Professor hekelt lakse overheden over luchtkwaliteit

In Brussel overlijden jaarlijks minstens 632 mensen door luchtvervuiling. Professor Catherine Bouland (ULB) doet uit de doeken hoe enorm de impact is van de vuile lucht die we elke dag inademen. “Vooral kinderen en ouderen zijn het meest kwetsbaar voor de vervuilde lucht.”

In zowat alle steden groeit dezer dagen de vraag naar schonere lucht hand over hand. De burgemeesters van vier wereldsteden toonden afgelopen week dat ze dit signaal van de burger begrijpen. Athene, Madrid, Mexico City en Parijs kondigden samen aan dat vanaf 2025 geen dieselauto’s en vrachtwagens meer zullen toelaten. Ook Antwerpen en Brussel nemen initiatieven (zie p 10 – 11). “We zitten in een situatie die niemand nog kan negeren,” zegt professor Catherine Bouland, de directrice van het ‘Centre de recherche en santé environnementale et santé au travail’ (ULB). “Het staat intussen vast dat de luchtvervuiling leidt tot ademhalingsproblemen, hart- en vaatziekten, problemen met de stofwisseling, en een kwalijke impact heeft op de ontwikkeling van onze kinderen. De luchtvervuiling is een mengeling van heel veel verschillende stoffen: gassen, vloeistoffen, vaste stoffen. Sommige daarvan veroorzaken kanker, andere werken op het zenuwstelsel of verkorten samen het leven.”

“Vooral foetussen, ouderen en kleine kinderen zijn erg kwetsbaar voor de invloed van die mix. In Brussel hebben we gegevens van ziekenhuisopnames geëvalueerd, en studies en metingen van de luchtkwaliteit. We kunnen ongeveer zes procent van de sterfgevallen toewijzen aan de vervuilde lucht. Dat is een onderschatting. We verwachten dat sommige effecten op hart en ademhaling nog driehonderd keer erger zijn. Er zijn ook aanwijzingen voor een verband met diabetes, obesitas, hyperactiviteit, een dalend intelligentieniveau en verminderde school- en werkprestaties. Ook absenteïsme kunnen we linken aan luchtvervuiling, door astmaproblemen. Vuile lucht raakt aan heel veel zaken. Kijk ook naar de resultaten die het Europees milieuagentschap (EEA) net heeft bekendgemaakt: jaarlijks sterven 467.000 mensen in Europa voortijdig als gevolg van luchtvervuiling.”

Waarom zijn ouderen en kleine kinderen de eerste slachtoffers van luchtvervuiling?
Catherine Bouland: De jonge kinderen omdat hun ademhalingssysteem en hun hele lichaam zich nog ontwikkelen. Als dat wordt verstoord, dan ontwikkelen hun organen zich niet volledig. De longen van kinderen onder de zes jaar zijn nog niet helemaal volmaakt. Als die longen beschadigd worden door de luchtvervuiling, worden ze niet afgewerkt. Later als volwassene hebben ze dan kleinere longen, wat een invloed heeft op de zuurstofverdeling voor het hele lichaam. Kinderen zijn ook kwetsbaarder omdat ze meer ademen, eten en drinken in verhouding tot het lichaam dat ze hebben, en ze hebben een huidoppervlakte die proportioneel groter is dan een volwassene. Ze zijn dus ook meer blootgesteld, en de gevolgen zijn er voor de rest van hun leven.

Bij zwangere vrouwen gaan sommige vervuilende stoffen door de placenta. Zelfs als het de moeder is die ademt en eet, vinden we dat terug in de foetus. En tijdens de embryonale fase zijn de organen natuurlijk nog veel meer in ontwikkeling, en zijn effecten mogelijk die verder gaan dan de ademhaling: op het hart, op de ledematen of op andere lichaamsfuncties.
Bij de ouderen zien we vroegtijdige overlijdens door de luchtpollutie, en ziektes zoals alzheimer, parkinson en diabetes die sneller evolueren.

Wat is de belangrijkste oorzaak van de luchtvervuiling in Brussel?
Catherine Bouland: Grote vervuilende industrie is er niet meer in Brussel. Het is een grote stad, met overwegend diensten, vooral transport is de oorzaak. Net zoals in veel andere steden, hebben we een enorm verkeersprobleem. Wagens en vrachtwagens op fossiele brandstoffen, in het bijzonder diesel, zijn een grote bron van vervuiling van de lucht. Ook houtkachels en verwarming op biomassa dragen bij, in het bijzonder in de winter. Bovendien kent de luchtvervuiling letterlijk geen grenzen. De specifieke weersomstandigheden in onze regio leiden ertoe dat alle vervuiling van Engeland, Frankrijk en Duitsland hier samentroept. Dertig à veertig procent van de vervuiling die we inademen, is lokaal geproduceerd, de rest komt van elders. We krijgen bijgevolg ook vervuiling van industrie uit bijvoorbeeld het Ruhrgebied in Duitsland.

