Aziatische clichés leven ook in Brussel: 'Modelminderheid' bijt van zich af

De modelminderheid, zo worden ze weleens genoemd. Jarenlang hoorde je ook Aziatische Brusselaars zelden klagen, of toch niet publiek. De jongste generatie is er klaar mee. In nieuwe kunstplatforms, films, de politiek en zelfs zakenclubs brengen Asio-Belgen doorgewinterde stereotypen en hun dubbele identiteit naar buiten. “Mijn collega's noemden me 'die Chinese' van marketing.”

Van ni hao tot ching-chang-chong, chintok of sale race de merde: het zijn verwijten die Brusselaars met Aziatische roots nog altijd te horen krijgen op straat, op school of zelfs kantoor. “Ik heb er een werkwoord voor uitgevonden: ik word al mijn hele leven lang ge-konichiwa'd,” zegt filmmaker Gwenny Nurtantio uit Elsene. Konichiwa betekent in het Japans 'hallo'. Al is Nurtantio helemaal niet Japans: haar Chinese vader immigreerde via Indonesië naar Brussel en trouwde met haar Belgische moeder. Samen met haar oudere zus Yoneko maakt Gwenny nu een film waarin een Belgisch-Aziatisch hoofdpersonage worstelt met klassieke millennial-kopzorgen over werk en zingeving. L'Ikigai verschijnt begin volgend jaar.

“De Aziatische identiteit staat bewust niet voorop in de film. We willen gewoon een verhaal voor Gen Y vertellen, maar dan vanuit een Europees-Aziatische blik. Zelf miste ik als kind altijd actrices die op mij leken,” vertelt Gwenny Nurtantio. De zussen runnen naast hun filmproject een coachingbureau, ze adviseren onder meer grote bedrijven over welzijn. “Ik zag ofwel Aziatische personages, ofwel witte mensen, maar zelden een mix. En als Aziatische acteurs toch werden gecast, beoefenden ze kungfu of hadden ze een dienstbare, stille rol. Ze namen zelden het woord. Dat wil ik omdraaien,” zegt Gwenny Nurtantio.

Ze lijkt niet alleen. Afgelopen week kwam Soft Leaves in de zalen, van de Brusselse regisseur Miwako Van Weyenberg, over een Japans-Belgisch tienermeisje dat afscheid moet nemen van haar vader. Van Weyenberg bezit zelf die dubbele nationaliteit. Brusselaar Hyun Lories zoekt dan weer een jonge Aziatische acteur voor zijn film Killabee, die hij deze zomer wil draaien. Lories is als Zuid-Koreaanse baby geadopteerd in een Vlaams gezin. “De film is niet per se autobiografisch, maar ik maak hem wel een beetje voor de jongen die ik was op de leeftijd van Sam, mijn hoofdpersonage,” vertelt de regisseur.
“Ik voelde me als kind heel alleen in mijn anders-zijn. Net als andere personen van kleur vond ik geen woordenschat voor mijn gevoelens en gedachten. De Aziatische diaspora in België is heel versnipperd, zeker voor wie geadopteerd is. Zonder sociale media vond ik moeilijk aansluiting bij een grotere community, waar ik toch altijd onbewust enorm naar verlangde.”

'Ik ben geen Chinees'

Stilaan groeit die Brusselse community nu toch. Met films, maar ook met muziek en grafisch ontwerp van de Franstalige vzw St1ckyr1ce, bijvoorbeeld. Dat collectief, vernoemd naar de typische kleefrijst uit Zuidoost-Azië, verbindt Brusselaars met Aziatische roots via artistieke events en dj-sets. Er is ook de feministische actiegroep Les Fabs, die seksisme ten aanzien van Aziatische vrouwen wil aankaarten. En de Vlaamse vzw Untold Asian Stories, die deze maand verschillende events organiseert in Brussel. Allemaal ontstonden ze pas de laatste drie jaar, in de nasleep van de covidcrisis.

