Zwarte roodstaart: een positivo in een betonnen stadsjungle

Met zijn constant trillende roestrode staart en zijn energieke bewegingen is de zwarte roodstaart een vliegende zenuwpiet, die perfect gedijt in de grootstad. “Door gebouwen energiezuiniger te maken, verdwijnen wel veel holen, nissen en kieren waarin het vogeltje kan broeden.”

Wie dezer dagen passeert langs het hoofdkwartier van de Vlaamse liberalen, gelegen in de Melsensstraat, nabij het Sint-Katelijneplein, kan met een beetje geluk het geluid horen dat lijkt op iemand die een vel papier verfrommelt. Niet afkomstig van een misnoegde politicus of militant die zijn blauwe partijkaart verscheurt, maar de zang van een zwarte roodstaart, gekenmerkt door knarsende, knisperende tonen.

In tegenstelling tot veel andere soorten houdt de zwarte roodstaart niet zozeer van parken en bomen, maar eerder van stenige en gebetonneerde plekken die de vogels herinneren aan hun oorspronkelijke thuis: rotsen in de bergen.

“De grootste aantallen zwarte roodstaarten zijn nog altijd terug te vinden in gebergten zoals de Pyreneeën, Alpen, Kaukasus en het Cantabrisch Gebergte,” zegt Olivier Beck, diensthoofd Soorten binnen het Departement Natuur en Biodiversiteit van Leefmilieu Brussel. “Het zijn vreemde vogels, die perfect gedijen in bergzones boven de boomgrens en in ruige gebieden waar weinig leven voorkomt.”

In de negentiende eeuw trok de zwarte roodstaart richting de grote steden en ontdekte hij dat hij zijn eieren veilig kwijt kon onder dakgoten- en pannen, bruggen en in de spleten en nissen van gebouwen. Omdat steden doorgaans ook warmere omgevingen zijn, vindt het vogeltje ook makkelijker zijn favoriete maaltijd: insecten.

Ook in Brussel is de vogel met de roestrode staart en de roetzwarte veerkleur, daarom ook weleens het 'schoorsteenvegertje' genoemd, al verschillende decennia thuis. Hij wordt meestal gespot buiten dichtbebouwde wijken, bijvoorbeeld op fabrieksschouwen in industriegebied, maar volgens Beck zit hij eigenlijk zowat overal in de stad. Of boven op de stad beter gezegd, want de zwarte roodstaart blijft liefst op zekere hoogte, zoals op een dak of hoek van een gebouw, waar predatoren zoals katten en vossen niet kunnen komen.

“Maar door zijn onopvallende grijzige kleuren, is hij uitstekend gecamoufleerd tegen een stenige achtergrond,” zegt Beck. Je moet ook snel zijn, want zwarte roodstaarten blijven nooit lang ter plaatse hangen. “Het zijn echte zenuwpieten, met een constant trillende staart, die voortdurend nerveus rondkijken en energiek bezig zijn. Persoonlijk word ik er goedgezind van als ik ze zie, altijd zo vol energie, als heuse positivo's.”

De populatie zwarte roodstaarten in Brussel blijkt stabiel en dat zal allicht niet gauw veranderen. Als verstokte zonneklopper heeft hij bijvoorbeeld niet onmiddellijk last van de klimaatopwarming, eerder integendeel.

“We moeten wel uitkijken dat er genoeg broedplekken blijven,” zegt Beck. Veel spleten en nissen verdwijnen namelijk, om gebouwen energiezuiniger te maken. “Positief, maar dat mag niet ten koste gaan van dieren die holen nodig hebben. Zoals zwarte roodstaarten, maar zeker ook gierzwaluwen, huismussen en spreeuwen. Terwijl zwarte roodstaarten het goed doen, hebben die andere drie soorten het momenteel heel zwaar in de stad. Hun populaties gaan serieus achteruit.” Daarom ontwikkelt Leefmilieu Brussel een actieplan, 'Fauna en gebouwen', om architecturale kunstgrepen te promoten die broed­locaties – van vogels, maar ook andere dieren – vrijwaren zonder dat de energie-efficiëntie van gebouwen eronder lijdt.