Wat moet de prioriteit zijn? Al die bronnen van vervuiling moeten teruggeschroefd worden. Daarom is het is belangrijk dat we op veel verschillende politieke niveaus het probleem aanpakken. Als je het bredere plaatje bekijkt, hoe auto’s leiden tot vervuiling, geluidsoverlast, ongevallen, hoe ze grondstoffen opslorpen en enorm veel geld kosten, dan kan je alleen zeggen dat we nog heel wat werk voor de boeg hebben in Brussel, maar ook in Europa.

Zijn er meer gezondheidsproblemen bij mensen die rond de drukke verkeersaders wonen?
Catherine Bouland: Mensen die zich in zo’n sterk vervuilde zone bevinden, cumuleren twee problemen: ze worden aan meer vervuilende stoffen blootgesteld en ze hebben vaak ook minder mogelijkheden om zich ertegen te beschermen. In Brussel zijn het jammer genoeg ook mensen met een bescheiden inkomen die vaker aan de rand van drukke straten wonen, dikwijls in minder goed geïsoleerde huizen, waar meer verwarmd moet worden. Ook hebben ze minder de mogelijkheid om de ramen open te zetten aan de achterkant, waar minder vervuiling is. Dat geeft een dubbele ongelijkheid. De afgelopen jaren onderzochten we of het een verschil maakt als je verder van het verkeer woont. Daardoor weten we dat wie op minder dan 75 meter van het verkeer woont, meer risico loopt dan wie op meer dan 150 meter woont.

Zijn fietsers en sporters extra kwetsbaar voor vervuiling?
Catherine Bouland: Die vraag leeft sterk. Vorige week gaf ik een lezing voor de Gracq, een beweging die het fietsen in de stad promoot. Er was een stevig debat over die vraag, waar we niet tot een consensus zijn gekomen. Het is waar dat wie sport in het verkeer meer blootgesteld is aan vervuiling dan wie het daarbuiten doet. In Brussel rijden fietsers grotendeels in het verkeer. Afgescheiden fietspaden, een meter van de rijweg met bomen of geparkeerde auto’s ertussen, zou al meer bescherming opleveren tegen de luchtvervuiling. Zelfs een meter afstand vermindert de schadelijke impact al een beetje. Het ideaal is natuurlijk een fietsroute zonder autoverkeer. Wie echt wil sporten, raad ik aan de parken op te zoeken. Die liggen verder van het verkeer. Natuurlijk zijn er aan fietsen, lopen en wandelen een pak fysieke voordelen, en sporters zullen resistenter en sterker zijn.

Zijn de maatregelen die de Brusselse overheid treft voldoende?
Catherine Bouland: Het plan van het gewest om de luchtkwaliteit te verbeteren, vind ik persoonlijk compleet onvoldoende. Ik mis een duidelijke timing, en duidelijke doelen die we willen halen. Brussel zou als hoofdstad de toon moeten zetten. Dat het dat niet doet, wijst op een gebrek aan ambitie. Het gewest zou meer moeten samenwerken met de gemeenten. Nog meer voetgangerszones bijvoorbeeld, maar wel goed omkaderd, goed aangekondigd en met een goed overkoepelend plan dat aangeeft hoe het transport om te leiden. De bevoegdheidsversnippering maakt het niet gemakkelijk, dat klopt. De fiscale regeling voor de bedrijfswagens hebben ze bijvoorbeeld niet in handen, dat is federale materie. Maar dat mag geen excuus zijn. De coördinatie met de andere regio’s en de federale overheid moet beter. Er is nood aan gecoördineerd beleid om ambitieuzere doelen te bereiken.

België slaagt er niet in om te voldoen aan de Europese normen, terwijl die niet erg streng zijn.
Catherine Bouland: Klopt. Elke verbetering van de luchtkwaliteit is goed voor de volksgezondheid, maar Europa laat voor sommige waarden zelfs het dubbele toe van wat de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) zou willen. België is ook niet alleen voor Brussel in overtreding, ook voor andere plekken.

U schreef in 2015 met enkele dokters en gezondheidsorganisaties een vlammende brief aan de regering, om aan te klagen dat elk jaar minstens 632 Brusselaars vroegtijdig overlijden door de vuile lucht. Hebben de politici daar ooit op gereageerd?
Catherine Bouland: Nee, helemaal niet. Ook de collega’s hebben niets gehoord. Wetenschappelijke bewijzen zijn er nochtans in overvloed, en ze nemen alleen maar toe. Onze staatsstructuur is misschien niet gemakkelijk te beheren, het is een echte lasagne van instellingen, maar het antwoord dat ze vandaag bieden, is simpelweg niet voldoende. Zelfs het antwoord van de EU is niet voldoende. Bij alle overheden ontbreekt nog altijd het gevoel dat het dringend is. Toen de Brusselse tunnels fouten begonnen te vertonen, kon dat een moment zijn voor een ambitieuzer beleid. Net zoals de komst van de voetgangerszone in het centrum een kantelpunt zou kunnen zijn. We kregen telkens veel debat, maar een echte omwenteling blijft uit.
Ook de burgers hebben de taak om druk te zetten op hun verkozenen, zodat die hun verantwoordelijkheid wel moeten nemen. We weten wat we moeten doen, we kennen oorzaak en oplossing. Dus ja, we kunnen veel veranderen in de toekomst.