Een inhaalbeweging? “Ik zie het vooral als een correctie op de negatieve beeldvorming die tijdens de covidjaren is neergezet over Aziaten,” zegt Mamina M. van Untold Asian Stories. Dat het virus eerst in China werd vastgesteld, bracht een golf aan anti-Chinees en breder anti-Aziatisch racisme teweeg. Dat bleef ook na de pandemie: in 2023 kreeg gelijkekansencentrum Unia nog negen meldingen uit het Brussels gewest over discriminatie, haatspraak of haatmisdrijven ten aanzien van personen met een Aziatische nationaliteit of achtergrond. “In één geval gaf een wijkagent een racistische opmerking tijdens de vaststelling van een domicilie. Hij zei daarbij: 'Ga jij nu echt samenwonen met een chintok? Ze hebben al corona naar hier gebracht',” zegt Unia-woordvoerster Carole Poncin. Meer details mag de organisatie niet delen. Voor 2024 zijn de cijfers nog niet bekend.

Dat mensen met Aziatische roots nog al te vaak als Chinees of Japans worden gezien, is een belangrijk topic voor de nieuwe actiegroepen. Untold Asian Stories organiseert volgende week maandag een panelgesprek in Muntpunt over de diverse verhalen binnen de Aziatische diaspora in België. “We zijn zoveel meer dan alleen China, Japan of Zuidoost-Azië. Zelf ben ik geadopteerd. Ik ben geboren in een inheemse stam in de staat Odisha, in het oosten van India. Ik noem mezelf daarom niet Indiaas, maar wel Aziatisch,” vertelt Mamina, die maandag zal spreken. “Tegelijk ben ik bruin. Ik val daardoor wat buiten de courante actiegroepen. Black Lives Matter richt zich op de zwarte community, bij Aziatische collectieven zie je vaak meer oosterse types. Toch krijg ik van de buitenwereld dezelfde vragen, zoals vanwaar ik nu écht afkomstig ben.”

Bij Untold Asian Stories vond ze een open blik voor alle continentgenoten, ook uit Centraal- en Zuid-Azië. “Aziatische verenigingen waren lange tijd gelinkt aan culturele of taalstudies zoals sinologie, maar dat sluit automatisch landen uit,” zegt Mamina. “Ik ben Aziatisch én bruin, dat blijft blijkbaar moeilijk te klasseren. Ik heb al discussies gehad om mensen duidelijk te maken dat ik níet Zuid-Amerikaans ben.”

En ook wie wel afkomstig is uit een Oost- of Zuidoost-Aziatisch land wordt al snel op een hoopje gegooid. “Mensen veronderstellen dikwijls dat wij allemaal uit China komen,” zegt Asher Serrana uit Ukkel, geboren in de Filipijnen. Hij verhuisde op zijn zeventiende met zijn gezin naar Brussel. Zijn vader werkte toen als bewaker van casino Le Viage. “Op de markt van de Abattoir riepen marktkramers 'ni hao' naar mij, 'hallo' in het Chinees. Ik snapte lange tijd niet waarom, vandaag gebeurt dat nog altijd.”

Michèle *, woonachtig in het oosten van Brussel, en met Aziatische roots, voelt zich dan weer vaak onzichtbaar en inwisselbaar. “Op het werk verwezen collega's naar mij als 'die Chinese' van marketing,” vertelt ze over een vorige job bij een groot bedrijf. Ze verkiest anoniem te getuigen. “Of ze verwarden me met een Thaise collega van twintig jaar jonger, die op een ander departement werkte dan ik. Alsof ze twee Aziatische gezichten niet konden onderscheiden.”

Het bamboe-plafond

Voor dit soort vragen ontstond begin dit jaar een nieuwe Brusselse community, het European Asian Network, met een professionele insteek en alleen voor vrouwen. Ze lunchen een keer per maand om ervaringen te delen, maar wensen niet te reageren voor dit artikel. De oprichtster geeft begin mei wel een lezing in zakenclub The Nine over het zogenoemde bamboe-­plafond waartegen Aziatische collega's zouden stoten op het werk.

Die titel verwijst naar een boek uit 2005 van Jane Hyun: Aziatische werknemers, en zeker vrouwen, zouden ofwel als een onvoorspelbare dragon lady worden gezien, die agressief en onbetrouwbaar uit de hoek kan komen; ofwel als een stille, volgzame geisha. Aziaten zijn volgens dat stereotiepe beeld wel hardwerkende teamplayers, maar geen assertieve leiders in een bedrijf.

