaak in ballingschap de oorlog verder te zetten aan de zijde van de geallieerden, legde vanalles bloot. Een clash van persoonlijkheden, een verstoorde kameraadschap, een verdeeld land, en een fundamentele keuze tussen enerzijds een autoritaire, conservatieve, nationalistische en isolationistische monarchie om dynastie en volk te beschermen, en anderzijds de visionaire optie (van Spaak) om België binnen te loodsen in de naoorlogse wereld van parlementaire democratie en internationale allianties als de NAVO, de Benelux en de EU.

In Rexit! staan de twee leiders en generatiegenoten met hun verschillende karakters tegenover elkaar in een reeks tweespraken die hun cruciale ontmoetingen tussen 1940 en 1950 chronologisch samenvatten. Dat ze als het ware na hun dood op die periode terugblikken, is een mooie vondst. Het trekt hun verhaal naar het heden, en geeft Spaak meteen de gelegenheid om aan te geven dat de geschiedenis inderdaad gelopen is zoals hij dat met zijn (geo)politieke feeling had voorzien. Op het moment dat Spaak Leopold na diens aftreden nog even aangeeft hoe de rest van diens leven er uit zal zien, staat de vorst, die zo graag de touwtjes in handen had, finaal te kijk als een weerloze marionet van de geschiedenis.

Desondanks blijft Rexit! een opeenvolging van scènes met best boeiende, maar niet echt verrassende geschiedschrijving, die ons ondanks de ernst van de feiten (persoonlijk leed, oorlog, opstand), en ondanks heel wat treffende en beeldende biografische details, te weinig trof. Leopold was dus blijkbaar inderdaad het plichtbewuste maar wereldvreemde en gefrustreerde type dat wel zijn militair kostuum aantrekt wanneer hij om vier uur ’s nachts uit zijn bed wordt gehaald, maar daarna toch liever weer meteen gaat slapen. Spaak probeert hem iets te leren over het belang van empathie en perceptie, maar de koning verdwaalt tussen de brokstukken van de oorlog en zijn persoonlijk parcours. Ook van de toeschouwers wordt weinig politiek-strategische hersengymnastiek of ideologische reflectie gevraagd. De actuele lezing over de hang naar autocratische leiders en zelfvoldaan isolationisme blijft al bij al dun.

De acteerprestaties zijn wel weer verbluffend vlekkeloos en mooi gedoseerd. Formele en meer vertrouwelijke taalregisters vermengen zich op dezelfde schizofrene manier als de kameraadschap (het persoonlijke) en de staatsverantwoordelijkheid (het politieke). De beeldprojecties zorgen voor meerwaarde, maar de scenografische ingrepen werpen verder geen licht op onvermoede dimensies.

Er is dat moment waarop Spaak zijn Amerikaans polshorloge aan Leopold geeft, met de stilzwijgende suggestie ook eens wat met de tijd mee te gaan. Waarop de slotscène met de achtergebleven Leopold volgt, die het geheel nog meerwaarde en een mooie spiegelstructuur verschaft. Maar niet de intensiteit die Dhaenens en Vanden Broecke eerder al hebben bereikt.