Toch gelooft niet elke Brusselaar met Aziatische roots in dat soort plafond of rem op succes. “Natuurlijk heb ik racisme meegemaakt, ook in mijn carrière, maar Chinezen zijn harde werkers en heel weerbaar. Wij laten ons niet in een slachtofferrol duwen,” zegt Angelina Chan, Brussels parlementslid voor MR. Chan is daar de enige Aziatische politica en zit ook in de Schaarbeekse gemeenteraad. Haar Chinese ouders hebben altijd gewerkt in de horeca. Haar grootouders, de eerste generatie in de jaren zestig, deden net hetzelfde.
“Zij moesten die eerste jaren elke dag eten weggooien bij gebrek aan klanten, maar ze zetten door. De Chinese minderheid heeft nooit geklaagd over racisme omdat ze er gewoon geen tijd voor hadden. Je kan niet gaan betogen als je altijd werkt,” zegt Chan. “Als ik al racisme heb ervaren, dan zag ik dat vooral als jaloezie.”

Wat later komt er toch een verhaal naar boven. “Een vorige baas grapte eens aan een volle vergadertafel tegen mij 'dat alle Chinezen toch hond eten'. Ik was enorm beledigd. Dat is helemaal niet waar en zeker niet in België. Hij heeft zich geëxcuseerd, maar ik praat er zelden over. Racisme benoemen, zou net bewijzen dat ik anders ben. Ik wil mijn zwakke kant niet tonen,” zegt Chan. Ze ziet ook dat de rest van haar familie en kennissen dat soort opmerkingen liever negeert en vergeet.

“Als ik al één onverteld verhaal uit de Aziatische gemeenschap zou willen delen, dan is het precies dat we niets cadeau hebben gekregen. Ik ook niet,” zegt Chan. “Ik heb elf campagnes gevoerd, vijf in Brussel, en ik ben vorig jaar pas voor het eerst verkozen.” Maar in de politiek wil zij niet optreden als de stem van alle Aziatische Brusselaars. “Dat zou communautair zijn,” vindt ze. “Ik pleit wel voor meer inclusie, zeker in de zorg. Toen mijn moeder kanker had, kreeg ze sinaasappelsap en chocolade in het ziekenhuis. In de Chinese geneeskunde is zoiets ondenkbaar: je geeft geen suiker aan een kankerpatiënt. Ik zou mijn ouders ook nooit in een Brussels rusthuis plaatsen. Onze keuken is heilig. Je kan niet overleven met twee boterhammen per avond.”

Golddiggers

Asher Serrana, die in Ukkel politiek actief is voor Groen, zoekt dan weer meer safespaces in de stad. “Veel Filipijnen komen in het weekend samen in de McDonald's aan Bascule, gewoon omdat het een herkenbare plek is voor hen. Vaak werken Filipijnse vrouwen in Brussel in de dienstensector, mijn moeder trouwens ook, of bij welgestelde gezinnen in huis. Dat maakt die groep natuurlijk kwetsbaar,” zegt Serrana. Zelf werkt hij voor de administratie van de Stad Brussel. “Daar ondervind ik geen racisme. Ik heb dat wel gemerkt bij het daten. Onder gay mannen leeft een soort fetisj voor de stereotiepe, magere, bleke Aziatische man zonder lichaamshaar.”

Voor Aziatische vrouwen is seksuele intimidatie al een even groot probleem. “Ik date niet meer,” zegt een andere getuige die BRUZZ sprak. “Het is me te vaak overkomen dat mannen plots in mijn oor fluisteren dat ze al zo lang eens met een Aziatische wilden zijn,” zegt ze. “Er bestaat een echte fetisj: witte mannen zien ons als onderdanige, stille schoolmeisjes. Of ze noemen Aziatische vrouwen golddiggers, die alleen uit zouden zijn op hun geld.”

Volgens de zussen Nurtantio is dat beeld jarenlang opgevoerd in de westerse media. “De eerste Aziatische vrouwen die veel Amerikaanse mannen leerden kennen, waren prostituees in de Vietnamoorlog. Kleine meisjes, liefst zo acrobatisch mogelijk, maar geen partners. Dat imago is blijven hangen in films en pornografie,” zegt Yoneko Nurtantio. “Daten is niet simpel,” merkt haar zus Gwenny. “In romantische relaties lijk ik maar niet te kunnen beantwoorden aan het plaatje van de modelvrouw in België. Mannen hebben me al in mijn gezicht gezegd dat ze niet met een Chinese willen zijn.”

Die typering benadeelt ook heteromannen op de partnermarkt, zegt ze. “In films en reclame worden Aziatische mannen vaak heel nerdy of aseksueel voorgesteld, alsof ze totaal niet viriel zouden zijn.” Vanuit de vzw St1ckyr1ce en de feministische actiegroep Les Fabs wou nog niemand reageren op deze vooroordelen. Mamina M. van Untold Asian Stories verkiest enkel te reageren met haar voornaam. Iedereen blijft erg voorzichtig om de vernoemde vooroordelen voor een breder publiek dan de eigen entourage aan te kaarten.

Wél assertief

De risico's ervan zijn moeilijk hard te maken, maar racismeonderzoekers spreken wel degelijk over een glijdende schaal van grapjes naar meer fysiek geweld. Zo vond in de Verenigde Staten in 2021 een massaschietpartij plaats in massagesalons met vooral vrouwelijk Aziatisch personeel. De dader bleek nadien een pornoverslaving te hebben.

In eigen land kwam het nog niet zo ver: geen van de recente meldingen bij Unia ging over fysiek geweld. Toch toonde een eerste, grootschalige overheidsstudie in Nederland vorig jaar dat de Oost-Aziatische gemeenschap net zo vaak te maken krijgt met racisme als andere minderheden. Alleen wordt er minder over gepraat. Bij ons is zo'n onderzoek nog niet gebeurd. De Brusselse administratie voor gelijke kansen, equal.brussels, beroept zich voor verdere sensibilisering op het algemene plan ter bestrijding van racisme.

“Bij wie zou ik een klacht indienen? Tijdens de covidcrisis liepen buren in een grote boog om mij heen, maar kletsten ze wel zonder masker met anderen op straat,” vertelt Michèle over haar eigen wijk. “Een volwassen man stopte eens speciaal om me uit te schelden als chintok, terwijl ik aan het wandelen was.” Ze diende nooit klacht in. “Ik zou toch niet serieus worden genomen. Ik heb één keer intimidatie gemeld bij een vorige werkgever. Dat eindigde in een dading, waarmee ik mijn advocatenkosten kon dekken, maar ik heb zwijgplicht over het precieze incident."

Hoe als gemeenschap die opmerkingen overkomen als velen zwijgen uit eigen keuze? In het Brussels parlement wil Gladys Kazadi (Les Engagés) dat volgende week in de commissie Gelijke Kansen politiek aankaarten. Over Aziatische nieuwkomers leeft wereldwijd het idee dat ze doorgaans goed integreren op de arbeidsmarkt en niet te veel protesteren of bijstand trekken. In onderzoek worden ze dan al eens de 'modelminderheid' genoemd. “Je moet je dat voorstellen als de eeuwige grapjes op de speelplaats. Andere minderheidsgroepen hebben intussen gezegd dat ze dat niet meer pikken, maar Chinezen nog niet. Zo stopt het natuurlijk nooit,” zegt parlementslid Angelina Chan.

Wij hebben ook niet dezelfde geschiedenis van kolonialisme als de Afrikaanse gemeenschap, waar het racisme heel gewelddadig was en dus meer zichtbaar,” denkt Yoneko Nurtantio. “Zwarte Brusselaars zijn ook met meer. De Aziatische diaspora is daarentegen enorm versnipperd, soms zelfs racistisch onderling. Wij hebben ons nog niet verenigd.”

De jongste generatie zoekt die verbinding wel op. “Bij ons Lunar New Year-feest in februari kwam een brede Aziatische community en hun entourage opdagen,” zegt Mamina van Untold Asian Stories. “Ik zag dat ook bij de recente Indische Holi-feesten. De nood aan een herkenbare vriendengroep leeft duidelijk wel. Mijn generatie neemt bewust de tijd om met haar identiteit aan de slag te gaan.”
Ook omdat ze er vaker de middelen voor hebben, denkt Gwenny Nurtantio. “Voor mijn ouders was hard werken en integreren een financiële noodzaak. Twintigers en dertigers hebben nu wél de kans om artistieke beroepen uit te oefenen, waarin ze zich uitspreken,” zegt ze. “En we denken als generatie sowieso meer na over ons welzijn. Wanneer ik in grote bedrijven ga spreken over burn-outpreventie, ben ik maar toevallig een jonge, Aziatische vrouw. Maar zo daag ik wel het beeld uit dat wij niet mondig of assertief zouden zijn.”

* Michèle is een schuilnaam

Maandag 31 maart, 19 uur, Muntpunt, Asia(n diaspora) - Challenging the Western Gaze, info via muntpunt.be